«Ipar Euskal Herriak bere instituzioa balu, euskara litzateke gai nagusi bat»

Lurralde kontratuaren porrotak are gehiago erakusten du Ipar Euskal Herriak instituzio bat behar duela hizkuntz politikan ere eragiteko, Jakes Bortairu (Paris, 1957) Euskal Konfederazioko kideak azaldu duenez.

Lurralde kontratua prestatzeko adostasun zabala lortu zenuten euskararen atalean, baina ez dira helburuak bete. Zergatik?

Gu ez gara izan negoziazio horietan, baina Hautetsien eta Garapen Kontseiluetako presidenteek argi eta garbi erran dute instituzioek ez dutela nahi izan segidarik eman. Diru murrizketak badira arlo guzietan, hori da ematen den estakurua. Hala ere, ari dira aurrekontu ttipiez, konparatuz beste arlo batzuekin. Beraz, gure ustez, borondatea mugatua izan da.

Bestalde, gure ustez, falta izan da eragile politiko indartsu bat, instituzio guzien aitzinean dosierra defenditzeko. Eragile politiko hori zer izan daiteke? Bada, Ipar Euskal Herria ordezkatzen duen instituzioa. Aspaldi konbentzituak gara hizkuntz politika emankor bat eramateko behar dela gibelean eragile politiko indartsu bat, baina orain agerian da jende guziarentzat, eta lurralde kontratuaren huts egiteak hori frogatzen du. Nahi badugu ondoko urteetan urrunago joan eta benetan hizkuntz politika bat garatu, ezinbestekoa du euskarak gune politiko indartsu bat.

Hautetsien Kontseilua ez da aski?

Elkarte bat da, eta ez du eskumenik, ez botererik, ez buxetarik. Bere lana egin du, eta iritsi da bere mugara. Ezin du gehiago eman.

EEP ere bere mugara iritsi dela diozue. Zergatik?

Mugatua da, ez baitu, hain zuzen, gibelean eragile politiko indartsu bat. Tresna tekniko gisa, hizkuntz politika gogoetatu eta koordinatzeko, badu bere balioa, eta segitu beharko du. Baina gune horrek bakarrik, gibelean izan gabe instituzio bat, ezin du gehiago eman. Ezin zaizkio EEPri leporatu eskasiak; eskasiak heldu dira antolamenduak dituen gabezietatik.

Ipar Euskal Herriko elkargoa sortuko balitz, zertan hobetuko litzateke hizkuntz politika?

Instituzioak balituzke eskumen batzuk, baluke aurrekontu propioa, eta baluke ere ordezkapen politiko bat. Aktore politiko bat litzateke, Ipar Euskal Herriaren izenean mintzatzeko gai izanen dena. Hori biziki inportantea da edozein politika publiko aitzina eramateko.

Hizkuntza politikaren kasuan, orain arte, izan estatua, Akitania edo departamendua, instituzio horientzat euskara izan da kudeatzen duten lurraldearen zati bakar batean den arazo bat. Beraz, gai hori ez da sekula izan agendaren lehen lerroetan. Aldiz, Ipar Euskal Herriak bere instituzioa izango balu, euskara litzateke gai nagusi bat.

Bestalde, lurralde kontratuko prestaketa lanetan adostasuna bazen herri eragile eta hautetsien artean diagnosia eta erronkei begira, beraz, pentsa daiteke bihar lurraldea ordezkatuko duen egiturak proiektu hori errazkiago eramanen duela aitzina.

Elkargo berriak eskumen garrantzitsu batzuk ez lituzke izanen. Adibidez, hezkuntza Akitaniak izanen du oraindik. Nola eragin daiteke horietan?

Azken urteetan hainbat gogoeta egin ditugu, eta, besteak beste, hizkuntzari doakionez Garapen Kontseiluak formulatu zuen eskaera bat: behar zela Ipar Euskal Herrian esperimentazio bat egin, lanjerrean den lurralde hizkuntza baten berreskuratzeko. Eta esperimentazio horretan behar zela estatutu indargabetzaile bat lortu, Hezkunde Nazionalarekin akordio batera iritsiz. Beraz, definitua da zer beharko litzatekeen.

Horretarako, behar da negoziazio politiko bat, eta lehengo puntura itzultzen gara: negoziazio politiko batean behar duzu eragile bat, eta hori, oraingoz, ez dugu. Izanen dugularik, posible izanen da negoziazioa. Horrez gain, egitura hori sortuko delarik, izanen da aukera legezkoa bai departamendutik bai Akitaniatik eskumen batzuk delegatzeko.

Badirudi jendea ez dela gehiegi asaldatu lurralde kontratuarekin, eta instituzioaren gaiak gaina hartu diola... Ez dago arriskurik hor?

Euskal Konfederazioa duela sei hilabete ari da lurralde kontratuan eragiteko lanean. Bildu da eragile publiko guziekin, azpimarratzeko hizkuntzaren atalaren garrantzia. Beraz, lana egina izan da. Baina egia da instituzioaren gaiak gaina hartu duela aktualitatean, eta lurralde kontratuarena pixka bat gibelean gelditu dela...

Erronka historikoa da instituzioarena, eta lurralde kontratuak ez dio ezer gehiago ekarriko Ipar Euskal Herriari. Goazen instituzioa sortzeko etapa kausitzera, ondoko urteetako negoziazioak behar bezala eramateko. 2017an hizkuntzarena berriz aztertuko dute, eta herri mugimendu gisa hor izanen gara presio egiten. Ez dugu abandonatuko.

Manifestazioan ofizialtasuna galdegin duzue. Euroituna berresteko dauden zailtasunak ikusita, erreala da eskaera?

Eskatzen dugu, batetik, eskubidea dugulako. Printzipiozko eskaera bat da: gure hizkuntzak behar du, eta zor zaio lege babesa. Frantzian aitzinamendurik egiteko aukerarik ba ote den zalantzazkoa da, baina izan daitezke esperimentu batzuk. Estatutu indargabetzailearena hor da mahai gainean. Ipar Euskal Herrian lurralde hizkuntza berreskuratzeko balirateke posibilitateak, eta de facto azken urteetan Euroitunaren neurriak baino urrunago joan gara gauza konkretuetan.

Ez da nahikoa halere, zeren eta lege babesik gabe gauzak beti zalantzan ezartzen ahal baitira. Azken urteetan ez da biziki fite aitzinatzen afera, baina egin diren mobilizazio koordinatuekin lortu dugu gaia agenda politikoaren lehen lerroetan ezartzea. Askotan frantses alderdiek erabiltzen dute politikoki, ez dute erantzunik ematen, baina politikoki erabiltzeak erran nahi du gaiak baduela inportantzia.