«Hitz egin bada, azken ordua bera harmonikoagoa da»

Zaintza aringarrietan dihardu Alberto Melendezek (Madril, 1968), Osakidetzan. Etxean artatzen ditu gaixoak usu; bilatzen du hilurren dauden pertsonen bizi kalitatea hobetzea. Talaia bikaina ematen dio bere jardunbideak eriak une horretara zein egoeratan heltzen diren jakiteko, eta hortik aurrerakoetan hobetzeko zer dagoen ulertzen saiatzeko.

Gaitz sendaezinak dituzten eriak tratatzen dituzue usu, eta sarri osasun sistemarekin prozesu luze bat izan ostean heltzen dira zuengana. Zure iritzian, ordura arteko bidean beren eritasunaren gaineko planifikazioa egiteko aukera izan dute?

Sarri ez; osasun arloko profesionalek usu ez dute astirik horretarako, trebakuntza egokirik ere ez. Galdera deseroso baten aurrean, elkarrizketa gogor bati aurre egin beharrean, maiz jotzen da proba bat gehiago egitera, interbentzio berri bat saiatzera, gaixoari azaldu gabe zer gertatzen ari zaion.

Ohiko jardunbidea da hori?

Bai, baina medikuak ez gaude gizartetik at. Familiek ere usu saihestu egiten dituzte elkarrizketa horiek; ezkutatu egiten diote diagnostikoa aitari edo amari... Jende askok parte hartzen du isiltasun konspirazio deituriko horietan. Isiltasun itunak direla diot nik, ez baitute gaizkia bilatzen.

Zaintza aringarrietan, aldiz, heltzen diozue gaiari...

Guk, lehen kontsultan, xaloak bagina bezala jokatzen dugu sarri: berriak gara, eta hitz egiten uzten diegu. Galderak egiten ditugu: «Zer gertatu zitzaizun?», «Zergatik joan zinen larrialdietara?»... Hartara, hari horiei segikagalderak egiten ditugu; inoiz ez dugu esaten pazienteak galdetu ez duen ezer: laguntzeko gaude.

Aintzat hartzen duzue pertsona horrek badaukan aurretiazko borondateen agiririk eginda? Animatzen dituzue egitera?

Agiri hori oso jende gutxik du. Eta agiria bera baino garrantzitsuagoa da hura egiteak dakarren prozesua bera. Agiria ez da hain garrantzitsua: elkarrizketa da giltzarria.

Eta, zure ustez, zenbateraino dago bermatuta egun era honetako prozesuen inguruko erabakiak planifikatzeko eskubidea?

Ausazko kontu bat dela esango nuke, tratatuko zaituzten profesionalen araberakoa. Orain, Eusko Legebiltzarrean onetsi duten lege berriaren harira, jendeak sarri esaten du: «Lege berriarekin aukeratzeko eskubidea izango dugu». Nola lege berriarekin? Eta zaharrarekin ere bai. Legez aukera badago, baina profesional batzuek horretarako bidea ematen dizute; beste batzuek jarraitzen dute dinamika batean zeinean uste duten beraiek direla gaitzaz dakitenak, eta, ondorioz, eriarentzat ona zer den dakitenak.

Gaiari buruzko solasaldi jori bat izateak zenbat laguntzen du?

Asko. Are gehiago, esango nuke hitz egin bada azken ordua bera harmonikoagoa dela. Profesionalari asko errazten zaio lana, baina inguruan ere lasaiago dago dena,estres gutxiago dago. Momentu tristeak dira, baina beste lasaitasun batekin bizi ohi dira, eta, are gehiago, benetako ikasketa prozesuak ere izaten dira halakoetan.

Baita gaiari buruzko deus paper batean idatzita ez badago ere?

Halaxe da; baita paper batean idatzita ez badago ere. Kontua da nonbait erregistratuta uztea izandako elkarrizketa horiek. Nik nire txandak ditut, nire oporrak... Eta nire tokian dagoen profesionalak hori guztia jakitea komeni da. Horretarako, historia klinikoan bertan idatzita utz daitezke pazientearen nahiak; jakinda, hori bai, edonoiz alda ditzakeela. Ez dira betiereko kontratuak.

Erruz hitz egiten da eutanasiaz, suizidio lagunduaz. Zuen egunerokoan tankera horretako eskakizun asko dituzue?

Gezurra esango nizuke ezetz esango banizu; baina ez litzateke zuzena izango baietz esatea ere. Jendeak askotan aski informaziorik izan gabe izendatzen ditu gauzak. Oro har, ez dira ohiko eskakizunak, eta, gainera, «nik horrela ez dut bizi nahi» tankerako esaldi bat entzun eta gero, horrela hori landu eta gero, nabarmen aldatzen da usu jendearen ikuspegia. Eta horrela horiek dira, hain justu, zaintza aringarriotan ari garenon eremua. Gainerako debateak interesgarriak iruditzen zaizkigu, garbi landu beharrekoak, baina ez gara horietan sartzen.

Eskura dituzue pertsonei ongi hiltzen laguntzeko eduki behar diren tresna guztiak? Jendea ongi hiltzen dela esan daiteke?

Nahiko nuke hori esan ahal izatea, baina ezin dut. Aldagai asko daude horren atzean. Osakidetzak, esaterako, plan bat aurkeztu zuen alor horretan hobetzeko, baina lan handia dago oraindik egiteko. Bizitzaren amaierako zaintza aringarriak ematen dituzten talde espezifikoak ez daude arreta talde guztietan; ospitaleetan bai, baina etxeetan zerbitzua emateko ez, eta etxean hil nahi izaten du sarri askotan jendeak.

Sedazioaren inguruan nahasmena atzematen duzue?

Tamalez, nahaste handia dago horren inguruan. Ulertzen da urrats ezinbesteko bat dela bizitzaren amaiera guztietan, baina ospitale unitateetan, kasu konplexuekin ere, gaixoen %20rekin erabiltzen da... Hamar eritik birekin. Sarri eskaera etortzen da ikuspegi subjektibo bati lotuta: ezin dut horrela ikusi pertzepziotik, hain justu. Indikazioa, ordea, benetakoa eta erreala, medikoa da; sintoma bat bestela arindu ezin denerako. Hilurreneko sedazioaz ari bagara, heriotza heldu egingo da; sedazioarekin, edo sedaziorik gabe. Demostratuta dago ez dela aurretik helduko, ezta geroago ere... Lasaiago baizik.

Sentitzen duzue behar adinako segurtasun juridikoa lanerako?

Nik urteotan guztiotan ez dut sentitu segurtasun faltarik. Ez dugu gure aurrean izan prentsan agertu eta debate sutsuak eragin ohi dituzten kasuen antzekorik.