Emagin elkartearen ikerketa eta aholkularitza lerroen parte bat da zaintza. Azken urteetan lan prozesuetan zein gogoeta espazioetan jasotako informazioa eta bizipenak liburu batean bildu dituzte: Ez dadin bizitza eten (Txalaparta). Miren Arangurenek (Arre, Nafarroa, 1981), Ainara Santamariak (Berriatua, Bizkaia, 1988) eta Monika Mendiberrik (Hernani, Gipuzkoa, 1988) osoko zuzenketa bat aurkeztu diote egungo zaintza erregimenari, baina aitortu dute bestelako eredua guztiz zehaztu gabe dagoela: «Denon artean eraiki behar dugu».
Liburuaren hasieran, zaurgarritasunaren inguruko hausnarketa zabal bat egin duzue. Zaintzak ematen al du beste mundu ikuskera bat?
MIREN ARANGUREN: Garrantzitsua zen azaltzea zergatik diogun zaintzak erdigunean jartzeak potentzial politiko handia duela, eta horren errora joatea: nola ulertzen dugun bizitza gizarte moderno honetan. Oso kontzeptu filosofikoa da, baina esaten dugunean zaintzak derrigorrezkoak direla bizitzeko, zalantzan jartzen dugu egun nola antolatzen garen, arrakasta nola ulertzen dugun eta zentroan zer jartzen dugun: langile txanpiñoiaren irudia oso agerian geratzen da. Horrek eramaten gaitu bizitza ulertzeko beste modu batzuetara, nahiz eta oraindik ez ditugun oso gorpuztuta. Azken batean, ekosistema bat osatzen dugu izaki guztiok, eta gure arteko zaintzarik ezean hori dena desorekatu egiten da, eta bizitza asko arriskuan jartzen dira; horrela gaude egun.
AINARA SANTAMARIA: Zaurgarritasuna oso argi ikusten dugu bizitzaren etete bortitzetan: norbait hiltzen zaigunean, harreman luze bat apurtzen denean, aldaketa horiek agerian uzten dute bizitzaren hauskortasuna. Baina gero egunerokoa beste logika batean eraikitzen da, eta justu logika hori interpelatu nahi genuen lehen atalean: zer jarria dugun jarria erdigunean.
MONIKA MENDIBERRI: Zaurgarritasuna gure berezko ezaugarritzat hartzea bada bizitzaren eta harremanen inguruko ulerkera erradikalki diferente bat izatea. Hori jaso dugu ekonomia feministatik, baita mugimendu antikapazitistatik ere, lagundu digulako arazo bilakatzen mendekotasunaren ulerkera: salbuespen gisa ikusten dugu, eta ez gara ohartzen gure gorputzak zaurgarriak direla eta denok behar dugula zaintza, bizitzako aldi batzuetan modu intentsoagoan behar dugun arren. Era berean, egia da zaurgarritasuna ez dela berdin banatzen, eta lotuta dagoela pribilegioekin: bata handitzen da bestea gutxitu ahala.
«Zaurgarritasuna unibertsala da, eta zaintzak, berriz, derrigorrezkoak». Zer esan nahi duzue derrigortze horrekin?
ARANGUREN: Mugimendu feministan zaintzaz hitz egiten hasi ginenean, ez zaintzeko eskubidea aldarrikatzen genuen, deseraikitzeko emakumeok geneukan rola; gerora joan gara zehaztuz ez zaintzeko eskubide hori, norbaitek edukitzekotan, eduki beharko luketela asko zaindu dutenek, baina gutxi zaindu dugunontzat ez dela eskubide bat. Aldiz, jende askok dauzka pribilegioak zaintzaren eremuan: ez dute zaintzen baina zaintza premia ikaragarriak dituzte, alegia, beste batzuek bermatzen dizkiete. Beraz, iruditzen zaigu guztioi dagokigula zaintzea. Derrigortasun horrek eraman gaitzake desorekak parekatzeko tresnetan pentsatzera: mekanismo hertsatzaileak izan daitezke, kuotak...
Zaintza erregimenaren argazki bat ere egin duzue, eta ondorioztatu duzue mendekotasuna artatzeko eredu asistentziala gailendu dela. Zer esan nahi du horrek?
MENDIBERRI: Eredu asistentzialaren oinarria da zaintza premiak ulertzen dituela mendekotasunari lotuta, salbuespen gisa, eta mendekotasun legeak ezarritako moduan: graduatu eta diagnostikatu egiten da, eta horren arabera jasotzen da arreta eta laguntza. Mendekotasunaren ulerkera oso mugatua ezartzen du legeak, eta laguntzak ere salbuespenezkoak dira; ondorioz, ez dira garatzen zerbitzu publikoak edo komunitarioak, eta oso arreta mugatua eskaintzen da. Eta orain, zaintza premia hazten ari da, mendekotasun tasa gorantz doalako eta zerbitzu publikoak ez direlako indartu.
SANTAMARIA: Arreta ereduagaz ere lotuta dago: zerbitzuak edo prestazioak dira zaintza muturreko edo epe luzeko horietan laguntzeko, baina inola ere ez autonomia sustatzeko edo zaintza beharrak dituztenen agentzia indartzeko. Eta beti kontuan hartuta familia dela horri erantzungo dion lehenengo eragilea, eta gero sartuko dela administrazioa. Horri guztiari ere kritika egiten diogu: zerbitzu publikoak zer ikuspegitik bideratzen ari diren.
MENDIBERRI: Zona gris bat ere badago: mendekotasun egoera aitortu gabe daukaten gero eta pertsona gehiagok dute zaintza premia handia; adibidez, bakarrik bizi diren adinekoak, asko emakumeak. Horiek denak egungo arreta eredutik kanpo geratzen ari dira: salbuespen logika horrek utzitako agertokian ez dira kontuan hartzen gero eta sektore zabalagoen premiak.
«Mendekotasunaren ulerkera oso mugatua ezartzen du legeak, eta laguntzak ere salbuespenezkoak dira; ondorioz, zerbitzu publikoak ez dira garatzen».
MONIKA MENDIBERRIEmagineko kidea
Azterlan askotan ateratzen da jendeak etxean nahi duela zaindua izan, eta familiakoek zaintzea nahi duela. Desfamiliarizazioa oraindik tabu bat da?
SANTAMARIA: Bai, oraindik oso sartuta daukagu zaintza onena familian egiten dela, eta bereziki familiako emakumeek egiten dutela. Familia zaintza horiek hain sendo mantentzen dira, hain justu, arreta eredu oso prekarioa dugulako: eguneko zentroek eta zahar etxeek ratio handiak dituzte, erabiltzaileen beharrak ez dituzte batere kontuan hartzen... Gabezia horiek horrela dauden bitartean, familia da zaintzeko aukerarik onena. Bestalde, desfamiliarizazioa dator ez garenean heltzen familian zaintzera, eta liburuan kritikatzen dugu nola egiten ari garen hori: beste batzuen bizkar uzten ari gara gure ezintasunak, irregulartasun eta bidegabekeria handien artean, batez ere emakume arrazializatuen inguruan.
ARANGUREN: Desfamiliarizazioa gertatzen ari da merkatuaren logikan: ez eskubide sozialen garapenean eta eguneroko bizimoduaren beste antolaketa batean, baizik eta beste zerbitzu pribatu batzuk edo etxeko langile bat kontratatuz, eta, hala, birpribatizatuz. Dena den, desfamiliarizatzeaz ari garenean ez dugu esaten familiak ez duenik zaindu behar, baizik eta gure ereduak ez duela oinarritu behar feminizazioan eta familiaren rolean, eta harago joan behar duela. Zeren, gainera, ez da guztiz egia denok nahi dugula etxean zainduak izan, baina bai etxean bezala, toki seguru batean; horrek bai izan behar luke eskubide bat.
MENDIBERRI: Bai, agertokia aldatzen ari delako. Nahiz eta administrazio publikoek familia bihurtzen duten zaintza premien erantzule nagusi, hori agortzen ari da, familiak jada ez direlako gai erantzuteko: familia egiturak eta emakumeen espektatibak aldatzen ari dira.
Zer dago silver economy eta halako kontzeptuen atzean?
ARANGUREN: Piramide demografikoa aldatu da, eta merkatu kapitalistak abagune berria aprobetxatu behar du. 65 urtetik gorako populazioak «produktibo» izateari utzi dionez, kontsumitzaile izan behar du: ikastaroak, bidaiak, erosketak, kosmetikoak... Eta ezin dutenean hor mantendu, eskainiko dizkiete aplikazioak, etxeko segurtasuna bermatzeko gailuak, eta abar. Eta ez dut esaten zaintzan digitalizazioa baliatu behar ez denik, baizik eta arazoaren erroak arakatu behar ditugula, bestela partxeak jartzen ibiliko gara eta.
Komunitatea aipatzen dute hainbat eragilek, baina ez ildo berean. Nola ulertzen duzue zuek?
ARANGUREN: Gu sistema publiko-komunitarioaz ari garenean, ez gara inola ere ari boluntario poltsak sortzeaz, eta nik uste dut erakunde publiko edo alderdi batzuk bai ari direla administrazio publikoek emango ez dituen zerbitzu batzuk komunitateak emateaz modu altruista batean. Eta ez dugu esaten hori ez denik gertatu behar. Baina gobernantza ereduan pentsatuta, administrazio publikoak edo estatuak bermatu behar du zaintza eskubidea, eta, era berean, eskaini behar ditu baliabideak komunitateetatik proiektu emantzipatzaileak sortzeko.
«Bestelako gobernantza eredu batean, komunitate edo antolakuntza sozial indartsu bat beharko dugu; eta hori ez dator bat indibidualismorako joerarekin».
MIREN ARANGURENEmagineko kidea
Indibidualismoaren kontrako antidotoa ere izan daiteke komunitatea?
ARANGUREN: Bestelako gobernantza eredu batean, komunitate edo antolakuntza sozial indartsu bat beharko dugu; eta hori ez dator bat indibidualismorako joerarekin. Baina hor badaude gatazkak: zeinek dauka denbora komunitatearen norabide horretan parte hartzeko? Zeinek nahi du herri baten zaintza mahaian parte hartu eta gero, demagun, kartetara jokatu adinekoekin? Aldarrikapen indartsua da, baina egunerokora lurreratzea zaila da.
SANTAMARIA: Zaurgarritasunera itzulita, bizitzan prekaritatea eta hauskortasuna zenbat eta hurbilago sentitu, egon daiteke joera bat norberak berea salbatzeko eta ez pentsatzeko kolektiboan; eta hori arrisku handi bat da, zaurgarritasuna ikuspegi kapitalista horretatik ulertzen bada eta ez bada beharrizan orokor gisa ikusten.
ARANGUREN: Ildo horretan, oso potentea da azaroaren 30eko greban aldarrikatuko den zaintza eskubide kolektiboaren ideia. Zaintza erabat pribatuki ari gara konpontzen, norbere problema balitz bezala; eta horretan kolektiboki pentsatzea beharrezkoa eta mesedegarria da.
Zer neurritan da zaintza klase auzi bat ere?
ARANGUREN: Beti zaindu dute berdinek: nagusiki emakumeek, emakume pobreek eta emakume migratuek. Migrazio prozesuei begira, lehenik landa eremutik hiriguneetara izan zen, gero Espainiatik industrializatutako eremuetara, eta orain txirotutako herrialdeetatik. Beraz, derrigor pentsatu behar dugu klase terminoetan.
SANTAMARIA: Herrietako prozesuetan zaintzaileekin egon garenean ikusi dugu klasearen gurutzaketa generoarekin eta beste zapalkuntzekin: desjabetze bat da, zaintzen duten emakumeak askoz pobretuago daude.
MENDIBERRI: Mendekotasun egoeran dagoen senide bat duen emakumea zaintzaile nagusi bihurtzea gizarte bazterkerian erortzeko faktore bat da harentzat, eragin dezakeelako lan eremuan, denbora pobrezian, aisialdian, parte hartze soziopolitikoan, bakartzean... Baina klaseak bestela ere eragiten du: familia baten baldintza sozioekonomikoak erabakigarriak izango dira, horien arabera kontratatu ahalko dute zerbitzuren bat ala euren gain hartu beharko dute zaintza.
«Feminitatearen eraikuntzan besteen kargu egitea barruraino sartu digute, eta, neurri batean, emakumeok ere geure burua immolatzen dugu batzuetan».
AINARA SANTAMARIAEmagineko kidea
Liburuaren amaieran proposatzen duzue emakumeek atzerapausoak ematea zaintzan. Zer esan nahi duzue?
SANTAMARIA: Ahaidetasun feministen inguruko eztabaidara garamatza ideia horrek. Esan gabe doa gizonek eta erakunde publikoek pisua hartu behar dutela zaintzan, baina ezin dugu alboratu feminitatearen eraikuntzan besteen kargu egitea barruraino sartu digutela, eta, neurri batean, guk geuk ere geure burua immolatzen dugula batzuetan, guztiz besterenganatzen garela, gure denbora ematen dugula, gure ekonomia eta bizi proiektuak... Eta guri ere badagokigu hori guztia auzitan jartzea, gure agentzia izaera indartzea, geure burua ahalduntzea; ez gara bakarrik zaintzaile.
