Joan den abenduaren 10ean zabaldu zuten euskal preso ohiek, Usurbilen (Gipuzkoa), Kaleragunea. Antton Lopez Ruiz Kubati (Elorrio, Bizkaia, 1953) egunero izan da han; batzuetan, lo egiten geratu da. ETAko kide ohia 2013ko azaroan atera zen kartzelatik, Europako Giza Eskubideen Auzitegiak atzera bota ostean Parot doktrina. 26 urte egin zituen preso. Gaur itxiko dute Kaleragunea, preso eta iheslari ohien agerraldi masibo batekin (12:00).
Bete al dituzue Kalera Kalera dinamikaren helburuak?
Baietz uste dugu. Preso ohiok bi helburu izan ditugu Kalera Kalera-rekin: batetik, errepresaliatuei babesa ematea eta elkartasuna agertzea —haiek presoak edo iheslariak izan—, eta, bestetik, gizartearekin konektatzeko dinamika bat martxan jartzea. Ezker abertzaleak —eta preso ohiok, hango kide gisa— espazio politiko hau indartu nahi zuen.
Besteak beste, eragileekin bilerak egin dituzue. Zer moduz?
Ondo joan da dena. Harremanetarako talde bat sortu, eta askotariko eragileei bilera deiak egin genizkien. Ia guztiek baiezkoa eman digute. Hala ere, batzar denak ez ditugu publiko egin. Konfidentzialtasuna eta, batez ere, konfiantza giro bat eskaini diegu.
EAJrekin ere bildu zineten, Sabin Etxean, abenduaren 23an. Kalera Kalera-tik Juan Mari Olano eta biok izan zineten.
Begirunez hartu gintuzten [Joseba Aurrekoetxea eta Koldo Mediavilla EBBko kideek], eta ez zuten erreparorik jarri batzarraren berri hedabideetan emateko. Gu eroso sentitu ginen bileran.
Zuek bilera horietan zer azpimarratu duzue, batik bat?
Eskema bat eraman dugu, eta bektore nagusia izan da ziklo hau gainditu egin behar dela, beharrezkoa delako elkarbizitzarako eta bakerako. Presoak ateratzeak eta, oro har, gatazkaren ondorioak konpontzeak etorkizunera begirako proiekzioa daukate. Ez da bakarrik auzi humanoa eta praktikoa. Herri honek sintesi berri bat behar du; beste era batera bizitzeko aukera sortu behar dugu. Konponbidea beste era batera bilatu behar dela ulertzera eraman gaitu azkeneko lauzpabost hamarkadetako borrokak. Ezker abertzalea horretan inplikatua dago, presoen kolektiboa eta esperientzia horretan parte hartu dugunok barne.
Eragileak eta zuek zertan etorri zarete bat?
Denok uste dugu premiazkoak direla hiru puntu hauek: larri gaixorik dauden presoak kaleratzea, sakabanaketa bukatzea eta EAEko eta Nafarroako gobernuek espetxe eskumena izatea.
EPPK-ko kide ohi ugari mobilizatzen hasi zineten duela urtebete. Presoen gaia aktibatzeko beharra ikusten al zenuten?
Bai. Ezker abertzalean pentsatzen genuen ETAren borroka armatua bukatu ondoren etorriko zela presoen arloan-eta konponbidea, baina ez da horrela gertatu. Izan ere, Espainiako Estatuak jarrera itxiari eutsi dio. Blokeo politiko bat egon da, eta, azkenerako, alderdi batzuk eroso egon dira egoera horretan, ez dira arriskatu. EPPKren 2013ko dokumentuaren ondoren estatuak eta hedabideek agiriari buruz zabaldutako akusazioei-eta aurre egiteko ez zen nahikoa egin gure partetik ere. Preso ohiok duela urtebete biltzen hasi ginen, eta lehen egitekoa geure arteko gogoeta espazio bat sortzea izan zen. Presoak hausnarketa eta borroka ideologikoan nola lagundu ere aztertu nahi genuen, akusazioei aurre egin... Bestetik, kolektiboari jakinarazi genion bere erabakiak errespetatuko eta bultzatuko ditugula. Hala, ekinbide batzuk antolatzen hasi ginen. Gainera, ezker abertzalean martxan zegoen Abian gogoeta estrategikoa.
Espainiako Estatuak bereziki jo al du presoen eskubideen aldeko eremua?
Orain dela zazpi bat urte estatuak ikusi zuen ezker abertzalea estrategia aldatzera zihoala, eta Bateraguneko operazioa eginda geratzen saiatu zen. Ezker abertzalea jarduera politikorik gabe utzi nahi zuen, ilegalizatua, borroka armatuarekin bakarrik, eta xake-mate eman nahi zion. Kolpe gogorra izan zen Bateragunekoa, baina kontrako efektua lortu zuen estatuak. Gero zer egin zuen? Presoen eremuan egin zituen operazioak: Herrira, EPPK-ko bitartekariak, abokatuak, medikuak, Etxerat. Ezker abertzalea shock egoera batean geratu zen, erreakzionatu ezinda.
Zutik Euskal Herria-rekin (2010) ezker abertzaleak bere estrategiako aurreneko fasean gatazkaren ondorioak konponbidean jartzea zeukan...
Eta estatuak lortu zuen hori blokeatzea. Borroka armatua bukatu zenez, esaten genuen haren ondorioak konpondu behar zirela lehenik. Baina estatuak ikusi zuen presoena-eta konponduz gero aurrez aurre aurkituko zela prozesu independentista batekin eta horrek arazoak ekarriko zizkiola. Beraz, ezker abertzalearen estrategia berria blokeatu egin zuen, presoen arloarekin. Ezker abertzaleak berak, estrategiako fase horiekin, estatuari erraztu egin zion blokeoa ezartzea.
EPPKren 2013ko abenduko adierazpenak ez zuen segidarik izan edo fruiturik eman.
Kolektiboan barne eztabaida egin zenean, ni preso nengoen. Bi gauza garrantzitsu esan ziren dokumentuan: presoen kolektiboa legediaren bidea egiteko prest dagoela eta salbuespen legeak deuseztatu egin behar direla. Estatuak, ordea, presoen espazioaren aurkako errepresioa segitu zuen. Bidea moztu zuen.
EPPK orain ari da berriro eztabaidan. Ezker abertzalea ere aktibatu da presoen alorrean, Foro Soziala... Bi-hiru urte galdu diren sentsazioa al daukazue?
Bai, eta denok pentsatzen dugu denbora gehiegi izan dela. Duela bi-hiru urte ere ikusten zen heldu behar geniola gaiari, baina ez genekien nola. Kolpe errepresiboak min eman zuen.
"Zinez aitortzen dugu gatazkaren ondorioz eragindako alde anitzeko sufrimendua eta mina" ere bazioen 2013ko agiriak.
Foro Sozialaren gomendio bat izan zen eragindako sufrimendua eta mina aitortzea. Kolektiboan eztabaidatu egin genuen, eta onartu. Guk bagenekien fase berri honetan bidea egin behar genuela, eta, beraz, ordura arte urratu gabeko espazioak urratu beharko zirela. Ezker iraultzailean duela urte askotatik egon izan da eragindako minaren aitortzaren eztabaida; Leninekin-eta egon zen. Statu quo aldatzeko iraultzaileak eskuak zikindu egiten ditu, eta hori aitortzeak ez dizu baliabide iraultzailerik edo ideologikorik kentzen. Azken batean, egindakoa aitortzea da; ez dago ezer ezkutatzeko. Gure borrokak ondorio batzuk ekarri zituen, eta presook hori aitortu genuen 2013ko abenduko adierazpenean. Gure gatazkak konponbidea izango badu, halako gaiak jorratu egin behar dira. Perspektiba hori izan behar dugu.
Indarkeriaren erabilerari buruzko autokritikak garapenik izango al du zuen artean? EPPK-ko zuzendaritzaren oraingo txostenak ez dakar tankerako aipamenik.
2013an eman genuen pausoa. Gizarteak eskatzen zigun halako pauso bat ematea, eta eman genuen. Ikusi duguna da une jakin batean esaldi horrek, jarrera horrek balio duela. Etorkizunera begira arituta ere aitortu genuen eragindako mina.
Iñigo Urkullu Jaurlaritzako lehendakariak damua eskatu izan die EPPK-koei, eta EAEko azken hauteskundeen kanpainan galdetu zuen ea hain zaila al den aitortzea hiltzea gaizki egon zela.
Ematen duzu aurrerapauso bat, eta batzuek beste bat eskatzen dizute. Badirudi ez dela bilatzen benetako konponbidea, baizik eta ezker abertzalea ahultzea. Guk badakigu estatuarekin ez dela aldebikotasunik egongo, eta ikusten duguna da Euskal Herrian akordio bat beharko dela. Akordio hori badago, eta bidea urratzen hasten bagara, orain pentsaezintzat jotzen diren gauza batzuk egin daitezke, betiere ezker abertzaleak jarriak dituen bi marra gorriak gainditzeke: damua eta salaketa; guk ezin dugu geure buru politikoa entregatu.
Damua agertzeko eta barkamena eskatzeko exijitzeaz gain, Juan Ignacio Zoido Espainiako Barne ministroak esan du ETAri armagabetzeko eta desegiteko eskatu behar diola EPPK-k.
Estatuak ez du zikloa itxi nahi. Baina egoera zail batean dago: Kataluniako arazoa du, identitate krisia... Ezker abertzalearen estrategia berriak ere kezka sortzen dio, gatazkaren konponbidearen aldeko pausoak emanez gero hausturara gerturatzen duelako, Euskal Herriko proiektu independentistari bidea libre utziko liokeelakoan. Mendekuz jokatzen ari da, hori badakigu, baina ez dugu pentsatu behar horregatik bakarrik ari denik. Estatuak estrategia bat du. Etorkizunaz beldur da, eta ez du zikloa itxi nahi.
EPPK pauso berriak emateko eztabaidan ari da, eta, aldi berean, Luhusokoarekin frogatu da ETAk prestasuna duela armak suntsitzen hasteko.
Ikusten denez, ETAk armak entregatu edo suntsitu nahi ditu, eta estatuak trabak jartzen dizkio. Berez, ez da logikoa, baina estatuaren estrategia bat da hori.
Hain zuzen, EPPK-ko zuzendaritzak dio kolektiboak prozesu independentistari lagundu nahi diola. Nola egin dezake hori?
Ezker abertzalea batzen duen subjektu kolektiborik bada, nagusia presoena da, eta prozesu bat neurtzeko presoen egoera zertan den ikusteak balio izan du: presoena konpontzeko bidean bada, prozesua ona da; bestela, ez. Gurean hala ikusi izan da. Pentsatzeko modu horri buelta emateko errekurtso politikoak eta ideologikoak behar ditugu, eta garrantzitsuena da ikustea presoen eremutik nola elikatzen den prozesu independentista bat. Ez da erraza, baina saio bat egitera goaz denok. Txostenaren balio nagusia da kolektiboa etorkizunerako prest jarriko dela. Hau da, proiektu independentistari ekarpena egingo dio, hor garrantzitsua izango da gatazkaren ondorioak konpontzea, eta, inoiz konponbidea lantzeko borondaterik baldin badago, kolektiboak ordurako etxeko lanak eginak izango ditu.
Euskal Herrian ba al dago aukerarik presoen eskubideen inguruko akordio bat lortzeko?
Churchillek esaten zuen kontrarioarekin hitz egiten ari zarela ezin diozula eskatu eman ezin duenik. Aitortzen zuen negoziazioan Stalin horregatik gustatzen zitzaiola. Horretan saiatu behar dugu hemen.
Giro berri bat sortzen ari al da?
Baietz uste dut nik. Zaila da, baina neu, behintzat, baikorra naiz. Baikorra ez bazara, oso zaila da kartzelan horrenbeste urtean aguantatzea. Giro berri bat sortzen ari da. Sindikatuekin, eragile sozialekin eta alderdiekin egon gara, eta denak ados daude lehen aipatutako hiru puntuetan mugitu beharraz. Estatua mugitzea gaitza izango da. Baina gauzak mugitzen ari dira hemen. Foro Soziala iraunkor bihurtu da, EPPK berpiztu egin da, Kalera Kalera-rekin udalerrietan dinamika berri bat sortu da… Jarrera negatibo batetik positibo batera pasatu gara, eta hori izaten da zailena edozein ekinbide politikotan.
Zenbat denbora iraun dezake EPPK-ko eztabaidak?
Ez dakigu. Ikusi egin beharko da zer zailtasun dituzten eztabaidatzeko. Interesgarriena litzateke ahal den azkarren bukatzea.
Zeuk zer azpimarratuko zenuke EPPK-ko zuzendaritzaren oinarrizko txostenetik?
EPPK-k gizartearekin harremanetan egoteari ematen dion lehentasuna da gako nagusia. Heldutasun handikoa da kolektiboa, eta prestatuta dago pausoak emateko, betiere gizarteak bidean laguntzen badio. Legedia garatzeko bi marra gorri finkatu dituzte, eta hortik aurrera eremu zabala dute jorratzeko. 7/2003 salbuespen legearen inguruan dagoen guztia desmuntatuz joan nahi da.
Berriro legediaren saioa.
Euskal gizartearekin eta nazioarteko eragileekin hartu-emanean jartzea ahalbidetzen du legediaren garapenak. Bestetik, salbuespen legedia hor egonda, oso garbi ikusiko da zein den benetako eragozpena. Hainbat espainiar juristak, eta nazioarteko beste batzuek ere bai, uste dute 7/2003 legea astakeria juridiko bat dela. Beraz, legediaren borroka bide hori irekitzea oso garrantzitsua da. Konfrontazio juridiko bat bilatu nahi da, eta, horretarako, legedia garatu behar da, baina gizartearekin batera. Ezker abertzalekoak ez diren eragileekin bildu garenean, garbi ikusi da haiek ez dutela amnistiaren borrokan parte hartu nahi. Baina, legediaren garapena aipatu diegunean, abegikor agertu dira, eta prest daude parte hartzeko prozesu batean. Legalitatearen inguruan adostasunak lortzen dira.
EPPKn ia 350 kide daude egun. Horietatik 160 preso pasa 25 urtetik gorako zigorrekin daude, eta 7/2003ko legearen ondorioz zailen dutenak dira. Besteekin gauza batzuk azkar samar lortuko diren itxaropena al duzue?
Bide bat egin beharko da, eta EPPK-ko zuzendaritzak legediko aukera desberdinen zerrenda dakar proposamenean. Baina estatua kapaz da eskaera denei ezezkoa emateko. Makina bat aldiz aldatu du zigor kodea, eta gustuko du atzeraeraginkortasuna ezartzea. Zail jarri behar zaio, ordea. Une honetan lehentasuna Euskal Herrian indar sozial, politiko eta instituzional bat lortzea da, bidea elkarrekin egiteko. Kultura politiko desberdinekoon artean bidea partekatzen ikasi behar dugu.
2013ko adierazpenean presoen Euskal Herriratzea zen lehentasun, gero pausoak emateko. Orain, lorpen "partzialak" ondo ikusiko lituzke EPPK-k, eztabaidarako txostena onartzen bada.
Sakabanaketaren hasiera garaiko filosofiara bueltatuko litzateke EPPK, nik txostena leituta ulertu dudanez. Hau da, 1980ko hamarkadan presook Herrera de la Manchan eta Alcala-Mecon [Espainia] bilduta geundenean, espetxeetako araudia ez genuen ukitu ere egiten. Baina, hamarkada haren bukaeran sakabanaketa hasi zutenean, berria zen egoera: presoa bakarrik zegoen estatuaren indar errepresibo osoaren aurrean. Estatuak kolektiboa haustea zuen helburu, eta guk egitura berri bat hartu behar izan genuen. Behar izan genituen bizpahiru urte, eta bideetako bat juridikoa izan zen. Ikusten genuen gurekin ez zutela betetzen legeak zioena, eta erredentzioak —ikasketak edota lanak egiteagatik zigorra murrizteko aukera— eta aurrez aurreko bisitak edota bikoteak elkarrekin egoteko eskatzen hasi ginen, baina preso bakoitza bere kasa, ez multzoan hartutako erabaki baten ondorioz. Baina borroka armatua zegoen, eta ezinbestekoa zen presoon arteko batasuna. Izan ziren lorpenak. Estatuak berak ez zituen aurreikusi. Baimenak ez genituen eskatu, bagenekielako ez zizkigutela emango. Hura kolektiboaren lehen jauzi juridikoa izan zela esaten dut nik. Orain, beste pauso bat eman nahi da. Txostena onartzen bada, preso bakoitzak ikusiko du zer egin, eta kolektiboak babestu egingo du.
197/2006 edo Parot doktrina ere borrokatu zenuten juridikoki, baita irabazi ere. Zeu horregatik atera zinen libre orain hiru urte.
Estatuak ikusi zuenean helegiteen bidez humus juridiko berri bat osatzen ari ginela, ohartu zen erredentzioekin zigorra murrizten ari zitzaigula, eta hiru mugimendu egin zituen, helburu batekin: kaleratzeak eragoztea. Hala, Espetxe Zaintzako Epaitegia sortu zuen, irizpideak bateratzeko; 7/2003 salbuespen legea sortu zuen; eta Parot doktrina. Atzera bota genuen azken hori. Orain, lehentasuna 7/2003 borrokatzea da, beste pauso batzuk ematearekin batera.
Alor honetan badira beste bi ildo. Langraiz bidea da bat.
Planteatzen den bezala, atzera begiratzea da Langraiz bidea. Une jakin baterako irtenbide bat zen batzuentzat. Ez da konponbiderako tresna bat. Gainera, une jakin hartan konfrontazio armatu bat zegoen hemen. Orain hogei urte, adibidez, ez zegoen gaurko giro izpirituala. Baldintzak daudenean egiten dira gauzak. Arrazoia aldez aurretik baduzu, huts egiteko beste modu bat da hori. Ezker abertzaleak estrategia aldatu zuenean, presoen kolektiboa beste erabaki batzuk hartuz joan da. Ezaugarri jakin bateko pertsonak gara gu, talde bat gara, eta modu kolektiboan hartzen ditugu erabakiak.
AEM Amnistiaren Aldeko eta Errepresioaren Kontrako Mugimendua da beste ildo bat.
Niri ez zait gustatzen orain arte ezker abertzalekoak izan diren batzuekin liskarrean hastea. Haiek euren bidea dute, guk geurea, eta ikusiko dugu nork duen arrazoia eta zeinek batzen duen masa sozial bat presoak, iheslariak eta deportatuak etxeratzeko. Estrategiak garai eta erabaki politiko batzuen araberakoak izaten dira. Batzuek amnistiari eman nahi dioten zentzu juridiko-politikoa egun ez da bideragarria, gaurko baldintza sozialak eta politikoak ez baitira hori gauzatzeko modukoak. Baina aldarrikatu beharrekoa da amnistia. Nik esaten dut Euskal Herriarentzat benetako amnistia independentzia lortzen duenean egongo dela. Hau presoak ateratzeko unea da. Pentsatzen badugu lehenago gatazka politikoa konpondu behar dela gero presoak ateratzeko, presoak beste urte pila batean kartzelan egotera kondenatzea da hori.
Kalera Kalera-ko preso ohien artean ibilbide luzeko jendea ere bazaudete, 60 urteren bueltakoak; belaunaldi bat. "Zikloa itxi", aipatzen duzue. Horretarako behar berezi bat sentitzen al duzue zure belaunaldikook?
Bai, dudarik gabe. Borroka gogorrenaren garaian gu egon ginen, baina zikloa ixteko pausoak emateko erantzukizuna hartu dugula ere erakusten ari gara. Badagokigu zikloa ixtea.
Zer da zuentzat zikloa ixtea?
Herri honetan konfrontazioagatik ez dezala inork sufri; ez dadila presorik eta iheslaririk egon, denek izan dezatela Euskal Herrira etortzeko aukera, herri honen bizi sozialean eta politikoan ekarpenak egiteko, lehen aldean ikuspuntu desberdin batetik arituz. Baina gatazka politikoa hor dago oraindik, eta borrokak jarraitu egiten du. Borroka bide demokratikoetatik eta baketsuetatik eramateko konpromisoa du ezker abertzaleak.
Igande honetan bukatuko duzue Kaleragunea. Gero zer?
Preso ohion protagonismoa igande honetan bukatuko da, baina Kalera Kalera dinamikak segitu egingo du. Presoen arloaren ardura ezker abertzaleak hartu behar du. Abianeko txostenean esan zen hori. Hala ere, presoen aldeko borroka ez da ezker abertzalera mugatu behar. Askoz espazio zabalagoak sortu behar dira. Hau da, ezker abertzalean ez da egin behar orain arte egin dena. Mentalitate berria behar da, gauzak argi azaldu. Aldaketa bat da hori.
"Kultura politiko berria" aipatzen duzue ezker abertzalean.
Zerbait berria sortzea kostatu egiten da. Gu erresistentziaren kultura batetik gatoz, eta hor garrantzitsua izaten da denok bat eginda egotea. Oraingo fasean, ordea, ohitu egin behar dugu kontraesanekin bizitzen. Kostatu egingo da kultura politiko berri hori sortzea. Presoen arloan garrantzitsua izan da espazioak argitzea. Hau da, EH Bilduk bere funtzioa betetzea –politiko, demokratiko eta instituzionala–, berea Sarek –giza eskubideak eta masa soziala— eta Etxerat-ek —giza eskubideak, eta presoen eta iheslarien senideak—, eta ezker abertzaleak berea —bere estrategiaren barruan, espazio politikoa—. Ikusten genuen nahasi samar zeudela, eta kanpotik ere hala ikusten zen, aitortu digutenez. Bakoitzak bere funtzioa bete behar du, eta pluraltasun hori ulertu egin behar dugu ezker abertzalean. Guk ezin ditugu besteak behartu guk egin nahi duguna egitera. Eta ezker abertzale barruan ere hala aritu behar dugu.
"Kontraesanekin bizitzen"?
Helburu bat dugu ezker abertzalean: Euskal Herriaren independentzia. Sortuk bere lana egingo du, LABek berea, Ernaik berea. Aro honetan ez dago aginte bakar bat. Ez gara gauza denekin ados egongo, baina horrekin bizitzen jakin behar dugu ezker abertzalean. Aro hau borrokaren jarraipen bat da, eta garrantzitsua da kultura politiko berriaren jabe egitea.
