Osakidetzari dagozkion kexek %70 egin dute gora, itxaron-zerrendek eraginda batez ere

EAEko Arartekoak argitara eman du joan den urtean jasotako kexei eta kontsultei buruzko txosten mardula. Manuel Lezertua arartekoak Eusko Legebiltzarraren esku utzi du azterlana, eta, gero, komunikabideen aurrean aletu ditu txostenaren daturik esanguratsuenak. Azken urteetako joerari jarraitu dio erakundearen jardunak, eta gora egin du tramitatu dituen ekinbide kopuruak: 14.608 izan ziren iaz, aurreko urtean baino mila gehiago. Haien artean, herritarrek aurkeztutako 4.310 kexa eta kontsulta izan ziren —iaz baino %10 gehiago—, eta ofizioz 28 jardunbide abiatu zituen instituzioak berak. Denera, 2.905 espediente ebatzi zituen. Kexak tramitatzeko batez besteko epea, berriz, 63 egunekoa izan zen.

Tramitatutako kexa kopururik handiena (%16) gizarteratzearekin lotuta dago —DSBE diru sarrerak bermatzeko errentarekin, gizarte bazterkeria pairatzen dutenentzako prestazioekin eta erroldarekin dute zerikusia kexa gehienek—, eta ondoren osasungintzaren funtzionamendu okerrarekin lotutakoak daude (%13,34), administrazioaren jardunarekin zerikusia dutenak (%8,05), eta hezkuntzari (%6,68), etxebizitzari (%6,59) eta ingurumenari dagozkienak (%6,56).

Hamar erreklamaziotik bost Eusko Jaurlaritzaren aurkakoak izan dira, eta hamarretik hiru, udalen aurkakoak. Erakundeek, oro har, aintzat hartu dituzte arartekoaren errekerimenduak; hala izan da kasuen %89,9tan.

Joan den urtean, idatzizko 441 kexa aurkeztu zituzten osasun arloan, Arartekoaren bulegoan tramitatutako ekinbide guztien %11,08. Urtebetean kexak gehien ugaritu diren arloa izan da osasunarena: ia %70 egin dute gora Osakidetzarekin lotutako espedienteek. Lehen mailako arretako eta arreta espezializatuko lehen kontsultetako itxaron-zerrendekin zerikusia dute kexa gehientsuenek, bai eta diagnostiko proba jakin batzuk egiteko itxaron behar den denborarekin ere. Zehazki, itxaron-zerrendekin lotutako kexa kopurua arartekoak tramitatu dituen espediente guztien %25 inguru da.

Lezertuaren esanetan, kexa horiek agerian uzten dute herritarren «haserrea» eta «ezinegona» eragin dituela osasun sistemaren tenkatzeak. «Arartekoarengana jo duten herritarrek adierazi dute azken urteotan okerrera egin duela osasun sistemak, eta jasotzen duten artaren kalitatea ez dela espero bezalakoa». Arartekoaren ustez, «egiturazkoa» da Osakidetzaren arazoa, ez baitira behar behar bezala planifikatu familia medikuntzako eta pediatriako espezialitateen etorkizuneko beharrak eta ez delako neurri aski hartu osasun langile berriak lortzeko; hala, «lehenbailehen» neurriak hartzera premiatu du Osasun Saila. Nolanahi ere, Arartekoak espero du osasunaren aldeko itunak «erantzun eraginkorrak» eman ahal izatea Osakidetzak dituen erronkei.

Pandemiaz geroztik, ez da apaldu osasun sistemaren funtzionamendu okerra dela-eta Arartekoaren bulegora iristen diren kexen kopurua, eta herritarren lehen kezken artean ageri da urteroko txostenetan. Hona hemen zenbait datu: 2022an, osasungintzari lotutako 307 kexa tramitatu ziren, 2020an baino %220 gehiago, eta 2023an antzekoa izan zen kopurua— 260 kexa tramitatu ziren—, eta kezkak ere bai —lehen arreta eta arreta espezializatuari buruzkoak—.

Hizkuntza eskubideen urraketen inguruko 56 kexa jaso zituen iaz Arartekoak; kexa guztien %1,41. Poliziak arreta euskaraz ez emateagatik aurkeztutako kexek gora egin zuten, eta horrek «kezka» piztu dio Lezertuari. Gogoratu du 2022. urteaz geroztik Arartekoak aldiro adierazi diola kezka Eusko Legebiltzarrari Poliziak ez duelako bermatzen euskaraz arreta ematea herritarrei; zehazki, kezka agertu du izan gatazka egoerak eragin dituelako udaltzainei euskarazko arreta eskatzeak.

Osakidetzaren aurka ere izan dira hizkuntza eskubideen urraketekin lotutako kexak, bereziki hainbat familia medikuk eta pediatrak ez dutelako euskarazko artarik eman. Administrazio publikoaren aurkakoak ere izan dira hainbat kexa, haien politikek euskal hiztunak baztertu dituztela argudiatuta. Arartekoak gogora ekarri du administrazio publikoen erantzukizuna dela herritarrei euskaraz arreta ematea, eta legez eska daitekeela dagokion profesionalak zerbitzua euskaraz ematea.

Etxebizitza da orain ere herritarren «kezka iturri nagusia», batez ere babes publikoko etxebizitza bat eskuratzeko zailtasuna. Iazko datuei so, goranzko joera izan dute etxe duin eta egokia izateko eskubide subjektiboari buruzko kexek eta etxebizitzarako laguntza ekonomikoekin zerikusia dutenek —Gaztelagun programan jasotakoek, besteak beste—. 

Guztira, etxebizitza esparruan 218 espediente kudeatu ditu Arartekoak: tramitatutako kexa guztien %5,48. Baina, oro har, arlo horretan diharduten administrazioek eta erakundeek ez dituzte onartu Arartekoak egindako gomendioak. Besteak beste, Arartekoak nabarmendu du herritar askok aurkeztu dituztela Etxebideren funtzionamenduaren aurkako kexak, argudiatuta urte asko eman dutela han izena emanda baina ez zaiela etxebizitzarik egokitu, eta diru sarrera urriek ez dietela modurik ematen etxea merkatu pribatuan erosteko.

Gizarte bazterkeriaren aurkako bitartekoei buruzko kexak %10 igo dira aurreko urtearen aldean; denera, 524 ekinbide tramitatu zituzten iaz. Kexa gehienek zerikusia izan dute diru sarrerak bermatzeko errentarekin, gizarte bazterkeria pairatzen dutenentzako prestazio eta zerbitzuekin, eta erroldarekin. Azken horri dagokionez, Arartekoak kezka agertu du udaletako gizarte zerbitzuek, sarritan, gizarte erroldan inskribatzea ukatzen dietelako kolektibo zaurgarriei.