«Mugimendu berri bat sortzen ari da»

Euskal naziotasuna ikertu du Unai Apaolazak. Eta subjektu politiko zein independentista lantzen ari da orain. Euskal Herriko mugimendu independentista trantsizio egoera batean dagoela uste du. Bide horretan, beharrezkotzat jotzen du abertzaletasunak mugimendu horretan bere burua birkokatzea. Independentziaren aldeko gehiengoak lortzeari begira, abertzaletasunetik harago doan mugimendua artikulatu behar dela uste du Apaolazak.

Zer garaipen izan du abertzaletasunaren diskurtsoak?

Euskal nazioa marrazteko diskurtsoa da abertzaletasuna. Beraz, euskal naziotasunerako baldintzak jartzen ditu. Diskurtso nazionalistak, hortaz, nazioa zehaztu egiten du. Garai batzuetan esango du nazio hori era batekoa edo bestelakoa dela. Zergatik? Eraginkortasun politikoa lortzeko. Naziotasuna marraztea edo identitate politikoa marraztea estrategia politikoa da. Eta abertzaletasuna estrategia politiko gisa ulertu behar da, nazioa sortu egiten baitu diskurtsoarekin. Egoera sozial, ekonomiko zein politikoaren arabera marraztu du abertzaletasunak nazio hori. Frankismoan, adibidez, elementu objektiboetan jarri zen indarra: hizkuntzan, kulturan...

Zer ekarri du abertzaletasunaren diskurtsoa faktore objektiboetan oinarritzeak?

Borondatetik kanpo kokatzen direnak dira faktore objektiboak: euskara eta kultura, adibidez. Nazioa horiekin zehazteari esentzialismoa ere deitu izan zaio. Era sinplean azalduta, subjektu politikoa borondatetik kanpo mugatzea litzateke. Esatea, adibidez: zu euskal naziokoa zara, euskaraz dakizulako. Bi kasuetan erabil daiteke estrategia esentzialista hori: jendartea homogeneoa denean, adibidez, Euskal Herrian %95ek euskaraz jakingo balute. Edota erresistentzia gisa, independentzia nahia asko txikitzen denean. Frankismo garaien hasieran erabili izan da. Eta eusteko balio du, baina ez zabaltzeko. Esentzialismoak ez garamatza gehiengoa lortzera. Independentziaren aldeko subjektua faktore konkretu batzuk partekatzen dituztenetara mugatzen da.

Nola ikusten duzu, gaur egun, independentismoaren artikulazioa?

Subjektua artikulatu eta handitzeko gaitasuna duenean da estrategia bat eraginkorra. Abertzaletasunaren historian, 60ko hamarkadako formulaziora joan beharko ginateke. Nik uste orduan aktibatu eta indartu zela gehien independentismoa. Partikular hutsetik harago, unibertsalen borroka garatu baitzen garai horietan Euskal Langile Herriaren terminoarekin. Askatasunaren eta demokraziaren izenean egiten zen independentziaren aldarrikapena. Eta faktore objektiboak, kultura eta hizkuntza, adibidez, ez ziren baldintza gisa jarri, sinbolo gisa iraun bazuten ere. Gaur egun, trantsizio egoera batean gaudela uste dut, independentismo berri bat sortzen ari dela. Areago esango nuke, euskal estatua sortuko duen independentismoa oraintxe sortzen ari dela iruditzen zait.

Abertzaletasuna abiaburutzatez duen independentismoa proposatzen duzu. Azalduko zenuke?

Orain arte, euskal nazioaren partikularrekin artikulatu dugu independentismoaren subjektua. Baina zer gertatzen da? Euskal naziokoa sentitzen denarekin bakarrik ez dugula gehiengorik lortzen. Abertzaletasunak orain arte planteatu du independentzia behar dugula, euskal nazioaren partikular horiek salbatzeko. Nik buelta emango nioke horri: independentzia ez da euskal nazioa babesteko erreminta, nazioa independentzia lortzeko erreminta posible bat da. Hori onartzen baldin badugu, onartuko dugu beste tresna batzuk badaudela, beste nazio sentimendu batzuk onartuko genituzke subjektu independentistan. Nazioa kultura batekin lotu dugu; zaila da beste kultura bat duenari hori aldatu behar duela eskatzea. Abertzaletasuna identifikatu da independentismoarekin, eta bi horiek bereizten hasi behar dugu. Abertzaletasuna batzuetan independentismoari kalte egiteko erabiltzen da, ez diolako hazten uzten edo duen potentzialtasun guztia askatzen. Independentismoak, partikular konkretu batzuen defentsa baino gehiago izan behar du. Demokraziarekin identifikatzen denean, eta bloke demokratikoa artikulatzen denean, izango du zabaltzeko eta aktibatzeko aukera. Hau da, estatua lortzeko aukera.

Nola uztartu hor nazioaren ezaugarri objektiboak?

Abertzaletasunetik independentismorako jauzia egiteak ez du esan nahi faktore horiek kanpo utzi behar direnik, baina ez dira artikulatzaile nagusi izango. Euskal partikular hegemonikoak normal funtzionatzen jarraitzeko borroka egiten jarraitu behar da. Adibidez: euskara da euskaldun egiten gaituena errepikatu beharrean, alor guztietan euskaraz funtzionatzen. Euskal herritarren gehiengo osoa ez dator bat artikulazio horiekin. Hortaz, abertzaletasunaz bestelako erreminta batzuk behar ditugu. Horregatik, independentismoa plurinazionala onartzen hasi behar dugu.

Zein erronka du, gaur egun, euskal abertzaletasunak?

Abertzaletasunak ulertu behar du independentzia ez dela bere ondare esklusiboa. Independentziari kalte besterik egiten ez diolako horrela. Badira abertzale ez diren independentista eta independentista ez diren abertzaleak ere. Iruditzen zait abertzaletasunak bere buruaz beste egin beharko lukeela. Ez naiz desagertzeaz ari, independentismoaren barruan zer jarrera duen argitzeaz ari naiz. Prozesu horretan, onartu behar du ez dela aktore bakarra. Subjektu berri bat sortu behar da, eta ez bakarrik abertzale edo euskal nazionalista sentitzen dena. Hori da erronka: abertzaletasuna birkokatu behar da, independentismoa indartu, sustatu ahal izateko.