Elkarren berri izaten hasi ahala, sorlekuak batzen dituela ikusi dute: Tolosan (Gipuzkoa) jaioak dira. 1976an Mikel Malkorra, 1986an Maialen Zabalbeaskoa. Donostian egin du bizimodua lehenak, Lizarran (Nafarroa) bigarrenak. Are estuago batzen ditu desgaitasunak dituzten pertsonen eskubideen aldeko aldarriak. Elbarritasun bat du Malkorrak, eta, Gipuzkoako Elkartu elkarteko eledun gisa, irmo jardun du hilabeteotan konfinamenduak mendekotasunak dituzten pertsonei eta haien familiei ekarri dizkien ondorioak salatzen. Mendekotasun handi bat duen haur baten ama da Zabalbeaskoa, eta haren bidez ikusi du errealitate hori, gordinegi: hilabeteotan, umearen errehabilitaziorako baliabide guztiak eten dira, eta, ongi zaindu ezinik, zentro itxi batean sartu dute. Online egin dute topaketa. Beste bi haur ere baditu Zabalbeaskoak; aurrez aurreko topaketa baterako astia ateratzea zail du. Lizarrara joateko taxi egokitu bat behar luke Malkorrak: 200 euro dira. Ez zuten elkar ezagutzen, baina zuztar berekoa dute mezua.
Maialen Zabalbeaskoa. / Jaizki Fontaneda, Foku
Elkartu-k salatu du itxialdian sendien gain geratu dela mendekoen zaintza ia osorik...
MIKEL MALKORRA (M.M.): Bai, egoera aztertzea erabaki genuen, eta ondorio nagusia izan zen familiek hartu dutela zaintzaren ardura nagusia. Lehendik ere bagenekien hori. Badira baliabide publikoak, baina familiek hartu behar izan dute orain ere ardura nagusia. Krisi batean gaude, eta lehen fasean, bereziki, zaintzen krisi bat egon zen. Urteotan, gainera, sendien kontrako neurriak hartu dira, eta, zentzu horretan, iraingarria ere izan da.
Horra zuen kasua, Maialen. Itxialdian alabari errehabilitaziorako-eta behar dituen zaintza guztiak eten zitzaizkiola salatu duzu. Instituzioetan ate joka ibili zarete, hedabideetara ere jo duzue: arta horiek, beste era batean bada ere, bermatzeko eskatu duzue. Azkenean, alaba zentro itxi batera eraman duzue...
MAIALEN ZABALBEASKOA (M.Z.): Ez genuen nahi horrela bukatzerik, baina senarrak eta nik horretara bultzatuta ikusi dugu geure burua: ezin genuen gehiago. Ez digute deitu ere egin erietxetik, ez digute erantzunik eman hezkuntza arlotik... Eta, bere tratamenduak jaso gabe, gero eta okerrago zegoen Aiora: sufritzen, minarekin. Aspaceren zentro batean sartu behar izan dugu. Oso ondo dago han, baina oso gogorra da. Arazoa da orain ez dudala ikusten ia. Alaba 24 orduan etxean neukan lehen, eta orain batere ez: oso gogorra. Nik uste nuen hedabideetan-eta aterata lortuko nuela erantzun bat, baina ez da posible izan. Eta berriro esango dut: Aspace ondo dago, bai, baliabide asko ditu han. Baina hori, pertsona hauek baztertzea, ez da bidea. Helburuak izan behar luke gurekin bizitzea. Jende askok ikusten ditu jada, ordea, hilda baleude bezala. Nabaritu egiten da hori. Eta, azkenean, nekatu egiten gara: horrela ezin da bizi. Ni mundu honetara heldu nintzenean, izugarria izan zen. Esaten dizute: «Zure alaba horrela dago; agur». Eta erietxetik ateratzen zara, eta horra: alabarekin, gurpil aulki batean, eta ez dakizu nora jo... Ez dizute laguntzen bide bat sortzen. Ordutik, borroka bat izan da.
Abandonu bati buruz ari zara...
M.Z.: Nire alaba Aspacen hartu ez balute, hilabete batzuetan hilda legoke. Biriketako fisioterapia behar du, bizkarrezurreko zati bat hausteko beldurra nuen... Ikaragarria. Baina esan dut, nire ondorioa da gizarte honek ez dituela barneratzen pertsona horiek, haien sentimenduak. Dena oso azalekoa da. Horrelako pertsona bat ikusi, eta diogu: gera dadila ohean. Niri esan didate: «Zure alaba ez dago errehabilitatzeko; mantentzeko tratamenduetarako dago. Kito». Beraz, ohetxo batean sartu eta hiltzen utziko dut?
M.M.: Halakoak jende askori gertatu zaizkio. Mendekotasuna kutxa batean sartu da, itxi da, eta ardura arlo publikotik pribatura pasatu da. Esan diete familiei: «Tori, hau zuen ardura da». Itxi dira errehabilitaziorako zentroak, eguneko zentroak. Hezkuntza arloan ere arazo asko ikusi ditugu: saiatu dira haur guztiek, modu batean edo bestean, etxetik jarrai ziezaieten eskolei, Internet bidez. Baina gure kolektiboko haur askok ezin dute horrelakorik egin, zerbitzu osagarriak behar dituzte. Hori guztia eten egin da. Gure beldurra da: hau eten egin da, baina itzuliko da? Osasun arazo kronikoak beti hartu dira arazo moduan. Eta baliatuko balitz egoera hau gainetik kentzeko zerbitzu hauek? Prestazio hauek? Kalte oso handia izango litzateke.
Zer-nolako arazoak jaso ditu maizen Elkartu-k familiei itxialdian galdetuta?
M.M.: Askori zer moduz zeuden galdetu, eta erantzuna honako hau zen: «Ohituta gaude. Gu etxean egoten ohituta gaude». Niretzat horrek hausnarketa ikaragarria dakar. Izan ere, gure kolektibo barruan arazo nagusia hori da: bazterkeria. Gizartearen zati batek konfinamendu egoera era iraunkorrean bizi duela ikusteak gogoetarako motibo izan beharko luke. Bestalde, hitz bat nabarmenduko nuke: ikusezintasuna. Ikusezinak direla esan dute askok, ez gaituztela aintzat hartzen: erabakiak hartzen direla gure iritzia kontuan izan gabe.
Konfinamenduak ekarri duen beste ondorio bat izan da zentroak gotortzea, birusa sar ez dadin. Desgaitasunak dituzten pertsonak usu zentroetan bizi dira. Bisitekin-eta zer moduz?
M.Z.:
M.M.: Guztiz ados. Berak dioena lortzeko izan beharko genuke, ordea, gizartearen parte: berdintasunean. Hori ez da horrela. Gehiegitan hautatzen da oraindik segregazioaren bidea. Hezkuntzan dezente hobetu da, baina gaur egun oraindik badago zer hobetua. Lan munduan? Lan babestuan bukatzen dugu gehiegitan: segregazioa da hori. Bizimoduan? Gehiegitan egoitzatara bideratzen da gure bizimodua.
Mikel Malkorra. / Jon Urbe, Foku
Egoitzetako egoera oso gogorrak aurkeztu ditu Maialenek. Antzekoen berri izan duzue Elkartu-n egindako azterketan?
M.M.: Guztiontzat izan bada egoera gogorra, pentsa egoitzetan dagoen jendearentzat! Gela batean bakartuta. Ez egoitza batean: gela batean. Gainera, askotan beste norbaitekin partekatu beharreko gela batean, seguruenera. Askotan informazio oso gutxirekin. Hori izan da sarri esan diguten beste kontu bat: «Ez dakigu ezer: ez dakigu noiz aterako garen, nola, zer gertatzen den». Beldurra ere egon da; horrenbeste gauza entzun dira egoitzen inguruan. Etorkizunean hausnarketa egin beharko litzateke egoitzetan ematen den artaz. Orain dela urte batzuk ikerketa bat egin genuen, aztertu genuen inklusioaren gaia, eta bazegoen datu esanguratsu bat: egoitzetan bizi diren pertsona denak zeuden bazterketa egoeran edo bazterketa arriskuan. Ondo dago bermatuta izatea janaria, arropa, garbitasuna... Baina hori ez da inklusioa. Arreta ereduaz, esaterako, asko hitz egiten da egun. Esaten da pertsona ardatz duen eredu bat izan behar duela. Niri barregarria ere egiten zait: pertsonei buruz ari gara, pertsona ez badago ardatzean, zer egongo da, bada? Arretaren ardatzean ez: pertsonak egon behar du erabakien ardatzean. Eta bai, hilabeteotan izan dira egoera gogorrak. Oraindik badira. Lehengo astean hasi dira egoitzetako egoiliarrak ateratzen. Pentsa! Noiz hasi ziren ateratzen haurrak? Duela aste dezente, eta desgaitasuna duten pertsonak, orain, eta oso tarte mugatuan, gainera: ordubete. Salbuespen egoera batean egon dira.
Ez datoz garai errazak. Kezka duzue orain arte lortutako arta ereduan inboluzio bat egongo den?
M.Z.: Nik baietz uste dut. Gure kasuan bezala erantzunik ez izateak asko esaten du. Hiru Hamalau elkartean jarduten dugu guk Aiorarekin, eta presidenteari bizkarra eman zioten bilera batean. Halakoak oso esanguratsuak dira. Nik martxotik dei pila bat egin ditut, eta oraindik alabaren mediku errehabilitatzailea ez da nirekin harremanetan jarri. Telebistan eta egunkarietan atera naiz, eta ez dute erantzun. Hemen zerbait larria dator; nik daukadan sentipena hori da. Positiboa izan nahi dut, baina... Begira non dagoen nire alaba. Atera kontuak: Txibiteren idazkariari ere idatzi genion, eta ez dute ezer egin. Badakit nire alabari zerbait gertatuko zaiola, guztioi bezala. Baina ez nuke nahi nik ez egiteagatik gertatzea, edo sufritzen hiltzea: hori ezin da onartu. Zer burutan sartzen da hori?
M.M.: Etorkizunari dagokionez, lehenengo asteetan banuen itxaropena: neurri publikoen arloan aldaketaren bat helduko zen esperantza. Gero, asteak pasatu diren heinean, ez dakit esperantza gutxitu egin den edo desagertu egin den, baina uste dut ikusi dela garrantzi gehiago ematen zaiela beste gauza batzuei gizarte politikei edo pertsonei baino. Arriskurik handiena da niretzat prozesu hau amaitzea apainketa xinple batekin, ez eraldaketa sakon batekin.
Eskubideak gal litezke?
M.Z.: Nik positiboa izan nahi dut, baina hori ikusten ari naiz. Hemen beti egon den arazo bat izan da, adibidez, udara; urteak daramatzagu eskatzen udaran baliabideak jartzeko umeontzat, behar dituzten artak jasotzeko. Erantzuna beti izan da: «Hau osasun arloaren kontua da; hau hezkuntza arloarena...». Beti pilota elkarri jaurtitzen. Eta orain? Martxotik errehabilitaziorik gabe, eta uda iritsiko da, eta agur esango dute: «Amaitu da ikasturtea. Irailean, ikusiko dugu».
M.M.: Bai, eskubideen galera bat badago orain, eta egongo dela iruditzen zait niri ere. Lehengora noa: zentroetan egoera nolakoa den ikusi besterik dago. Diskurtsoa beti izan da zenbat kutsatze egon diren zentroetan. Apenas hitz egin da, ordea, egoera hau zentroetan bizi izan den moduaz. Informaziorik izan duten, ahalbidetu zaien teknologia kanpoko jendearekin kontaktuan egoteko... Edo irteerak. Norbaitek adierazi digu: «Oraindik atera gabe jarraitzen dut, eta horren gaineko erabakirik hartu gabe». Hori da sakoneko arazoa.
Izurriak gordin erakutsi du arazo hori; instituzio batean bizitzeak ez erabakitzea esan nahi du...
M.M.: Erabat, erabat. Egoitzak behar dira, baina eredu egoki batekin, eta bultzatu behar dira, baita ere, desinstituzionalizazio politikak. Eta arriskuak badaude. Eten diren zerbitzu guztiak nola itzuliko dira: ehuneko ehun? Parte batean? Begirada atzera botata, 2008ko krisian mendekotasuna oso kalteturik atera zen. Kezkatzen nau distantzia sozialak ere. Asko hitz egiten da horretaz, eta arrisku asko ditu. Hasi zaigu jendea kontatzen, esaterako, lehen semaforoko botoiari emateko edo erosketa egiteko laguntza jasotzen zutela, eta orain ez dela hain erraza. Nire beldurra da atzera joatea horretan ere; oraindik ere distantzia handiagoa sortzea gizartearen eta gure artean.
Bihar: Izaskun Andonegi eta Jon Mirena Landa doluaz.
