Hamar urte beteko dira etzi Naizen Adingabe Transexualen Familien Elkarteak bidea abiatu zuenetik. 2015eko martxoaren 8an erein zen hazia. Chrysallis Euskal Herria izenarekin sortu zen aurrena, eta Naizen izendatuta segitu ondotik eta gaur arte. Elkarteak hamarkada bat darama haur eta gazte transexualen errealitateak bistaratzen eta haien eskubideen defentsa sustatzen. Bea Sever bozeramailea eta elkartetik igarotako Xuban Senar gizon transa egindako bideez eta gizartean izandako aldaketez aritu dira; bai aurrerapausoez, baita bortxaz atzera emandakoez ere.
Erlazionatuta
Zer da Naizen zuentzat?
XUBAN SENAR: Trantsitua egin nuen momentutik, nire babesgunea izan da. Nire egoera berean zegoen inor ezagutu gabe iritsi nintzen bertara, nire identitatea deskubritzen ari nintzenean, eta jende pila bat ezagutu nuen bertan. Hortik aurrera, nire eboluzioa izan den leku bat izan da.
BEA SEVER: Martxoaren 8an sortu zen elkartea, eta ni apirilean sartu nintzen. Garai hartan, 2015ean, oso ezezaguna zen gaia; 2013an agertu zen lehenbizikoz haurtzaroa eta transexualitatea estatuko komunikabide batean. Eta, ordurako, nik baneramatzan hiru urte inguru informazioa bildu nahian, nire semearen egoera zela-eta; nahiz eta garai hartan alaba zela pentsatzen nuen. Beste familia horiek topatu nituenean, zera pentsatu nuen: «Hemen badituzte beste inork ematen ez dizkidan erantzunak». Niretzat, helduleku bat izan zen, eta hortik aurrera erabaki nuen inor ezin zela egon leku horretan. Erabaki nuen formakuntza jasoko nuela, eta lanean hasiko nintzela nik rol hori betetzeko. Ama bezala sartu nintzen, baina gero nire lan, nire militantzia eta nire dena bihurtu dut Naizen-eko jarduna.
Elkartea sortu zenutenetik, aurrerapauso garrantzitsuak eman dira, orokorrean, gizartean: izan dira lege erreformak, izan dira hobekuntzak osasun artan, eta irudipena da babesak ere gora egin duela, oro har. Horiek guztiak gerta zitezen, noraino izan da erabakigarria Naizen-en lana?
SEVER: Hamar urte hauetan, transexualitatea haurretan ere izan daitekeela pentsatzeko bidea zabaltzea izan da garrantzitsuena. Garai hartan, gure irudimenean, soilik pertsona helduei zegokien zerbait zen. Sekulako urratsa izan zen ikusaraztea haurtzaroan ere bazela halakorik. Hortik aurrera lortu ditugu protokoloak, legeen moldaketak...
Elkartean indibidualtzat hartzen ziren borrokak kolektibo egin dituzue, eta hirurehundik gora familia igaro zarete bertatik. Ez du zerikusirik izanen halako prozesuak bakarrik edo halako babes sare batean bizitzeak, ezta?
SENAR: Oso ezberdina da hau guztia bizitzea beste norbait ezagutzen duzunean, erreferenteren bat daukazunean. Edo, are gehiago, ezagututa beste norbait zeure egoera berean egondakoa baina dagoeneko aurreragoko pauso batean doana orain. Pentsarazten dizu: «Ni ere egon naiteke hor». Era berean, polita da ikustea norbere burua hazten, eta trantsitua eginda.
«Mutila nintzela onartu nuen arte bospasei hilabete pasatu ziren behintzat. Ez zitzaidan erraza egin 15 urterekin hori deseraikitzea. Agian, txiki-txikitatik jakin izan banu bazegoela aukera ni neska ez izatekoa, orduan, agian, txiki-txikitatik esan izango nuen»
XUBAN SENARGizon transa eta Naizen-etik igarotakoa
Xuban, esana duzu gizartearen aurrean gizon gisara azaldu zinenean lortu zenuela, azkenik, «zu zeu» izatea. Pausoa noiz eman zenuen?
SENAR: 14-15 urte bitartean nabaritu nuen zerbait ez zegoela ondo; identitate krisi bat izan nuen, batez ere topatu nuen arte beste mutil trans baten bideo bat. Orduan, nire buruak klik egin zuen, eta gaiari bueltak ematen hasi nintzaion, esperimentatzen ere bai. Eta neska ez baizik eta mutila nintzela onartu nuen arte bospasei hilabete pasatu ziren behintzat. Niri behintzat ez zitzaidan erraza egin 15 urterekin hori deseraikitzea. Agian, txiki-txikitatik jakin izan banu bazegoela aukera ni neska ez izatekoa, orduan, agian, txiki-txikitatik esan izango nuen.
Pertsona batek, edo are haur batek, behin halakorik aitortuta, ingurukoei sor diezaieke honelako galderarik: «Nola ez naiz lehenago ohartu? Ohartu izan banintz, akaso aurreztu ahal izanen niokeen kontatu beharra ere?». Bea, sarri pizten da halako sentipenik? Izaten dute erru sentipenik ere?
SEVER: Gero eta gehiago ikusten ditugu adin oso txikietan eginiko trantsituak, baina beste asko nerabezaroaren inguruan izaten dira. Izan ere, hor gauza asko gertatzen dira, eta horrek identitatearen inguruko hausnarketa pizten du. Askotan, seinaleak egon dira, baina gerta daiteke pertsona horrek ere ez ulertzea zer gertatzen zaion, eta gurasoek ere ez dute ulertzen. Dena den, adin batetik aurrera gertatzen denean, ikusten dugu zailagoa dela dena.
Eta beti ez dago seinalerik, askotan kontakizuna da: «Niri neska edo mutila nintzela esan zidaten, eta, hala zela pentsatuta, espero zen horretara egokitzen nintzen». Halakoetan, familiek galdetzen dutenean nolatan ez ziren konturatu, kontua da ezin zirela konturatu.
Deseraikitze prozesuetan laguntzea da Naizen-en egitekoetako bat?
SEVER: Bai. Izan daiteke familiak deitzea zerbait ikusten duelako-edo, eta, halakoetan, guk arrastoak ematen ditugu. Edo, bestela, izan daiteke [haurrak] argi adierazi duelako. Halere, familiak beti izaten ditu zalantzak. Eta beldur nagusiak honelakoak izaten dira: «Kasu egiten badiot, eta gero ez bada [transa]?». Edo: «Kasu egiten badiot, eta ni ari baldin banaiz [trans] bihurtzen?». Ideia horiek guztiak deseraikitzea ere bada gure lanaren parte.
«Familien beldur nagusiak honelakoak izaten dira: 'Kasu egiten badiot, eta gero ez bada [transa]?'. Edo: 'Kasu egiten badiot, eta ni ari baldin banaiz [trans] bihurtzen?'. Ideia horiek guztiak deseraikitzea ere bada gure lanaren parte»
BEA SEVERNaizen elkarteko bozeramailea
Zalantza horiek ez al dira gizartean dauden aurreiritzi, mito eta tabu guztien ondorio?
SEVER: Zalantza barik. Gai honetan daukagun arazorik handiena da ezjakintasun handia dagoela. Eta, horrez gain, gero eta gehiago dira gezurrak... Beti daude zalantzak, baina badakizue noiz etortzen diren pozik? Suizidio saiakera bat egon denean, edo depresio bat egon denean jakin barik zer gertatzen zitzaion, eta, azkenik, helduleku bat aurkitzen dutenean horrekin.
Xuban, zuk arindua sentitu zenuen behin jendeari kontatuta?
SENAR: Niretzat trantsitua egin aurreko urte horiek mozorro batekin ibiltzea bezala izan ziren. Nik sentitzen nuen ez nintzela ni, eta behin trantsitua eginda, maskara bat kendu nuen. Nire benetako aurpegia erakustea bezala izan zen.
Transez hitz egitean, oraindik ere azaleratu ohi dira zeuen aldarrikapenekin bat egiten ez duten forma ugari. Adibidez, aditzekin dute ikustekoa batzuek, adierazten denean norbaitek halakoa izatea «erabaki» duela. Nola bizi dituzue hitz egiteko manera horiek?
SENAR: Poliki-poliki aldatzen ari da dena, gero eta informazio gehiago dagoelako. Nire kasuan, nik txikitatik ez nuen esan mutila nintzela: ni emakume bezala ikusia izan naiz, baina ez naiz izan emakumea. Ulertzen dut hori ulertzeko jendeari balio diezaiokeela zera pentsatzeak: «Lehen emakumea zen, eta orain gizona da». Baina jendeak ulertu behar duena da identitatea dela izatea. Horrelako esaldietan azaleratu behar dena da: «Ulertu dugu zer den bizipen trans bat; ez dago bat-bateko genero aldaketarik».
Bea, zuk azaldu izan duzu aldatzen dena ez dela haurraren sexua edo generoa, kanpokoen begirada baizik. Oraindik ere asko kostatzen da hori ulertaraztea?
SEVER: Adibide bezala erabiltzen dut nire semea. Nik neska bat ikusten nuen harengan, eta oso harro bizi nuen, zera pentsatzeraino: «Begira nire alabak zer-nolako nortasuna duen, paso egiten du estereotipoez», eta berak esaten zidana zen: «Ez nauzue ikusten». Berak ez zuen ezer aldatu, baina guretzat sekulako aldaketa izan zen begirada aldaketa hura. Oso gogorra da guraso bezala, eta, batzuetan, dolu bezala ere bizi ahal duzu. Baina horrek ez du esan nahi onartzen ez duzula, edo ez zarela hor harentzat.
Informazio eta jakintza gehiago dagoen arren eta urrats asko egin diren arren, bistakoa da azken urteetan ari dela geratzen halako olatu erreakzionario eta transfobo bat. Nola bizi duzue zuek hori?
SENAR: Hori jende askorekin hitz egin dudan gauza bat da. Hemen, Euskal Herrian, nik sentitzen dut burbuila moduko batean gaudela: legeak nahiko ondo daude, asko garen bezala bizi gara, eta beste leku batzuekin konparatuta askoz hobeto gaude. Baina azken hilabeteetan iristen ari diren gorroto mezu horiek beldurra ematen dute, eta okurritzen zait etorkizunean joaten banaiz beste norabait ea horrek baldintzatuko nauen, adibidez, medikuarengana joan behar badut. Agian ezin izango naiz edozein lekutan bizi, edo edozein lekutara joan.
