Mamutaren itzal luzea

Xabier Harluxet Bizi mugimenduko kideak gogoratu du mamuten historia. Duela 13.000 bat urte, lurreko tenperatura bi graduren bueltan berotu zen, oso prozesu motelean, eta horrek ekarritako aldaketa zitala izan zen mamutentzat. Ezin izan ziren egokitu, eta desagertu egin ziren. Egun, aldaketa gizakiak berak ari dira eragiten, eta ordukoa baino askoz bizkorragoa eta bortitzagoa da prozesua. Mamutak oroitarazten du zenbat dagoen arriskuan gaur egun. Horretaz aritu dira Guillem Chust, Unai Pascual eta Xabier Harluxet BERRIAn.

Gure arreta guztia Parisen egongo da gaurtik. Zer espero liteke?

XABIER HARLUXET: Pariskoa Durbanen aurreikusi zuten 2011n, eta Kyotoko Protokoloaren ordezko bat bilatzeko hautagaitzat jo zuten. Bilera guztiak dira garrantzitsuak, baina hau Europan izango da, eta Bizi mugimendua duela sei urtetik lanean ari den estatu batean. Gure helburua da goi bilera hau erabiltzea 196 estatuk (195+Europak) akordio bat lor dezaten, azken 23 urtean (goi bilerak egiten hasi zirenetik) %60 handitu baita berotegi efektuko gasen isurketa, eta hori onartezina da. Garrantzitsua da konpromisoak hartzea eta kalte-ordainak zehaztea arazo hau eragin ez duten eta haren ondorioak oso larriki jasaten dituzten estatuentzat. Mugimendu ekologista eta sozialek presioari eutsi behar diote neurriak har daitezen.

GUILLEM CHUST: Uste dut Kyotoko Protokoloaren eta oraingoaren arteko aldea nabarmena dela. Orduan 35 herrialdek sinatu zuten, eta orain ia 200 egongo dira. Eta, gainera, Txina eta AEBak ere tartean izango dira, alegia, munduko CO2 isurketen erdien arduradunak. Bi datu horiek erakusten dute jarrera aldaketa esanguratsu bat munduan gai honekiko.

UNAI PASCUAL: Esango nuke garrantzitsua dela klimaren inguruko gobernagarritasunean izaten ari den aldaketa. Ezinezkoa zen Kyotoko Protokoloan bete beharreko akordio bat lortzea, AEBetako Kongresuan halakorik sartzea ezinezkoa delako. Europan badago tradizio politiko, kultural eta historiko handiagoa halako betebehar internazionalak asumitzeko. AEBetan liberalismo handia dago, eta lobby energetikoek ere indar handia dute.Orain badago konpromiso bat, eta herritarrek nahi dute; are gehiago, politikariek ere nahiago lukete bete beharrekoa izatea. Baina geopolitikak eta kultura politikoek rol garrantzitsua jokatzen dute, eta zaila da. Uste dut ituna ez dela bete beharrekoa izango; ez dago horretarako baldintzarik.

X.H.: Irtenbidea beste bat litzateke, beraz. Nazio Batuek eskatu diote estatu bakoitzari esan dezala zer konpromiso hartzeko prest dagoen gas isurketak gutxitzeko. Erantzunak jasotzen joan dira, eta dagoeneko 150 inguruk erantzun dute. Erantzunak jasota ondorioa da, dagoeneko, hiru graduren bueltan egongo ginatekeela, eta hori askoz ere hobea dela egun dugun lau graduko balizko hipotesi hori baino. Problema da bi gradu dela zientzialariek ezarri duten marra gorria, eta, beraz, oraindik lana badago.

U.P.: Porrot bat ez izateko, arrakastaren bat saldu beharko du diplomaziak. Ikusiko dugu nola. Posiblea da bi graduko konpromisora ez iristea, baina berrikuste aukerak ezartzea urte batzuk barru. Uste dut hortik joango direla, baina oraindik goiz da jakiteko. Hala ere, esan nahiko nuke gobernantzaren kontzeptua aldatzen ari dela mendebaldeko ikuspegi batetik —europarra, gehienbat— non arautze zorrotzak dauden borondatean oinarritutako ikuspegi batera.

Zientziaren arlora pasatuta, aipa genezake IPCCk jarri duen bi graduko muga hori nahiko kontserbadorea dela. Esaten da hiru graduren bueltan buka dezakegula goi bilera. Ez al gara ari suarekin jolasten?

G.C.: Uste dut nahiko garbi dagoela lau graduko berotze batekin ez garela gai jakiteko zer gerta daitekeen, oso zaila delako aurreikusteko. Zientzialariak ohartu dira aurreikuspenak oso sentsibleak direla eredu horiek egiten diren moduaren arabera, eta, gainera, eskualdez eskualde sistema horren konplexua da, ezen agertoki berak lau graduko berotze batekin oso emaitza ezberdinak eman ditzakeen leku ezberdinetan. Beraz, bi gradurekin badirudi sistema ezberdinetan aurreikus daitekeela nahiko ongi, nekazaritzan, itsasoan... Adibidez, Artikoan itzela izango da eragina. Eta sistema horietan bi gradutik hirura pasatzearen aldea oso handia da.

U.P.: Graduen kontu hau ulertze aldera, gure gorputzaren tenperatura bi gradu igotzen denean, molda zaitezke, baina ez zara ondo egongo. Kontua ez da jendea ezingo dela bizi Euskal Herrian gradu bat edo bi gehiagorekin. Auzia da horrekin lotuta ondorio asko daudela, mundu osorako. IPCCk bi gradu esaten duenean oinarrizko kontsentsu bat islatzen du, kontsentsu zientifiko-politikoa. Ideia da bi gradutik gora kaosa datorrela. Baina badira zientzialari asko IPCCtik irten direnak uste dutelako gradu eta erdiko berotzea jada muturreko zerbait dela. Hori hala izanik ere, bi gradukoa beste neurri bat da, eta hortik aurrera badago adostasun zabal bat: marra gorri bat da bi gradukoa. Eta kontuan eduki gauza bat: gradu bat jada berotu da munduaren tenperatura orokorra, eta gradu eta erdikoa ere kasik gaindituta dago. Hemendik aurrera eztabaida da ea nola gutxitzen dugun kaltea.

X.H.: Garrantzitsua da irudiak izatea, eta horretan balio dezake ulertzeko jendea 36 gradurekin ondo dagoela eta 41-42 gradurekin heriotzara jaus daitekeela. Beraz, bi gradukoa batez besteko bat da, eta ekosistemek berotze horrekin ez dute funtzionatzen guk ezagutu ditugun bezala. Horregatik ere bada inportantea goi bilera hau. 1.000 bilioi gigatona CO2 isuri ahal izango genituzkeela mende erdira arte. Hamar urtean horren %40 jan dugu, eta urtero ahal denaren bikoitza ari gara kontsumitzen.

Gradu bateko berotzea gertatu da jadanik industria aurreko arotik. Badirudi ekosistema sentsibleenak eta gizarte ahulenak isurketa gune nagusietatik urruti daudela. Horrek ez al du irtenbidea zailtzen?

G.C.: Irabazle eta galtzaileen arteko kontu bat dago. Herrialde batzuk oso kaltetuta irtengo dira, eta beste batzuk, beharbada, egun dauden baino hobeto, ekonomikoki. Esate baterako, iparraldeko Europan, bi graduko berotze batekin, arrantzan eta nekazaritzan onurak izan ditzakete. Baina herrialde galtzaileak egongo dira, eta ahulenak izango dira, aldaketetara egokitzeko ahalmen txikiagoa dutelako. Horregatik, ahalik eta modu solidario eta zintzoenean jokatu behar da.

U.P.: Oso zaila da aurreikustea zer gertatuko den toki guztietan. Kontua da azken 10.000 urteotan lurraren klima oso egonkorra izan dela, eta horri esker aurrera egin du gure zibilizazioak, egonkortasun klimatiko handi batean. Zientzialariek diote antropozenaren arora igarotzen ari garela. Zer esan nahi du horrek? Klimak eta lurrak izan ditzaketen prozesu naturalak gizakiek baldintzatuak daudela jada. Eta, segur aski, ezagutu dugun egonkortasun hori ezingo dugu gozatu aurrerantzean. Baliabide asko erabili beharko ditugu sortutako egoeraren ondorioei aurre egiteko. Egia da herrialde pobreenak direla teknologikoki egokitzeko aukera txikiena izango dutenak. Baina herrialde horietako nekazariak, ahulenak badira ere, badira edozein egoeratara egokitzeko gai. Eta horretan askoz ere hobeto prestatuta daude herrialde industrializatuenetako gizarteak baino. Kontua da egokitu behar dutela haiek eragin ez duten egoera batera, eta hori bidegabea dela.

X.H.: Dena petrolioaren menpe utzi duen eredu horri ez diote jarraitu herrialde guztiek, eta badira ingurumena eta lurra errespetatzen jakin duten herriak. Laborantza Ganberako lehendakariak zioen artikulu batean (B)erotze klimatikoaren aldian gaudela, deskontrol garai batean. Ipar Euskal Herrian azken urteotan itsas enbata eta uholde larriak izan dira. Horrek aurreikusi gabeko gastu batzuk ekarri ditu. Eta klima aldaketaren kontua jarri da mahai gainean, zeren gertakari klimatiko muturrekoen maiztasuna ugaritu egingo baita. Nazioartean ere eragin handiak daude. Adibidez, Sirian lehorte larri bat nozitu zuten 2006tik 2010era, eta 20 milioi biztanletik milioi batek mugitu behar izan zuen. Uste dugu mamuta baino bizkorragoak garela, baina ez dakit zer ahalmen izango dugun egoera horietara egokitzeko. Eta gogoratu: denoi tokatuko zaigu.

Euskal Herrira etorrita, zer ondorio pairatuko ditugu hemen?

G.C.: Itsasoaren gorakadak hondartzen higadura handia ekarriko du, eta euskal kostan 200 eta 300 hektarea artean beteko dira itsasgoran. Gutxi ematen du, baina kontuan eduki behar da eremu urbanoez ari garela bereziki, eta aipatu dugun hedaduraren erdia etxez beteta dagoela. Bi graduko berotze orokor batek zer esan nahi du? Herrialde bakoitzarentzat esanahi bat du. Euskal Herrian bi graduko berotze batekin gal dezakegu hondartzen zabaleraren %40 edo gehiago. Eta, horrez gain, prezipitazio erritmoen areagotze bat gerta daiteke, %40 ingurukoa. Eremu lehorrago batzuetan bi graduren eraginak askoz ere larriagoak izango dira. Ez dezagun ahatz, adibidez, Artikoan bederatzi graduko berotze bat gertatua dela. Bi gradu horien eragina oso ezberdina da, eta eremu ezberdinetan aztertu behar dira aldaketak.

Gaur egungo fenomenoei lotuta, eragina izan dezake migrazio mugimenduetan. Aldaketak hain azkarrak eta bortitzak badira, nabarmen eragingo dute gizarteen egokitzeko gaitasunean. Oso konplexua da auzia.

U.P.: Bai. Lehen esan dugu: dinamika sozial asko gertatzen ari dira, klima aldaketarekin zerikusirik ez dutenak: gerrak, migrazioak... Nola eragiten du klima aldaketak horietan? Errefuxiatu klimatikoez hitz egiten da, ez dute alde egiten klimarengatik; hain gutxi zeukaten, ezen hori ere bukatu zaien eta alde egin behar duten. Klima aldaketa biderkatzailea da, gatazken eta migrazioen ondorioak biderkatu egiten ditu. Datuek diote nekazaritzaren etorkizuna txarra dela Saharaz azpiko herrialdeetan. Baina benetako eztabaida ez da nork irabaziko duen eta nork galduko sektore bakoitzean. Gizarteari axola zaiona da lehen egonkor samarrak ziren fenomenoak, uholdeak esaterako, gero eta maizago gertatuko direla. Muturreko gertaerak sarriago izango dira. Hori da mezu nagusia.

X.H.: Frantziak 65 milioi biztanle ditu, eta 40 milioi auto, bi auto hiru biztanleko. Txinan, 1.000 milioi biztanle dituzte, eta 100 milioi auto. Irtenbidea zein da? Inork ezin dio Txinari esan ezin duela gure moduan jokatu, hiru biztanleko bi auto baldin baditu hil egingo garelako. Argazkiak arazo bat du: ez daukagu moralik ezer esateko, eta nagusi den ereduak ez du aintzat hartzen aztarna ekologikoa. Irtenbide justuak aurkitzeko bakoitzak bere lana egin behar du. Batzuek bi mendetan guztia suntsitu dute beren industria garatzeko; besteek, aldiz, ez daukate baliabiderik, eta orain, petrolioaren abusuaren ondorioak etorri direnean, irtenbideen mahaian parametro horiek guztiak hartu behar dira aintzat, bestela ez dugu konponbiderik topatuko.

Arazo bat da mendebaldeko gizarteek erregai fosilekiko daukaten erabateko mendekotasuna. Ba al daukagu alternatibarik mendekotasuna hausteko?

U.P.: Asko gustatzen zait Iñaki Antiguedadek esandako gauza bat: pesimista aktiboa dela, ez duela amore ematen. Ikerketatik egin beharreko eta esan beharreko asko egin eta esan dugu. Orain, diziplinartekotasunera pasatu behar dugu. Zientzialariok lan egin behar dugu gizarte mugimenduekin, talde gisa lan egin behar dugu, arazo sistemiko gisa ulertu behar dugu. Zientziak sekulako aurrerakada egin du azken mendean, atomizatuz eta fenomeno oso zehatzak ulertuz. Baina testuinguru honetan betikoak dira gizateriaren erronkak: gosea, pobrezia, gatazkak... Eta badugu beste bat, aterki baten modukoa, poliedrikoa. Horrek ez du esan nahi zientzialariak gizartearen erreferentzia bihurtu behar duenik. Kontua da guztiok nola elkar osatu, zientziaren, ezagutzaren eta informazioaren boterea nola erabili gainerako agenteekin batera.

X.H.: 2009tik inplikatu da Bizi. Kritikak egin ditugu, baina alternatibak aurkeztuta. Zientzialariek esaten digute lurraren azpian dagoen erregai fosilen kopuruakanporatzen badugu tenperatura batez beste bederatzi gradu igoko dela. Irtenbide global bat aurkitzeko erreserben %80k lur azpian geratu behar dute. Horrek ahalbidetuko liguke egokitzea eta hurrengo belaunaldiari ez uztea egoera desorekatu bat. COPetan ez da asko hitz egiten horretaz,multinazionalek ordaintzen baitute, erregai fosiletan interes handiak dituztenak. Bizin diogu asko dagoela egiteko: garraioan, nekazaritzan, eraikuntzan, lurraren antolamenduan, energian... Espazio berean bateratu genituen sakabanatuta zeudenak, eta Alternatiben Herria sortu genuen, zientzialariek esaten dutena beste era batera ikusteko, erakusteko alternatibak badaudela, petrolio gutxiago erabiltzeko.

G.C.: Borondate onaz eta nazioarteko konpromisoez gain, badago gai bat oso garrantzitsua mentalitatea, gizarte eredua eta eredu ekonomikoa aldatzeko: ekintza bat, helburu bat eta zure poltsikoko dirua konbinatzen direnean. Gasolioan aurrezten badut, gutxiago isuriko dut eta gutxiago gastatuko dut. Hori produktu baten irudiarekin konbinatuz gero, katalizatzaile bat da. Alde horretatik, bi adibide paradigmatiko daude: alde batetik, Alemania: nahiko eredugarria da, energia berriztagarrien alde egiten du, beharrezko trantsizioaren alde; bestetik, Ingalaterra: hegoaldean aseguru etxeek ez dituzte aseguratzen uholde arriskuan dauden etxeak. Hainbat alderdiren konbinazioaren beste adibide bat da. Banakakoak dira, sozialak, politikoak... konbinatu egiten dira eredu sistemikoa aldatzeko. Politika garrantzitsua da, baina ekintza sozialen konbinazioa ere bai, ondokoak zer egiten duen ere garrantzitsua baita.

Espainiako energia erreformaz ere hitz egin liteke. Behartu egiten baitu industria handiek ekoitzitako energia kontsumitzera.

U.P.: Energia politika, mugikortasun politika, lurraldearen antolamendua... Guztiak dauka harremana klima aldaketarekin.Txipa aldatu behar dugu. Gizarte hau konturatzen ari da gaia transbertsala baino gehiago sistemikoa dela. Politika guztiek identifikatu beharko lukete nola dauden lotuta gure ahaleginekin... Esan dezatela lege edo proposamen bakoitzean, udaletatik hasi eta nazionaletaraino, klima aldaketarekin zer-nolako harremana duten. Horra iritsi behar dugu. Eraldaketari buruz hitz egiten dugunean zehaztu behar dugu: zer eraldatu? Eraldaketa ikuspuntu tekniko batetik, teknologiak egokitu? Sasi irtenbidea da. Beste batzuek diote arazoa sistemikoa dela eta klima aldaketa baliatu behar dela gizartea eraldatzeko: ekitatea, pobreziaren kontrako borroka... Naomi Klein idazleak bide hori jarraitzen du: une eta aukera onena da ekitate faltaren eta ingurumen injustiziaren kontra batzeko, klima aldaketaren aterkiaren azpian, dena aldatzeko. Eredua eta aliatuak ere zehaztu beharko ditugu. Eta hor eztabaida tradizional bat ikusiko dugu, bai eremu lokalean, bai eremu globalean.

X.H.: Sistema aldatu behar da klima salbatzeko edo egonkortzeko. Saltzen digute jaio garen sistemak, bizi garen sistemak, gero eta produkzio gaitasun handiagoa duela; baita kontsumitzekoa ere, lehiak hobetu egiten gaituela, lehia ezinbestekoa dela hazkunde ekonomikoa lortzeko, hazkundeak ongizate orokorra eragiten duela, liberalismo gehiago behar dela, liberalismoa herrialdeen arteko trukea dela... Hori guztia lur azpian dagoen baliabide batean oinarritzen da: petrolioa. Horrek ahalbidetzen digu ilusio hori. Diskurtso horrek agerian utziko ditu bere mugak. Ipar Euskal Herriko laborantzan, esaterako. Zirkuitu motzagoak, gertuago daudenak, truke gehiagorekin, kalitatea bultzatuz... Logika horiek orain naturalak dirudite, baina duela 30 urte negatibotzat hartu ziren.Beste adibide bat garraioarena da. Baionara autoan joatea askatasunarekin lotzen zen, baina mugak ikusten ari gara; autoak ez dira erosoak hirietara sartzeko. Zer egingo dugu, AEBetan egiten ari diren moduan, espaloiak kendu eta bide gehiago egingo ditugu autoentzat, edo gogoeta egingo dugu zer-nolako garraioa behar dugun? Lurraldea nola antolatuko dugun, petrolioaren mendekotasunetik askatuz eta bizi garen eta lan egiten dugun lekuen arteko oreka bilatuz. Kontua ez da berdez margotzea; beste era batera egin behar dira gauzak, lehentasunak birkokatu. Bizitzaren arlo guztien alternatibak kokatu ditugu lurralde txiki batean, Nafarroa Beherean. Ura, ekoeraikuntza, garraioa, turismoa, amatasuna, hezkuntza, elkartasuna, kontsumo arduratsua, hondakinak, kultura, finantzak, nekazaritza... 90 aktore aurkitu ditugu, eta bakoitzak irtenbideak eskaini ditu. Balio handia dauka eredu horrek.

U.P.: Ekonomialari gisa, ekonomiaren kontzeptua babestu nahi dut. Hari egozten zaizkio arazo gehienak, baina sistema ekonomiko ezberdinez hitz egin dezakegu. Ekonomialari askok diote aspalditik herrialde oso garatuetan sortzen den dolar batek batzuetan dolar bat baino gehiagoko kostuak eragiten dituela gizarte horrentzat edo beste gizarte batzuentzat. Ekonomialari askok eskatzen dugu hazkunde ekonomikoak ongizatean dituen eraginei buruzko analisiak egiteaneragin guztiak neurtzea, positiboak eta negatiboak. Gizartean erabaki asko hartzen dira etekin ekonomikoari begira —energia politikak, lurralde antolaketa...—, baina ez diote begiratzen beste zatiari, eta geure burua engainatzen dugu. Kostu sozialak, ingurumenari dagozkionak, ekonomikoak, ezkutuan geratzen dira, AHT-tik Garoñaraino... Datuen manipulazioa da, azken finean.

X.H.:Frantziako Estatua oso adibide ona da. Argindarraren %80 zentral nuklearretan sortzen da. Esaten dute petrolioarekiko autonomoa dela, energia lehiakorrena dela, prezio bidezkoenak dituela; baina ahaztu egin zitzaien zentral nuklearren ereduaren kostua aintzat hartzea. Zentralek 30-40 urte irauten dute, eta gero desegin egin behar dira. Orain erabaki behar da. Eredu horren mendekotasuna sortu zuten, alternatiben bidea zaildu, eta orain zalantzak dituzte. Badakigu energiaren arloan tokiko alternatibak badaudela, bermatzen dutenak kontsumitzen den energia guztiz berriztagarria izatea. Ofiziala baino pixka bat garestiagoa da orain, baina gero parekatuko da.

U.P.:Hazkunde material eta energetikoa ondorio batzuk eragiten ari da, baina askotan ez dira aintzat hartzen, eta askotan onurak baino handiagoak dira. Zergatik ari da Txina aldatzen? Bere hazkunde eredu basatia, ekialdeko kostaldean batez ere, sekulako kutsadura eragiten ari delako. Jendeak galdetzen du: hau ona dela guretzat, ezin dugu-eta arnasa hartu? Eta gobernuak jarrera aldatu du. Hazkunde materiala sortzen ari zara, baina antihazkundea eragiten du ongizatean. Ekonomialariek aspalditik esan dute. Ez baldin badugu barneratzen ongizateak eta aurrerapenak zerikusia daukatela hazkunde materialarekin eta energetikoarekin, jai daukagu.

X.H.: ELAk azterketa bat egin zuen duela hiru urte, Hego Euskal Herrian ehun mila lanpostu berde sortu behar direla esanez. Jose Ramon Becerra ekonomialariak egin zuen. Petrolioaren industriak diru publiko asko jasotzen du, ikerketetarako... Sekulako kopuruak dira, baina jendeak ez daki. Batzuei sekulako dirutza ematen diete, baina gero zailtasunak daude trantsiziorako funts komun bat sortzeko. Beste azterketa bat egin zuen Bizik Ipar Euskal Herrian, lanpostu klimatikoei buruz, Jose Ramon Becerrarekin, eta ondorioa zen 10.000 lanpostu klimatiko sor daitezkeela. Mezu positiboa eman daiteke, eraldaketak enpleguak sortzen dituela esanez. Inbertsio publikoak ere hor egin behar dira, erregai fosiletan baino gehiago.

Batzuek uste dute, sistema errotik aldatu beharrean, teknologiak konpon dezakeela arazoa: CO2a biltzea, atmosferan sufrea zabaltzea... Zer diozue?

G.C.: Kasu bakoitza aztertu behar da. Gehienak ez dira bideragarriak; kostua sekulakoa da, eta etekina, oso apala. Badira proposamen xelebreak, itsasoa burdinarekin ongarritzea, esaterako. Ikuspuntu zientifikotik garrantzitsua da esperimentuak egitea, produkzioak nola funtzionatzen duen ikusteko, baina ez da bideragarria klima aldaketa konpontzeko. Aldiz, badaude neurri naturalak, merkeak eta onura handikoak: zuhaitzak zeuden lekuetan berriro landatzea, adibidez... Horretan inbertitu behar da.

U.P.: Kontuz. Irtenbide teknologiko batek laguntzen badu, ondo, betiere trantsizioan laguntzen duten beste dinamika sozial batzuk eragiten ez baditu. Kontuz eraginkortasun energetikoarekin, asko baliatzen baita gabeziak ezkutatzeko. Klimak behar duena ez da eraginkorragoa izatea, baizik eta ez isurtzea edo gutxiago isurtzea. Mende amaierarako isurketak %80-90 murrizteaz hitz egiten ari gara. Ezin dugu gehiago isuri atmosferara, gehien kezkatzen gaituena metatuta dagoena baita, ez isurien fluxua bakarrik. Jokabideak, ohiturak, jarrerak aldatzen ez badira, teknologien abantailak mugatu egiten dira, eta, zenbait kasutan, kontsumoa areago dezakete. Elkarrekin joan behar dute teknologiak eta ekonomiaren egiturazko aldaketek, beste era bateko hazkundea bultzatu nahi duten aldaketek. Eredu honekin ez dugu trantsizioa lortuko. Azkar ibili behar dugu, premiazkoa da. Eta arazoa ez du konponduko teknologiak edo guru batek.