Guardasolak atontzeko beharra

Zuzenbideko doktore eta euskaltzain urgazle Eba Gamindek egin du metafora: «Euskaldunok, munduan euskaldun gisa agertzeko, guardasol handi bat behar dugu, legeak ematen digun babesa; baina, horrekin batera, guardasol txikiago bat ere behar dugu: ingurune euskalduna, hurbilekoek osatzen duten sarea». Aterki handiak eta txikiak eskuratzeko guardasolgintzan aritzeko beharra nabarmendu du Gamindek.

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Euskararen Legea onartu zenetik berrogei urte bete diren honetan, jardunaldi bat antolatu dute Euskaltzaindiak eta Sabino Arana fundazioak, legearen abaroan «erdietsitako aurrerapenak eta etorkizuneko erronkak» aztertzeko asmoz. Zenbait adituk legearen inguruabarrak eta nondik norakoak jorratu dituzte, eta Gaminderi kontsumitzaile eta erabiltzaile euskaldunen ikuspegitik auzia lantzea egokitu zaio.

Alor horretan dagoen arautegia aztertu du Gamindek. Esan duenez, Euskararen Legea «giltzarri» izan zen, «hizkuntza politikak garatzeari bidea ireki ziolako eta hizkuntza eskubideei babes instituzionala eman zielako». Ondoren ondutako Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Estatutua eta jalgitako dekretuak ere aletu ditu.

Gaminderen arabera, legedi horrek guztiak zenbait aurrerapen ekarri ditu: herritarrek informazioa euskaraz jasotzeko eskubidea agertzen da han; betebehar batzuk ezarri zaizkie erakunde, enpresa eta saltoki handiei; euskarazko errotulazioan urratsak egin dira eta abar.

Baina gabeziak ere aipatu ditu Gamindek: garrantzitsuena, 2012an legean egindako aldaketaren arabera, hizkuntza eskubideen inguruko kontuak «xehapen ahalmenetik kanpo» geratzen direla, hau da, enpresa edo saltokiren batek arauan agertzen denari muzin eginez gero horrek ez dakarrela zigorrik edo bestelako ondoriorik. «Kontsumoaren arloan hizkuntza eskubideei lotutako urraketak xehapen ahalmenetik kanpo utzita, oso mezu arriskutsua hedatzen da: alegia, eskubide horiek ez direla legean babestu nahi diren beste eskubideen pareko», esan du Gamindek.

Orain badago lege proiektu berria, onartu aurretik Eusko Legebiltzarrean bidea egin beharko duena, eta, beraz, gabezia horiek konpontzeko aukera ireki egin da. Baina, Gamindek azaldu duenez, lege egitasmoari erreparatuz gero, ez du ematen joera hori izango denik. Aurkeztutako zirriborroan ere zigorretatik salbuetsi egiten diren hizkuntza eskubideen urraketak, orain arteko testuan bezala.

Are gehiago: Gamindek ohartarazi du atzerapauso batzuk ere badaudela testu berrian. Orain arte, diru laguntza publikoak jasotzen zituzten enpresa eta saltokiek bazituzten betebehar batzuk euskararen inguruan; zirriborro berrian, berriz, zehazten da «euskara sustatzeko diru laguntzak jasotzen dituztenek» baino ez dituztela betebehar horiek.

Lege berrian xehapen ahalmena ezartzearen aldekoa da Gaminde: «Deserosoa izango da, beharbada eragile batzuk kontra azalduko dira, baina hori da hizkuntza eskubideak bermatzeko modu bakarra». Eta etorkizunari begira, legearen babesak eskaintzen duen aterki handi horrez gain, «aktibazioa» izango da, Gaminderen aburuz, gakoetako bat, «enpresari eta zerbitzu eskaintzaileena zein kontsumitzaileena».

Helburua bainoago, tresna

Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politikako sailburu Bingen Zupiriak nabarmendu du Euskararen Legea «tresna» dela «helburua» baino gehiago: «Beharbada, legeaz hitz egin beharrean, gehiago hitz egin beharko genuke berrogei urte hauetan legearen barruan gertatu denaz». Eta legearen barruan gertatu dena izan da, Zupiriaren iritziz, euskararen estatusa «modu nabarmenean» indartu dela.

Euskara estandarraren finkatzean egindako urratsak ere nabarmendu ditu Zupiriak, eta, alor horretan, berebiziko garrantzia eman dio erakundeek Euskaltzaindiarekin egindako elkarlanari.

Zupiriak ohartarazi du azken bolada honetan «etsipenaz» eta «euskararen beherakadaz» mintzo direla euskalgintzako zenbait eragile. Haren iritziz, bide bat dago hori gainditzeko: euskararen egoeraren inguruko diagnostikoa partekatzea, helburuak finkatzea, «zenbat eta zehatzago, hobeto», eta helburu horien betetze maila neurtzeko tresnak ezartzea.

Andres Urrutia euskaltzainburuak duela berrogei urteko egoera ekarri du akordura, euskarak izan duen «egundoko bilakaera» azaltzeko: «Duela berrogei urte, euskaraz gauzak izendatzen ere ez genekien; hori ikasi dugu, egin ahala ikasi ere. Eta aldaketa hori ere lege honi esker izan da, neurri handi batean».

Urrutiaren ustez, azken berrogei urtean izandako aldaketa hori «historikoa» izan da, mende askoan euskara «isilean gertatu den errealitate bat» izan delako. Horregatik, euskararentzat esparru berriak zabaltzea «justizia kontua» ere badela uste du Euskaltzaindiko buruak.