Iazko apirilaren 8 hura

Gaur urtebete izan zen ETAren desarmatze eguna; bezpera ere mamitsua izan zen: ETAk, agiri baten bidez, iragarri zuen erakunde armagabea zela, eta kontrolpean zituen armak eta lehergaiak gizarte zibilaren esku zeudela jadanik, eta bakegileek azken akordioa lotu zuten Frantziarekin —ez zen hedabiderik izango armategien kokalekuetan—. Eta apirilaren 8an, armagabetze eguna, historikoa. Orduko xehetasun asko dakartza Enekoitz Esnaola BERRIAko kazetariaren Luhuso. ETAren armagabetze zibilaren kontakizuna liburuak—abenduan aurkeztu zuen—. Hemen batzuk.

1. Txostenaren zati batekin lo. Baionako herriko etxean izan zen armategiaren txostena eskutik eskura pasatzeko ekitaldia. Jean Noel Etxeberri Txetx-ek eraman zuen zati bat, erdia, goizean goiz. Etxean zeukan, Luhuso liburuan datorrenez. Besapean zeukala egin zuen lo —gutxi—, eta, gauez etxean norbait sartzen bazen erePolizia, ohe ondoan alkohol botila bat zuen, txostenari su emateko azkar. Dokumentuaren beste erdia beste kide batek zeukan. Alegia, badaezpada, inork ez osorik.

2. Etxegarairen agindua. Sekretu handiz antolatu zuten udaletxeko ekitaldia; ez zuten iragarri, eta Jean Rene Etxegarai auzapezak bezperara arte ez zien deus esan udal langileei; apirilaren 7an agindu zien hurrengo egunean goizeko zazpietan irekitzeko ateak. «Nire inguruan, Amestoi kabineteburuak baino ez zekien herriko etxean zer egongo zen goiz hartan. Ez zen egoera arrunta. Beste hautetsiek jendeak bezala jakin zuten», dio Etxegaraik. Ondoko prentsaurrekoaren deialdia azkeneko unean egin zuten, egunean bertan, egunsentiarekin batera.

3. Hamar minutuko kontua. Txostena eskualdatzeko ekitaldian, herriko etxeko harrera gelan elkartu ziren, mahai lauki txiki baten bueltan, Michel Tubiana bakegilea, Harold Good eta Matteo Zuppi apaiz eta nazioarteko autoritateak, Jean Rene Etxegarai Euskal Elkargoko lehendakaria eta Ram Manikkalingam NEB Nazioarteko Egiaztatze Batzordeko burua. Gertu zituzten, Chris Maccabe NEBeko kidea, Juan Garrigues NEBeko idazkaria, Anaiz Funosas Bake Bideko presidentea eta Etxeberri bakegilea. NEBek pixka bat lehenago izan zuen aukera inbentario osoa ikusteko, hantxe; txostena erakutsi zioten bakegileek, baina eman gabe. Ekitaldian, Etxeberrik eman zien txostena nazioarteko autoritateei, eta horiek, Manikkalingami. Hitz gutxi batzuk, argazkiak eta bideoa, eta kito; hamar minutuko kontua.

4. Zuppiren baldintza. Good bezperan heldu zen Baionara, Belfastetik. 2016ko abenduaren 17an Luhusoko (Lapurdi) Errekartea baserrian egotekoa zen, armategiaren zati baten indargabetzearen fede-emaile izateko. Zuppi apirilaren 8an heldu zen Baionara; Luhuso-n ageri denez, «Bolognatik (Italia), hegazkinez, Miarritzeko aireportura, jet pribatu batean, euskal herritar batekin, eta, antolakuntzaren auto batean, Baionara. Informatua zuen Vatikanoa». Ezker abertzaleko iturriek liburuan diote Zuppiri ez zitzaiola euskal gaia berria; Lizarra-Garazin «tartean» ibili zen. Udaletxeko ekitaldia bukatu bezain laster joan zen Zuppi: Kanbora (Lapurdi), Roger Etxegarai kardinala bisitatzera. Eta segituan, Bolognara, hegazkinez, arratsaldean han meza emateko; baldintza hori jarria zuen hona etortzeko.

5. Txostena Baionako prokuradoreari. Herriko etxeko ekitaldiaren osteko prentsaurrekoa baino lehenago, NEBeko langile bat udaletxetik atera zen, 08:30ean, Bernede karrikara, antolakuntzako kide batekin, liburuak dakarrenez: «Maletin bat zeraman, eta beira ilundun ibilgailu batean sartu zen. Bakegileen taldeko kide baten ibilgailua zen, eta aurrean Poliziaren auto arrunt bat zeukan. Handik, Baionako Justizia Auzitegira. Poliziaren autoak ireki zion bidea. Frantziak esana zion NEBi zein komeni zen joatea eta zer akta mota egingo zuten, arazorik ez zedin egon. Poliziak itxita zeukan auzitegi ingurua, inork argazkirik atera ez zezan. Sartu zen NEBeko langilea, eta eman zion Frantziako aginte judizialeko arduradun bati txostena». Justuki, Samuel Vuelta Simon Baionako prokuradoreari. Eta Vuelta Simonek, berehala,Pariskoari igorri zion: Franc?ois Molinsi —honek agindu zuen Luhusoko polizia operazioa—. «Bakegileek, NEBek, nazioarteko autoritateek eta Etxegaraik 08:45ean jaso zuten egiaztatzaileen ordezkariaren deia, artean herriko etxean zeudela: bale zela, eman ziola txostena Baionako fiskalari. Arnasa pixka bat hartu, eta prentsaurrekoa emateko garaia heldu zen». Hitzartzeetan, balioa eman zioten armagabetze egunari.

6. Polizia eta behatzaileak. Armategiaren txostenak ETAren zigilua zeukan, eta ohar gehienak euskaraz zeuden. Informazio praktikoa zekarren: zortzi kokaleku —hiru Ipar Euskal Herrian, bost Okzitanian—, mapak, inguruetako argazkiak, inbentarioa —120 arma, hiru tona lehergai pasa, edota milaka munizio eta detonagailu—... Senpereko kokalekuan zelai batean zegoen armategia, poltsa batzuetan; leku pribatu batzuetatik mugitu behar izan zuten, azkeneko orduan. Frantziako Polizia goizeko bederatzietan abiatu zen zuloetara. Guztietan ziren behatzaile zibilak: denera, 172. Hasieratik ikusi zen ez zela arazorik polizien eta haien artean. Luhuso-k dakarrenez, «Poliziak gordeleku bakoitzeko arduradunaren telefono zenbakia bazuenez, Okzitanian ziren bi kokalekutara iristeko jo behar izan zuen telefonoa: ez zituen aurkitzen. Lagundu zieten ailegatzen behatzaileek». Goizean mintzatu zen Matthias Fekl Frantziako Barne ministroa: dena ondo, eta «urrats handia». Adostua zegoen bakegileen eta Parisen artean. Feklen ildo bertsuan hitz egin zuten Mixel Berhokoirigoin eta Tubiana bakegileek. Gero etorri zen, besteak beste, Iñigo Urkullu Jaurlaritzako lehendakariaren eta Manikkalingamen agerraldia Donostian—Epikatik etikara izan zen Urkulluren adierazpenaren goiburua—. Egun luze eta intentsuaren amaieran, 20:30 pasatxo zirela, dena ongi pasatu zenaren konfirmazio ofiziala: Bernard Cazeneuve Frantziako lehen ministroaren agiria.

7. Plaren sentimenduak. David Pla euskal preso eta Konponbiderako ETAren orduko ordezkariak liburuan aitortu du «sentimendu» batzuk pilatuz joanzitzaizkiola: «Harrotasuna zen nagusi, gure herriak eman zuen mailarengatik. Eta lasaitasuna, zailtasun guztien ondoren egina zegoelako. Baina bazen halako hutsune bat ere, arma horiek ETAren borrokaren ikur ere bazirelako».

8. «Inteligentzia indarraren gainetik». 15:30erako eginak zituen lanak Poliziak. 15:15ean hasi zen, Baionan, ekitaldi soziala. 20.000 lagun San Andres plazan, antolatzaileen arabera. Eta egunaren antolaketan, 500 boluntario, behatzaileez gain. «Miarritzeko foroan [martxoak 17-18] gizon bat etorri zitzaidan, mediku lanetarako bere burua eskainiz. Ez nekien nor zen. Baina apirilaren 8rako deitu genion osasun talderako», dio Etxeberrik liburuan.Adibide bat baino ez da. Bakegilearen ustez, «herri dinamika kolektiboa izan zen». Ekitaldian Berhokoirigoinek eta Tubianak zioten desarmatzeak erakutsi zuela «inteligentzia indarraren gainetik» dagoela. Ondotik, manifestuan, «bake justu eta iraunkorra» aldarrikatu zuten bakegileek, eta konpondu beharreko auzitzat jo euskal presoena. Hasi da mugitzen.