Indarkeria obstetrikoa: emakumeen haurdunaldian, erditzean eta erdiondoan osasun arloko profesionalek emakumeari nahiz umeari ematen dioten tratu txarra. Gaiaz gero eta gehiago solastatzen bada ere, oraindik azken lerroan dagoen bortizkeria bat da. Hainbertze, ezen emazteki anitzek ez baitakite biktima direla, eta egin dietena «normala» dela uste baitute. Xehe-xehe azaldu du hori Estitxu Fernandez psikologoak (Lesaka, Nafarroa, 1975) Sortze berri bat (Txalaparta) izeneko liburuan. Lehenbiziko partean eman ditu azalpen horiek, eta bigarrenean hamabi amaren bizipenenak jaso ditu: bederatzi indarkeria obstetrikoaren biktimak dira, eta hiruk erditze errespetatuak izan dituzte.
Nahia Alkorta da (Donostia, 1986) biktima horietako bat. Bere bizipena Fernandezen liburuan kontatzeaz gain, luze eta zabal azaldu du Mi parto robado (Nire erditze lapurtua; Arpa) liburuan. «Oso zaila» izan zen beretako biktima zela onartzea, baina azkenean bide judizialari ekitea erabaki zuen. Nazio Batuen Erakundeak aitortza eman zion.
Ez dago indarkeria obstetrikoaren definizio adosturik. Zer eragin du horrek bortizkeria horri aurre egiterakoan?
NAHIA ALKORTA: Aitzakia sortzen du: zer den ez dakigunez, ez diogu gaiari helduko. Definizio batek itxia izan behar du, baina, aldi berean, bizipen guztiak jaso behar ditu. Eta hori lortzea oso-oso zaila da. Beraz, hutsune horrek ezinegona sortzen du.
ESTITXU FERNANDEZ: Indarkeria bera zer den denok dakigu, baita emakumearen kontrako indarkeriaren atzean zer dagoen ere. Beraz, nazioartean definizio adostu bat ez egon arren, ez dago aitzakiarik gaiari ez heltzeko.
Hiru erpin ditu biolentzia horrek: zuzena, estrukturala eta kulturala. Lehenbizikoa aise hautematen ahal da ekintza zuzenetan, baina indarkeria fisikoaz harago doa?
ALKORTA: Errespetu faltan oinarritzen da indarkeria obstetrikoa: bortizkeria guztiek bat egiten duten lekua da. Zauria sortzen duena ez da instrumentalizazioa edo instrumentalizazio falta, baizik eta tratu horrek eragiten dizuna. Hortaz, zer da indarkeria zuzena? Agian niretzat izan daiteke tokiz kanpo dagoen hitz bat, eta, akaso, beste batentzat mehatxu zuzen bat egitea edo beharrezkoa ez den zesarea bat egitea.
FERNANDEZ: Episiotomia bat edo zesarea bat egitea ez da indarkeria erabiltzea, eta emakumeok hori badakigu. Gure umearen eta gure hobe beharrez egin behar bada esku hartze bat, gu gara hori onartuko duten lehenengoak. Baina, ez bagaituzte kontuan hartu prozesuan, eta eurek erabakitzen badute gure partez, zesarea hori edo episiotomia hori indarkeria da.
«Gure umearen eta gure hobe beharrez egin behar bada esku hartze bat, gu gara hori onartuko duten lehenengoak. Baina eurek erabakitzen badute gure partez, zesarea hori edo episiotomia hori indarkeria da».
ESTITXU FERNANDEZPsikologoa
Hori legitimo izan dadin, babesten duen sistema bat behar da. Indarkeria kulturalak eta estrukturalak eraikitzen dute sistema hori?
FERNANDEZ: Hori da. Indarkeria kulturala edo sinbolikoa bizi garen mundu biolento honen isla bertzerik ez da. Uste dugu justifikatuta dagoela gure umea salbatzeko indarkeria obstetrikoa pairatu behar izatea. Guztiok uste dugu hori, emakumeok, profesionalek eta baita ingurukoek ere. Ezin da horrela izan. Estrukturalari dagokionez, indarkeria obstetrikoa sustatzen duen antolaketa poltiko bat dago.
ALKORTA: Sinbolismo hori kultura produktibotik dator. Sistema guztia dago antolatuta langile batzuek dituzten beharren arabera, eta hori gertatzen da osasun sistema oso hierarkizatuta dagoelako: emakumea edukiontzi bat balitz bezala ikusten da, eta ez protagonista gisa.
Antolaketa biolento horren adibiderik baduzue?
FERNANDEZ: Indarkeria obstetrikoaren adibide paradigmatikoena jarriko dut: umea eta ama banatzea. Izugarrizko eragina du erditu eta gero umea eta ama banatzeak, baina, askotan, profesionalak berak ere ez daki zenbateko ondorioak izanen dituen horrek. Horrez gain, ospitalearen antolaketa bera jarrita dago banaketarako, indarkeriarako, sinbolismo hori laguntzeko. Antolaketa politikoa behar da hori aldatzeko; bertzela, indarkeria zuzena beti egonen da.
Sistema horretako gabezia handienetako bat informazio falta dela diote kontakizun gehienek. Emakume bat informatuta egoteak eraginen du bere haurdunaldian?
ALKORTA: Nik beti egiten dut ezjakintasunaren apologia. Izan ere, egia da informazioa izateagatik —edo ez— zure esperientzia oso desberdina izan daitekeela, baina, aldi berean, baliteke zure kalterako izatea. Izan ere, emakume informatu askok sentitzen dugu zigortu egiten gaituztela informatuta egoteagatik. Dena den, legeak jasotzen du emakume orok duela informatuta egoteko eskubidea, baina badirudi ez dela nahikoa.
FERNANDEZ: Sinisten dut Nahiak erran duenean, baina, aldi berean, testuinguru honetan ez dago bertze defentsarik informatuta egotea baino.
«Emakume informatu askok sentitzen dugu zigortu egiten gaituztela informatuta egoteagatik».
NAHIA ALKORTAIndarkeria obstetrikoaren biktima
Emakumeak ez dira sistema horretan harrapatuta dauden bakarrak: profesionalak ere bai. Sorgin gurpil bat da, nola gelditu daiteke hori?
ALKORTA: Ez da hain konplikatua. 2007an publikatu zen Espainian Estrategia de atención al parto normal [Erditze normal bat artartzeko estrategia] izeneko dokumentua. Protokolo hori beteko balitz, ez ginateke honetaz hitz egiten arituko. Denbora sobera eduki dute. Ebidentzia zientifikoak babesten du emakumeok eskatzen duguna.
FERNANDEZ: Edozein dela ebidentzia, nire ustez, emakume batek ez badu nahi ebidentzia zientifikoak erraten duen hori, beti egonen da emakumearen beharra zientziaren gainetik, ebidentziaren gainetik. Ebidentzia zientifikoa gida bat da, baina ezin da inolaz ere erdigunean egon; emakumeak egon behar du erdigunean. Ama batek sekula ez baitu eginen umearen kontra; ama zaintzen badugu, umea ere zaintzen ari gara.
Emakumeek baliabideak dituzte erditzea eta gero datorrena kudeatzeko?
FERNANDEZ: Osasun mental perinatalaren lanketarik, adibidez, ez dago. Ez baitzaio begiratzen amaren ikuspegi psikosozialari: makinek erraten digutenari bakarrik begiratzen diogu. Haurdunaldiak, erditzeak eta erdiondoak badute oinarri biologiko bat; horrek ez du zehazten amatasuna bizitzeko modu konkretu bat, inola ere ez, baina badago eraldaketa bat: amazaroa du izena. Hori ez bada ikusten, eta behar bezala lantzen, emakumeen osasun mental guztia galtzen ari gara. Baina, horrez gain, emaginek ez dute formazio psikologikorik. Hori funtsezkoa da: ikuspegi feministan bezainbertze, osasun mental perinatalean trebatu behar ditugu.
Emakume anitzek bezala, zuk ere, Alkorta, errua sentitu zenuela diozu. Zer prozesu pasatu zenuen benetan biktima zinela jabetu arte?
ALKORTA: Gertatu zaizun hori arrazionalizatu nahi izaten duzu, biktima zarela onartzea oso zaila baita. Zaindua izan behar zaren gune batera zoaz, eta, ulertzean ez zintuztela zaindu, eta gainera gaizki tratatu zintuztela, osasun sistemaren inguruan daukazun ikuspegi osoa deseraikitzen duzu. Nik sinisten nuen munduko osasun sistema onena geneukala; hortaz, errazagoa zen pentsatzea nik zerbait gaizki egin nuela.
FERNANDEZ: Tortura, bortxaketa... hitz horiekin ateratzen gara prozesu fisiologiko batetik.
«Zaindua izan behar zaren gune batera zoaz, eta, ulertzean ez zintuztela zaindu, eta gainera gaizki tratatu zintuztela, osasun sistemaren inguruan daukazun ikuspegi osoa deseraikitzen duzu».
NAHIA ALKORTAIndarkeria obstetrikoaren biktima
Zer gertatzen da umearekin?
FERNANDEZ: Hori ulertzeko, arrriskutsua da biologiaren faktorea ukatzearen ideia. Ez dut erran nahi determinantea denik biologia, inola ere ez. Erabat kulturalak gara, eta gizakia harremanean garatzen da. Hala ere, jaioberriak garenean gara zaurgarrien, eta hor ingurugiroak eragiten digu. Garun bat osatzen hasten da; orduan, lehenengo esperientziek markatzen gaituzte. Beraz, indarkeriak sekulako eragina izan dezake ume horrengan, luze gabe eta luzera begira. Umearen kontrako indarkeria ere bada.
ALKORTA: Hori da. Munduarekin daukazun lehen harremanak baldintzatuko du gero munduarekin harremanetan jartzeko duzun modua. Ikerketek hori frogatu dute.
Indarkeria hori erauzteko erditzeak ospitaleetatik atera behar direla diozue. Nola?
ALKORTA: Erditze etxeak eraikitzea aukeretako bat da. Ospitaleari atxikita dagoen beste eraikin bat da. Arkitektura aldetik, gertuago dago etxe baten egongela edo logela batetik, ebakuntza gela batetik baino. Emaginek lideratutakoak izaten dira normalean, baina, ospitaleari atxikita daudenez, larrialdiak baldin badaude, hor dago ebakuntza gela, hor dago ginekologoa. Publikotik egin daitekeen zerbait da, apustu nahiko erraza da, errentagarria. Baina hor erabaki politikoa behar da.
FERNANDEZ: Indarkeria obstetrikoaren parte bat bada patologizazioa, baina erditzen ari den emakumea ez dago gaixo. Egia da badagoela [erditzeen] ehuneko txiki bat behar dituena makinak, eta teknologia. Baina horiek portzentaje oso txikiak dira; gehienek akonpainamendua bertzerik ez dute behar, beren beharrak errespetatzea. Erditzeak despatologizatzeko irtenbide on bat dira etxe horiek.
«Indarkeria obstetrikoaren parte bat bada patologizazioa, baina erditzen ari den emakumea ez dago gaixo».
ESTITXU FERNANDEZPsikologoa
Alkorta, zuk biktima aitortza jaso duzu. Sistemak bi bider jo zaituela diozu, ospitalean eta epaitegian. Zurea baino ibilbide samurragoa izateko, nolakoa izan beharko luke erreparaziorako bideak?
ALKORTA: Aipatu dugu osasun sistemaren deseraikitzea berdin-berdina izan beharko litzateke sistema judizialean. Justizia itsua da emakume bat aurrean jartzen zaionean. Ez baldin badaukazu ondorio fisiko larririk, oso zaila da. Nire kasua munduko hiru ebazpenetako bat izateak eta kalean nahiz instituzioetan erantzunik ez egoteak argi eta garbi erakusten du hau kulturala dela, eta ez dagoela ez interes politikorik eta ez sozialik, eta hori oso mingarria da.
Azkeneko urteotan bidea helburu horretarantz egin dugu?
FERNANDEZ: Erditze errespetatuen aldeko mugimendu bat badago munduan, eta, norbaitek aldaketak ekarri baldin baditu, mugimendu horrek ekarri ditu. Egia da Euskal Herrian ez dagoela antolatuta, baina mugimendua egon badago. Hala ere, niretzat kualitatiboki salto handi bat behar da.
ALKORTA: Ni ez naiz hain optimista. Erditzeak aldatu dira, baina indarkeria obstetrikoa ez da desagertu, eraldatu egin da. Ez da hain agerikoa, baina azpiko hori askoz bortitzagoa da. Egia da gaiaz hitz egiten hasi garela, baina argi izan behar dugu: hau ez da amen kontua bakarrik, eta orain ari gara bortxatua izan dena derrigortzen aurrean egotera. Non daude ahizpak?
Biak liburu gogorrak dira. Baina baita zauriak ixtekoak ere, eta, akaso, esperantzarako bidea irekitzen dutenak. Horrela helarazi dizuete irakurleek?
FERNANDEZ: Sentitzen ari naiz, orokorrean, liburuak ez duela harrera erraza izan. Horrek min ikaragarria ematen dit, ematen baitu ez dagoela interesik gaiaren gainean, eta kostatzen zaigula indarkeria hau dagoela aitortzea. Hala ere, irakurri dutenei askorako balio izan die: ikaragarri gordina da, baina guztiek diote hasi eta ezin utzizkoa dela.
ALKORTA: Niri iruditzen zait hauek ez direla emakumeentzako liburuak; erditu berri den batek ezin ditu bizipen hauek irakurri. Gertatutakoa kontatu dugu, guztiek izan dezaten honen berri, amen kontu bat balitz bezala ez gelditzeko.
