«Inozoa da pentsatzea onuradunek sistema aldatu nahi dutela»

2011ko maiatzeko foru hauteskundeetan, independente gisa sartu zen PSNko zerrendetan, baina, handik urtebetera, parlamentu taldea utzi zuen, alderdian erabakiak «goitik behera» hartzen zirelako eta ez zutelako bere iritzia aintzat hartzen. Jorge Urdanozek (1971, Iruñea) zuzenbidearen filosofia irakasten du Nafarroako Unibertsitate Publikoan, eta Irubide ikastetxean, berriz, filosofia irakaslea da behin-behinean. Berriki, hauteskunde sistemako manipulazioari buruzko liburu bat idatzi du, gazteleraz: Veinte destellos de ilustración electoral (Hauteskunde sistemaren hogei distira).

Europako hauteskundeen emaitzek asaldura eragin dute Espainian. Zerbaiten adierazle dira?

Bipartidismoa hautsi da neurri batean, baina ikusteko dago zer gertatuko den hauteskunde orokorretan, Espainiako hauteskunde sistema Europakoa baino murriztaileagoa delako. Beste alderdi batzuek babes handia jaso dute; batik bat, Podemosek. Hala ere, hauteskunde sistemak kalte handia egin diezaieke.

Azken hauteskundeak abisu serioa izan al dira egungo statu quo-ari eusten dioten bi alderdientzat, PP eta PSOErentzat?

Bai, zalantzarik gabe. Klase politikoaren aurkako haserrea eta atsekabea ikusgarria da. Jende askok krisiarekin lotzen du, baina, krisitik orain aterata ere, instituzioen higadura hor geratuko da; batez ere, gazteen artean. Gazteak oso eszeptiko dira estatuko instituzioez; ez dituzte babesten. Ez dago nahikoa babesik, eta hori islatu egin da hauteskundeetan.

Hauteskunde sistemak zergatik egin diezaiekete kalte Podemosi eta?

Nire liburuan azaltzen dut nola egin dezaketen politikariek hauteskunde lege bat, manipulatzeko. Legezkoa da; ez da iruzurra.Manipulatzeko modurik errazenetako bat da hautesleak banatzea legea egiten duten alderdien interesen arabera. Zentzugabea da hautesleak probintziaka banatzea Kongresuko diputatuak hautatzeko. Oso agerikoa da manipulazioa. Zatiketak UCD alderdiari mesede egiten zion, eta hark diseinatu zuen sistema.

Noiz diseinatu zen sistema?

Konstituzioa ezarri baino lehen egin zen, 1976an. Diktadurako azken gobernu taldeak diseinatu zuen, Adolfo Suarez eta Moncloako iturgin taldeak, eta sistema konstituzioan barneratu zuten. Ia-ia ezin da aldatu.

Francok ondo lotua utzi zuen dena. Boz sistema ere bai?

Bai eta ez. Francok ez zuen pentsatua, ez zeudelako diktaduran alderdi politikoak eta hauteskundeak, baina egia da trantsizio garaiko zentzu kontserbadore hori erregimeneko gizonek gidatu zutela, eta lorratza utzi zuen. Espainiako ordezkaritza eredua oso murriztailea da, bai erreferendumari dagokionez, bai hauteskunde legearen proportzionaltasunari dagokionez.

Maiz esaten da hauteskunde sistemaren arrazoi bat dela Kataluniako eta Euskal Herriko errealitate nazionala aintzat hartzea. Hala al da?

Kondaira da sistemak nazionalismoei mesede egiten diela; ez da egia. PPri eta PSOEri egiten die mesede. Nazionalistei ordezkaritza proportzionala ematen die: ez die ez kentzen, ez ematen. Alternatibak, ordea, zigortu egiten ditu. Nire ustez, ordezkaritza sistema osoa hartu behar da aintzat. Espainiaren moduko lurralde egitura konplexuko herrialde batean, lurraldeak benetan Senatuan ordezkatu behar dira. Baina egungo Senatua, txantxa zentzugabe hori, alboratu egin behar da.

Zergatik ez dute hauteskunde sistema aldatzen?

Onuradunak boterean daudenak direlako, eta boterean daude sistemak mesede egin dielako. Ez zaie interesatzen aldatzea. Jira eta jira egiten duen gurpila da, eta ezin da geratu.

Senatuaren erreforma beti aipatzen da, baina inoiz ez dute ezer egiten. Zergatik?

Bi alderdi handiei ez zaie interesatzen, onuradun nagusiak eurak direlako. Senatuan 250 postu banatzen dituzte, eta karrera politikoak saritzeko balio du. Ez du ezertarako balio, baina soldatak ordaintzeko bai. Horregatik, politikoki inozoa da pentsatzea bat-batean euren kabuz sistema aldatu nahi dutela.

Hauteskunde sistema aztertu ohi duzu. Nolakoa da Nafarroakoa?

Gizarterik konplexuena da, baina boz sistema oso sinplea da, proportzionala eta berdintasunezkoa. Hiru ardatz daude Nafarroan: lehena, ezker-eskuinekoa; bigarrena, euskal abertzale eta espainiarzaleen artekoa; eta hirugarrena, nabarrismoa. Ez doakigu gaizki.

Konplexuagoa al da EAEkoa?

Hauteskunde sistemen arazo nagusia da herritarrak eta komunitatea osatzen duten lurraldeak ordezkatu behar dituztela. EAEn hori gertatzen da. Espainiakoaren aldean, EAEn ez dago manipulaziorik EAJren aldetik. EAJk boterea dauka, baina sistemak kalte egiten dio. Egoera konplexua da, eta hain abertzalea ez den lurraldeari nolabaiteko konpentsazioa egin behar zaio.

Nola ikusten duzu PSOE?

PSOE norabiderik gabe ikusten dut. Katebegi ahula da. Alternatiba haren ezkerrean sortu da. Hauteskunde emaitzak aztertuz gero, ikusgarria da Podemosek jasotako babesa hirigune handietan eta gazteen artean; PSOEk baino handiagoa. Joera horrek jarraituz gero, PSOEk ez du etorkizunik; 50 urtetik gorakoek eta atzeratutako lurraldeek baino ez dute babesten.

Eta PP nola dago?

Beti bezala. Harritzar baten modura, geldirik dago. Agian, arrazoi osoz dago lasai. Voxek ez du funtzionatu eskuinaren alternatiba modura. Nire ustez, Espainiaren hutsune handiena eskuinean dago, ez dagoelako tradizio liberaleko eta erro demokratikoko eskuinik, meritokrazian eta enpresaburuengan sinetsiko duen indarrik. PPk aldarrikatzen duena gezur hutsa da. Hemengo kapitalismoa botereari lotua dago; oligarkikoa da, ustelkeria handikoa. Barcenas auziarekin, eskuineko jende askok begiak ireki ditu, eta eskuineko eremuan aukera politiko handiagoa dago hazteko ezkerrekoan baino.

Katalunian, Euskal Herrian eta Espainian monarkiaz herritarrei galdetzeko eskatzen dute, baina erantzuna ezezkoa da. Demokraziak herri ordezkariak hautatu baino ez al du egiten?

Kalitate txikiko demokrazia batera ohituta gaude. AEBetako Marion hiriko hauteskunde orriak erakutsi ohi ditut horrelakoetan: hamabi orri dira, eta galdera pila bat egiten diete herritarrei. Demokrazia zuzenak ahalbidetzen du herritarrek etengabe iritzia ematea, eta bateragarria da demokrazia ordezkatzailearekin.

PSNren parlamentu taldetik atera zinen, orain dela bi urte. Zergatik?

Ezin nuen ezer egin. PSNko taldean goitik hartzen ziren erabakiak, eta nik ezin nezakeen ezer egin. Idatzi egiten dut, esku hartzen dut komunikabideetan, eta intelektual moduan egiten dudan lana baldintzatu egiten du jarrera horrek. Zerrendan aurkeztean, erabaki nuen nire askatasun intelektuala baldintzatzea, baina nire ekarpena egitearen truke. Ezin nuenez ekarpenik egin, dimisioa aurkeztu nuen.