«Hitza baino gehiago, entzutea askatu du Me Took»

Frantziako Me Too afera oro hurbiletik segitu du Marine Turchi Mediapart-eko kazetariak (Montargis, 1982). Bost urte bete ditu aurten mugimenduak, eta geroztik sexu indarkeriako hainbat afera plazaratu ditu Turchik. Hedabideak ezinbestekoak dira mugimendu horretan, haren ustez. Indarkeria matxista gaitz masiboa dela argi du, eta horren inguruan gizarteak dituen hutsuneez aritu da. Liburu bat ere badu eginik, batik bat justiziaren segipen eskasaz: 'Faute de preuves' (Frogak eskas).

Ikusi gehiago:«Sentsazioa nuen ez zidatela sinesten, ni epaitu nindutela»

Hasieratik, hedabideak funtsezkoak izan dira Me Too mugimenduan, TheNew Yorker eta TheNew York Times egunkariek plazaratu baitzuten Wenstein afera. Nolaz?

Are gehiago, erran nezake 2017ko Me Too prentsa idatzitik atera zela. Bi kazetek lan eredugarria egin zuten dozenaka lekukotasun gurutzatuz. Kazetaritzaren funtsa da isilpean dagoena argitara ateratzea, eta interes publikoko gaietan isiltasunaren legea haustea. Gizartearen arazo nagusia hori baita: ulertzea sexu indarkeria interes publikoko gai bat dela. Luzaz arazo pribatu bat bezala ikusia izan da, kazeten berri ttipien atalean tratatua. Baina badakigu sexu indarkeriak inguru guziak zeharkatzen dituela: familia, lagunartea, alderdi politikoak, enpresak... Osasun publikoko arazo bat da, milioika biktima egiten dituena. Hortaz, hedabideek gai hori bereganatzea ezinbestekoa da.

Mediapart-en berean, hainbat afera atera dituzue: Gerald Darmanin, Damien Abad... Esplikatzen ahal ote duzu nola eraikitzen dituzuen gisa horretako ikerketak?

Abiapuntuan, lekukotasunak izaten dira gehienetan. Intuizio batetik ere abia gaitezke, ikusten ditugun elementu batzuen ondorioz. Halakoetan, orri zuri batetik abiatzen gara, baina saiatzen gara pistak atzematen, lekukoak atzematen, eta, batez ere, jendea mintzarazten. Hori izaten da maiz zailena. Biktimek baino gehiago, lekukoek izaten dute mintzatzeko zailtasuna. Zerbait ikusi edo entzun dutenek. Ikerketa denboran horien hitza bildu eta egiaztatzen dugu. Azkenik, kontraesanaren fasea dator: oso inportantea da. Akusatuen edota begiak itxi dituzten instituzioen hitza biltzea da hor erronka. Eta horretarako ere denbora asko behar dugu: ez da soilik dei bat egitea artikulua publikatu baino 24 ordu lehenago.

Anitzetan, biktimek anonimoki hitz egin nahi izaten dute. Nola jokatzen duzue horrelakoetan?

Anonimotasunak ez du automatikoa izan behar albisteetan, ez du usaia bat bilakatu behar, ez du normala izan behar. Hortik abiatuta, beti saiatzen naiz jakiten anonimoki mintzatu nahi dutenek zergatik egin nahi duten hala. Izan biktimak ala lekukoak. Askotan, beldurragatik izaten da: lanean ondorioak jasatearen beldurra, familiak jakitearen beldurra... Biktimei dagokienez, erabat ulertzen dut beldur hori.

Eta lekukoei dagokienez?

Saiatzen naiz haien arduren aitzinean ezartzen. Zergatik lekukoek ezin dute erran 'bai, egia da, hori entzun nuen urte hartan' edo 'bai, egia da, hori ikusi nuen garai hartan'? Azaltzen diet lekuko izatean oso garrantzitsua dela izen eta abizenekin ateratzea, sinesgarritasunarentzat. Hori erran eta zinez anonimo izan nahi dutenen kasuan, berme bat behar dugu, eta inprimaki ofizial bat izenpearazten diegu, gure kontrako salaketa bat izatekotan lekukotasunaren egiazkotasuna frogatzen baitu.

Sare sozialetan ere ugaritu dira lekukotasunak. Nola heldu behar zaie?

Kazetari gisa, dena den, eta edozein pistarekin bezala, txioaren edo dena delakoaren egiazkotasuna frogatu behar dugu, bilaketak eta ikerketak eginez; ikerketa baten abiapuntua izan daiteke, baina inola ere ez helmuga. Zaila dena da sare sozialetan ez direla batere hedabideetan ditugun kode berak: informazioaren hierarkizaziorik ez da, kontraesanik ez da... Askotan, jendeak zaku berean sartzen ditu kazetariak eta sare sozialak, erranez auzi mediatikoa egiten dugula. Baina desberdindu behar dira sare sozialak eta hedabideak.

Lekukotasun kopurua ikaragarria izan da sare sozialetan...

Ontsa ulertu behar da gai horiei buruz mintzatu nahi duten guziek ez dutela hedabideetarako edota argitaletxeetarako sarbiderik. Biktima guziek ez dute nahikoa baliabide salaketa jartzeko, abokatua pagatzeko... Batzuentzat, sare sozialetan lekukotasuna ematea da aukera bakarra. Dena dela, galdera nagusia hau da: nolaz hainbeste lekukotasun eta salaketa sare sozialetan dira? Zergatik ez dira heltzen instituzioetara, justiziara, hedabideetara? Zergatik milioika salaketa egiten dira hor Me Too edo Balance Ton Porc olatu bakoitzean? Zerbait erran nahi du gure gizarteaz, zerbait ez dugu ongi egiten biktimen harreran, erasotzaileen inpunitatean...

Hitza askatzeko balio izan dute?

Egia erran, ez dut uste sare sozialek hitza askatzeko balio izan dutenik; bai, ordea, hitz horren entzutea aktibatzeko. Biktimak mintzatu, mintzatuak ziren; baina ahalbidetu die adituak izatea.

«Hainbeste salaketarekin ez dakite zer egin». Esaldi hori Helene Devynckek erran zuen, BERRIAri eskainitako elkarrizketan. Bat egiten duzu?

Bai, eta zifrek hori baieztatzen dute: sexu erasoengatik pausatzen diren salaketen %73 segidarik gabe gelditzen dira: Frantziako Justizia Ministerioaren zenbakiak dira. Jakinez gehienetan biktimak badakiela erasotzailea nor den. Beraz, zergatik ez dute lortzen sexu indarkeriako kasuetan kondenatzearen bidea irekitzen? Zer eskas da? Biktimaren hitza ongi hartzen da?

Zuk ere hori ikusten duzu jasotzen dituzun lekukotasunetan?

Mediapart-en, bi urtez, 2019 eta 2021 artean, mila lekukotasunetik gora errezibitu ditugu. Horien artean, badira prozedura juridikoan katramilatuta daudenak eta mediatizazioa afera berriz abiarazteko aterabide bat bezala ikusten dutenak. Baina badira beste batzuk justiziaren bidea egitea pentsatzen ere ez dutenak. Horrek kezkatu behar gaitu: biktimak hedabideengana doaz, eta ez justiziarengana. Alta, maila penalean bederen, instituzio hori da sexu erasoez arduratu behar.

Zer erran nahi du horrek, zure ustez?

Zerbait gaizki badabilela. Badakigu zeinen masiboa den sexu indarkeria, Me Too mugimenduak hori plazaratu du, orain ezin du nehork ukatu. Osasun publikoko arazo ikaragarri bat da. Galdera da: zer egiten dugu horrekin? Eta galdera hori ez doakio soilik justiziari; osasun sistemari ere badoakio: nola artatzen ditugu biktimak? Gizarte osoa hunkitzen duen gogoeta bat da.

Jasotzen dituzun lekukotasunak gizartearen arlo guztietan direla erran duzu, eta inpunitatea orokorra dela. Halere, boterea dagoen lekuetan ez ote da deigarriagoa?

Hitza askatzea zailagoa izan daiteke boterea den lekuetan: boterea den lekuetan, prekaritatea ere bada. Zinema munduan, politikan... Eskalaren azpian beti bada prekaritatea. Zinemaren munduan, kasurako, makillatzaile gazte bat nola mintzatuko da? Zein izanen dira ondorioak harentzat? Horixe ez duela hitz eginen. Politikan gauza bera da.

Hori ikusi al duzu egin dituzun ikerketetan?

Bai, argi da: Turcoingeko [Frantzia] emakume xumeak orain ministro den Gerald Darmaninen kontra salaketa jarriko ote zuen botere abusuagatik? Eta Parisko emakume horrek bortxaketagatik? Oso zaila da, boterea asimetrikoa baita. Are gehiago: afera batzuetan, boterea dutenek lortzen dute biktimak edo lekukoak isilaraztea, horretarako baliabideak badituztelako.

Dena ez, baina gauza batzuk aldatu dira Me Too mugimenduaren ondorioz?

Bada funtsezko gauza bat aldatu dena. Ordura arte ere, biktimek beti hitz egin dute: lagun bati, mediku bati, konfiantzazko pertsona bati... Baina zinez aldatu dena da nola entzunak eta adituak diren. Jendeak, azkenean, belarria luzatzen du. Me Too mugimenduak etxe guztietara sarrarazi du indarkeria matxistaren gaia, molde nahiko hedatuan. Hitza baino gehiago, beraz, entzumena askatu du.