2022ko udazkenean ozendu zituzten Eisai eta Biogen botika konpainiek lekanemab farmakoaren gaineko esperantzak; izan ere, azaldu zuten botika hori hartuta astirotu egiten dela alzheimerraren garapena eritasunaren lehen faseetan, hau da, narriadura kognitiboa oraindik arina denean. Esan zuten sendagaia ematen dieten erien endekapena %27 urritzen duela. Argitaratu berriak dira ikerketan parte hartzen ari diren pazienteen lehen hiru urteetako jarraipen datuak ere, eta horietan ere hobekuntza bat ikusten da. AEB Ameriketako Estatu Batuetan iaz baimendu zuten botika, eta iazko udatik pazienteei ematen ari dira. Onartuta dago Israelen eta Japonian ere. EMA Europako Botiken Agentziak, ordea, ez dio oniritzirik eman. Lehengo astean eman zuen berria: Leqembi du izen komertziala botikak, eta ez erabiltzeko aholkua eman du.
«Botikak narriadura kognitiboa atzeratzen du, baina eragin horrek ez ditu konpentsatzen harekin lotutako albo ondorio larriak», ondorioztatu du EMAk. Garuneko hanturekin eta isuriekin lotuta daude ondorio horiek, aditzera eman duenez. Irudi bidez atzematen diren alterazioak dira: erresonantzia magnetikoetan-eta ikusten dira. Eta AEBetan, adibidez, albo ondorio horiek aintzakotzat hartu zituzten botikari oniritzia eman ziotenean; hain justu ere, gomendioa eman zuten botika ez preskribatzeko aurrez tratamendu antikoagulatzaileak dituzten pazienteei, garunean isuriak izateko arriskua handitzen duelako.
Botikaren helburua da gaitzaren lehen faseetan hura moteltzea. Aztertzen ari dira, era berean, zer eragin duen oraindik sintomarik izan ez arren alzheimerraren biomarkatzaileak dituzten pertsonen artean.
Instituzioek eta gaixoen elkarteek emandako datuen arabera, Hego Euskal Herrian 50.000 pertsona inguruk dute egun alzheimerra diagnostikatua. Gaixoei eta haien senitartekoei arta emateko elkarteen arabera, lana erruz handitzen ari zaie, ugaritzen ari direlako diagnostikoak. Gero eta usuago ikusten dute, gainera, eritasuna oraindik zahartzarora heldu gabeko pertsonen artean, 50 urteren bueltan dauden pazienteetan.
Miren Altuna, neurologoa: «Laster ikusiko dugu botikak lau urtean zer eragin duen: hori garrantzitsua da»
CITA Alzheimer zentroko neurologoa da Miren Altuna. Lekanemab botikaren gaineko lehen albisteak heldu zirenean, «tentuz» hartu behar zirela esan zuen, baina aitortu zuen alzheimerraren kontrako tratamenduen gainean esperantza izpi batzuk pizten ari direla, igaro hogei urteetan lehen aldiz. EMAk orain botika honi oniritzirik eman ez badio ere, abian diren ikerketa lerroen garrantzia nabarmendu du, eta emaitzei adi erreparatu beharko zaiela esan.
Zer dakigu orain sendagai honen inguruan?
Datu asko ez dakizkigu. Azken finean, pentsatu behar da AEB Ameriketako Estatu Batuetan 2023ko uztailean hasi zirela komertzializatzen. Baina gaitza motela da, eta urtebete ez da horrenbeste denbora. Lekanemabekin egiten ari diren ikerketak lau urterakoak dira, ikusteko mesede hori benetan badagoen, eta hasierako entsegu klinikoetan parte hartu zuten pertsonetan laster ikusiko dugu botikak lau urtean zer eragin izan duen: hori garrantzitsua da. Bestalde, beste berri bat ere bada: bigarren botika bat ere onartu da AEBetan hilabete honetan betan, Donanemap. Horrek ere, printzipioz, eragin oso antzekoa du. Hortaz, oraintxe auzia hau da: AEBetan bi botika daude onartuta, eta Europako Batasunean bakar bat ere ez. Lekanemabekin, baliteke eztabaida handitzea, Suitzak eta Erresuma Batuak onartu egin baitezakete; izan ere, beren agentziak dituzte.
Lau urteko emaitzen garrantzia nabarmendu duzu. Hori izango da botikaren benetako eragina ebaluatzeko garaia?
Zalantzarik gabe. Narriadura kognitibo arinaren fasea batez beste urte eta erditik gorakoa izaten da, baina batez beste lau urtetik behera irauten du. Orduan era izango da benetan jakiteko zein den datuen eragina, ez bakarrik test kognitiboetan, baizik eta baita pazienteen autonomian ere. Gero, lekanemab ikertzen ari gara fase preklinikoetan ere; hau da, zantzu biologikoak dituzten baina sintomarik ez duten pazienteetan. Eta badirudi etorkizuna gehiago ardaztuko dela terapia mota horretan: arriskua duten pertsonak identifikatu eta haiei sintomak hasi aurretik ekitean.
Kontsultan, jendeak galdetzen al du halako botiken inguruan?
Iristen ari da. Edonola ere, gehiago iritsi dira diagnostikoan egon diren aurrerapausoak. Prentsan agertu zenean, adibidez, gaitza odolean detekta daitekeela, horrek garrantzia izan zuen... Baina berri hauek ere iristen dira, eta badute erakartze efektu bat, eta, halakoak agertzen direnean, jendeak interes handiagoa du, adibidez, entsegu klinikoetan parte hartzeko. Bai, jendeak gero eta gehiago galdetzen du, batez ere gero eta gehiago diagnostikatzen ditugulako kasuak narriadura kognitibo arinean. Ja ez da zure amarengatik galdetzea, baizik eta norberak gaitasuna du esateko: «Nire gaitzaren kontzientzia daukat, eta nik jakin nahi dut zer egin dezakedan». Hori da aldaketa.
Zer ondorio izan ditzake EMAren ezezkoak?
Kezka dugu Europako agentziak eman duen berri honekin atzerapausoak egon ote daitezkeen diagnostiko goiztiarraren gaineko apustuan. Azken finean, itxaropena genuen botika hau onartzearen ondorioz errazagoa izango zela politika publikoak egitea diagnostiko goiztiarra sustatze aldera. Orain dugun kezka da galde dezaketela ea, baldin eta oraintxe Europan ez badago botika espezifikorik narriadura kognitibo arinarentzat, zertarako egingo diren diagnostiko goiztiarrak, zertarako egingo den inbertsio hori.
