«Nahiko nuke urte bat iragan hilik gabe»

Elkarrizketak oren bat eta laurden iraun du. Taburik gabe eta eztabaidatzeko prest aritu da Samuel Vuelta Simon (Becerrea, Galizia, 1964), Baionako prokuradorea, bere ikuspegitik irmo. Ez dira haren hiztegian feminizidioa, indarkeria matxista, nagusitasun maskulino edo patriarkatu kontzeptuak. Halere, gaiak kezkatzen du, eta azken urteetan egiten ari den ahalegina agertu du adibide: dela larrialdi egoeran dauden emazteentzako telefonoak banatzea —bikotekidea kondenatua bada—, dela partaidetza bereziak egitea ospitalearekin, dela lanjerean diren emazteentzako bizitokiak aurkitzearen aldeko lana.

Istanbulgo Itunak estatuei eskatzen die emazteen aurkako indarkeria arau-hauste penala izatea.

Frantzian ezinezkoa da: gure zuzenbidean, ezin da larriago izan emaztea bada biktima. Eskerrak. Kodean sartzen baduzu arau-hausteak larriagoak direla emaztea bada biktima, ez da gehiago izanen berdintasunik. Zigor kodeak gauza batzuk erraten ditu, halere: hilketak, tratu txarrak, jazarpena, sexu erasoak, bortxaketak, larriago direla biktima bikotekidea edo bikotekide ohia bada.

Eta haurdun baldin bada ere bai.

Bai. Bikotekideen arteko harremana da kontua. Familia barneko biziak nagusitasun erraz bat sor dezake; adibidez, gizonak lan egiten badu eta emazteak ez. Familia barnean, emazte bat edo gizon bat egoera ahul batean gerta daiteke; orduan da biktima berezia.

Frantziako Estatuak berretsia du Istanbulgo hitzarmena.

50 bat herri dira Europako Kontseiluaren parte; ez dute denek gizarte aitzinamendu bera, Frantziari konparatuz gero. Turkia, adibidez, Europako Kontseiluaren barne da. Arau-hauste berezitze horrek agian ukan dezake zentzua Turkian; gurean, ez.

Bada zer begiratu hemen ere. Hemeretzi hilketa Lapurdin 2003tik: Euskal Herriko hilketen %20, biztanleen %8 direlarik bizi. «Familia drama» aipatzen duzu agerraldietan. Horrela aurkezteak ez du arazoa ahultzen?

Nola deituko zenuke Angeluko hilketa? [2016an gizon batek bikotekide emaztea eta bi alabak hil zituen, eta bere buruaz beste egin] Familia guzia hila da.

Gizonak ditu hil hirurak. Inportantea izan liteke hori erakustea.

Ez dut uste hil dituenik emazteak zirelako. Alabak semeak izan balira, berdin hilen zituen. Homosexuala izan balitz, bikotekidea berdin hilen zuen. Ororen buru, bere bizia ezabatu du; bere bizia, eta besteena. Baina ongi ulertu dut zurea. Zuk nahi duzu politikaz mintzatu. Oso ongi. Emazte bat den puntutik auzigai berezi bat dela nabarmendu nahi duzu.

Zergatik ez du soilik bere buruaz beste egin? Zergatik hil ditu emaztea eta bi alabak?

Horrelako gertakari andana bat bada Frantzian, eta aspalditik. Pertsona batzuek soluzio dramatiko horren hautua egiten dute bizitza doble bat dutelarik, errealitatetik kanpo dagoen bizitza bat dutelarik, edo erakustera ematen dutenetik kanpo hertsatuak direlarik, diru mailan, sozialki. Hautatzen dute joatea beren ingurukoekin batera. Ardura, hurbilen dituzten pertsonekin.

Ardura gizonak du hiltzen, eta emaztea da hila.

Bai.

Irakurketa politikoagoa egin daiteke, beraz?

Ez, nik ez dut eginen.

Zergatik ukatu analisi globala?

Ez dut ukatzen; nik zuzenbidea aplikatzen dut. 2016ko afera horri dagokionez, aitzinekorik gabekoa zen; bikotekidearen partetikez zegoen tratu txarren zantzurik.

Emazteak bikotekidearengandik bereizi nahi zuen.

Bereiz gaitezke bortizkeria gabe.

Ez zuen salaketa jarri. Ez du erran nahi tratu txarrik ez zegoenik.

Ez dakit; horiek zure dedukzioak dira. Nik diot ez zegoela familia barneko tratu txarrik. Hiru hilketa gertatu dira, eta suizidio bat. Hortik atera beharreko ondorio politikoak egitea zuei dagokizue. Ez ditut nik eginen.

Familia drama aipatuz ez ote duzu arazoa gutxiesten? Hego Euskal Herrian hilketak proportzioz apalagoak dira, eta badirudi kontzientzia handiagoa dela.

Espainian erran nahi duzu?

Nik Euskal Herria deitzen dut.

Frantzia ez den herri bat?

Galdera da ea ez ote dagoen han kontzientzia hartze hobea.

Ez dut uste. Alderantziz pentsatzen dut. Ez zait iruditzen kontzientzia hartze handiagoa denik Espainian Frantzian baino. Kontzientzia hartze bat bada gure herrian; aurreikuste ekintza andana bat bada. Tratu txarren kasuak ditut gogoan. Espainiak jurisdikzio berezi bat sortu du genero indarkerientzat, aspaldi, baina horrek ez ditu batere apalarazi zenbakiak: ez auzigaiak, ez hilketak.

Ez du deus aldatu, beraz?

Ez du arazoa mugatu. Frantses aldean ere elkarteen sektorea mobilizatzen da, bereziki Euskal Herri frantsesean. Zerbitzu publikoak ere mobilizatzen dira. Duela zenbait urte baino ikuspegi argiagoa lortzen dugu delinkuentzia horri begira. Gero eta gehiago dira salaketak jartzera etortzen direnak, eta gehiago dira kontuan hartuak. Ez da tratatu gabe uzten laguntza eskatzen duen emazte jo baten deia. Oneski, ez zait iruditzen kontzientzia hartze hobea denik Espainiako aldean. Baditugu urtero familia barneko indarkeriari lotu 200 bat auzigai.

Zenbaki hori ezin da apaldu?

Egiten dugunaren ideia hori da. Espero dut berrehundik 150era pasatzea. Eta ez gehiago horrelakorik gertatzea [prokuradorea denetik bikotekideek edo bikotekide ohiek hil emazteen zerrenda erakutsi du]. Izugarria da. Guk biktimak ikusten ditugu. Dramatikoa da. Nahi nuke urte bat iragan hilik gabe, inolako hilik gabe: ez bideetan, ez gosez, eta batez ere hauek. Jasangaitzenak dira. Biktima guztiak errugabeak dira, baina batzuk besteak baino errudunago. Hauek, aldiz, bereziki jasangaitzak dira. Berrehun auzigaietatik kentzen ahal balira zenbaki hauek, uros nintzateke. Baina ez ditut giltzak.

Fatalitate gisara ikusten duzu?

Errealitate bat da, bide istripuak bezala. Botere publikoek eragin dezakete. Bide istripuen adibidearekin segituz: mugatu, zigortu, bideetako hilen kopurua apaltzeko. Apaltzen da istripu kopurua, baina nukleo batera iristen da, eta hori baino apalago jaustea zaila da. Gizakia den bezalakoa delako, bere pultsio, eskas eta bere bizitzeko maneragatik. Eta berdin familia barnean, bortizkeria giro horretan. Ez da fatalitate bat, baina errealitate bat da.

Ez du laguntzen mekanismo sozialetik begiratzeak, nagusitasun maskulinoa kontuan izateak?

Uste dut hori huts bat dela.

Zergatik?

Militante jarrera duzulako, biktima emaztea delako eta ez gizona. Badira arrazoi historikoak, soziologikoak, jarrera kontuak... Orenak mintza gaitezke. Gizona da leku hoberenean arma bat hartu eta familia hiltzeko. Zergatik?

Ez da eredu patriarkalari lotua?

Ez dakit. Zergatik uste duzu pistolak dituena gizona dela? Renaudek biziki ongi aipatzen zuen Miss Maggie kantuan. Emazteak gizonei konparatzen ditu: gizonak gerlariak direla, hiltzaileak; emazteak, ez, Thatcher salbu... Kriminologia ikerketak hartzen badituzu, gizonek jarrera bortitzak dituzte: hilketak, arma bidezko ebasketak... Emazteek delitu intelektualagoak egiten dituzte: iruzurra, konfiantza abusuak... Hori da errealitatea. Gizonak eskopeta du erabiliko; emazteak, pozoia.

Eraikuntza sozial baten ondorio?

Nik ez dakit. Familia batean, jarrera bortitza ukan dezakeena gizona da, eta ez hainbeste emaztea. Angeluko kasuari dagokionez, familia drama bat da. Guztiek ezagutzen zituzten gizona, alabak, andrea. Juridikoki, hilketa bat da, aitzinetik pentsatua baitzuen.

Familia drama bat aipatzeak irudi du kasik fatalitate bat dela.

Ez da fatalitate bat drama esatea.

Hiltzaileen ardura gutxiesten du.

Hori zuk soilik duzu pentsatzen.

Ez, ez.

Bai, bai. BERRIAk, Mediabask-ek... Bakarrik tokiko komunikabideek.

Sud Ouest ere hasi da feminizidio hitza erabiltzen.

Irakurleak gogobete behar dituzte.

Erran nahi baita?

Sud Ouest irakurtzen dutenak hemengoak dira. Eta hemen ideia batzuk badituzue, zuenak direnak. Nik ez dut arazorik horrekin.

Feminizidio hitza egunkarietan erabiltzearen aurka zara, beraz?

Ni ez naiz deusen aurka.

Baionako bestaren amaierako agerraldian usu balorazio ona egiten duzue, bortxaketak doi-doi aipatuz. Jean Grenetek 2005ean hau erran zuen: «04:00etan neska batek bere gaina kendu eta tangetan jartzen delarik, arrisku gehiago dago gertatzeko».

Jean Grenet? 2005ean?... Ez dakit nor den ere.

Baionako auzapez ohia.

Galdegin hari zuzenki.

Kontzientzia hartzearekin nahi nuen lotu.

Grenet duela 14 urte...

Bortxaketaren kultura oraino existitzen da.

Non?

[Valérie Rey-Roberten La culture du viol à la française (Bortxaketa kultura frantses erara) liburua zakutik atera, eta prokuradoreari erakutsi dio kazetariak].

Liburu hau atera berri da.

[Laburpena irakurtzen hasi da. Ez du iruzkinik egin. Liburua pausatu du; interesatua dirudi].

Baionako bestetara itzultzeko, egia da badirela bortxaketak eta sexu erasoak. Salaketak badira. Sistema bat antolatu dut: auzi poliziak ditu gai horiek bereganatzen. Besta bakoitzeko, bospasei salaketa edo seinalatze ditugu; gehiegi. Bestak aitzin eta bestetan mobilizatzen diren elkarteen lanak fruituak ekartzen ditu. Aipatu duzu bortxaketaren kultura... Ez. Hemen bestek ez dute hala funtzionatzen. Bestak eginak dira jostatzeko. Inkestak oren batzuez lantzen dira; lehen, hilabeteak behar ziren. 24-48 orenen buruan, badakigu zer gertatu den. Bestak bukatzean, badakigu bospasei horietan bat ala bi zirela justifikatuak; besteak, faltsuak. Hori gertatu da azken bestetan.

Salaketa faltsuak diozu. Zifrek diote bortxaketa salaketen %96 egiazkoak direla. Maiz aipatzen dira salaketa faltsuak, dudan ezarriz emakumeen hitza.

Ez hemen, hasteko. Baionako bestetakoa biziki berezia da.

Sanferminetan sexu eraso bat delarik, oren erdiz musika kentzen da ostatuetan; leku batzuetan ez dute zerbitzatzen oren erdiz. Baionan ezinezkoa dirudi...

Sanferminetan nehork ez du pixa egiten karrikan. Baiona zaharrean bizi naiz, eta astapito andana bat heldu da nire atean pixa egitera. Jasanezina. Zendako Iruñean posible dena hemen ez da posible?

Kontzientzia hartzea ez ote da?

Beste faktore batzuk ere badira. Iruñean polizia batek ikusten bazaitu pixa egiten, biziki memento txarra pasatuko duzu; hemen polizia batek ohar egiten badizu,iraindua izanen da, matxinada sortuko da. Espainia aldeko segurtasun indarrak errespetatuak dira, ala beldurra sortzen dute. Haien presentzia aski da horrelako jarrerak saihesteko. Ostalariek egiten dutena biziki ona iruditzen zait. Gero, salaketa faltsuak baldin badira, hori trabagarri da.

Ikusiz zein zaila den bortxaketa salatzea, salaketa faltsuak nabarmentzeak ez du indartzen emazteak gezurtariak diren ustea?

Nork dio gezurtariak direla?

Gizartearen usteek.

Gizartea gaizki hezia dela? Bai.

Guztiek eragin dezakete horren aurka, ezta? Zuk ere bai.

Duela 30 urte kanonerik ez zuen senar bat kondenatzeak emaztea bortxatu izanagatik. Ezkondua zenez, emazteaz sexualki baliatzeko eskubidea zuen. Gaur egun, zenbait senar kondenatuak dira emaztea bortxatzeagatik. Urte hauetako bilakaera harrigarria izan da. Zentzu onera goaz. Ez dakit kontzientzia hartzea den... Hezkuntza kontua da, agian.

Polizien prestaketa behartuak ez dira eskas? Salaketa egitera datorrenaren harrera ahal bezain egokia izateko gisan?

Konpondu ezina dugun arazo bat dugularik, erraten dugu: «Prestaketak antola ditzagun». Ez da hain erraza. Formakuntzak badira denentzat. Kopurua emendatzen ahal dugu, baina horrek ez du arazoa konponduko. Gutxieneko antolaketa behar da. Gehiago sinesten dut biktimaren ibilbideari jarraitzean: salaketatik hasiz hurbiletik segitzen badugu, funtzionatuko du. Ospitalea bereizia da alde juridikotik; bien arteko bidea biktimak ez du egiten usu, eta, polizia etxera iristen delarik, batzuetan gaizki pasatzen da. Baditut adibideak non biziki ongi pasatu den. Baina egia da batzuetan baldintzak ez direla onenak.