Sumisio kimiko bidezko sexu erasoek egiten duten bide judiziala aztertu du Naia Ganbra Garciak (Erandio, Bizkaia, 2000), eta ondorioztatu zigor prozesuetako instrukzio fasean egindako ikerketak ez direla «nahikoak eta eraginkorrak» izaten. Are, kasu horietako anitz artxibatzen dituzte. Master amaierako lanean jaso ditu ideia horiek guztiak: Emakumeek jasan dituzten sumisio kimiko bidezko sexu erasoen ikerketa: egungo gabeziak, erronkak eta zenbait proposamen. Hain zuzen, EHU Euskal Herriko Unibertsitateak XIII. Maria Goyri saria eman dio lan horrengatik, «genero ikuspegia sustatzen eta barneratzen» duelako.
Sexu erasoen salaketak gero eta ugariagoak diren arren, sumisio kimiko bidezko kasuek bide laburra dute zigor prozesuan. Zer dela eta?
Delitu jakin horiek badituzte berezko ezaugarri berezi batzuk; nik lanean hiru inguruabar berezitan banatu ditut: toxikologikoak, klinikoak eta sozialak. Horiek, gehienetan, oztopo bihurtzen dira zigor prozesuko instrukzio fasean, eta, ondorioz, kasuak artxibatzen dituzte.
Zergatik diozu berezko ezaugarri horiek oztopo bihurtzen direla?
Inguruabar toxikologikoei dagokienez, sumisio kimiko bidezko sexu erasoetan biktimari bere borondatearen kontra sartutako substantzia horiek oso denbora laburrean egoten dira haren gorputzean, 16-20 ordu inguru. Horregatik, gehienetan, txosten toxikologikoetan ez da agertzen arrastorik. Faktore klinikoari dagokionez, forentsearen txostenean ez da ageri biktimak lesio fisikorik duenik. Zergatik? Gehienetan, sexu eraso hori jasaten duenean biktimaren gorputza ez delako mugitzen. Eta hirugarren inguruabarra: gizarte patriarkal batean gaude, eta biktimak errua edo lotsa sentitzen du erasoa jasaten duenean, eta, gehienetan, salaketa ez du momentuan jartzen. Horrek ere, zoritxarrez, eragina du prozesu honetan. Horiek denak kontuan ez izateak erakusten du sistemari genero ikuspuntua falta zaiola.
«Gizarte patriarkal batean gaude, eta biktimak errua edo lotsa sentitzen du erasoa jasaten duenean, eta, gehienetan, salaketa ez du momentuan jartzen. Horrek ere, zoritxarrez, eragina du prozesu honetan»
Lanean, azaldu duzu erasotzailea biktimaren ezaguna dela halako kasuetan ere. Zer-nolako eragina du horrek biktimak salaketa jartzeko orduan?
Biktimak salaketa jartzeko erabakia hartzen duenean aintzat hartu beharreko faktore oso garrantzitsua da hori: ea erasotzailearen inguru sozial bera duen. Izan ere, salatzen badu, noren hitza jarriko da zalantzan? Agian bere inguru hurbilak sinetsiko dio, baina gainerakoen epaiketa soziala jasatea merezi ote duen galdetuko dio bere buruari. Zera pentsatuko du: nire inguruak ez badit sinisten, sinetsiko dit epaile batek? Pausoa ematea erabakitzen duten horiek ikusten dute nola, erasotzailearen eta bere deklarazioaz gain, ez dela eginbide gehiagorik izaten. Txosten psikologikoa, adibidez; izan ere, ikusi dugu ondorio fisikoak ez direla nabarmenak, baina ondorio psikologikoak bai, eta hori ez da aintzat hartzen.
Eta, gerora, zigor prozesuan?
Salaketa jartzeko oztopo piloa dago, eta ikerketan bertan kontuan hartzen dute salaketa erasoa gertatu eta denbora batera jarri ote den. Badakigu epaiketa sozialaren inguruabarra hor dagoela; beraz, ulertzekoa da salaketa jartzeko denbora gehiago behar izatea.
Eraso horien berezko ezaugarriek badute zerikusirik zigor prozesuetan, baina ez da faktore bakarra, ezta? Sumisio kimiko bidezko sexu erasoen kasuetan eraginkorra da ikerketa bera?
Ez. Ikerketaren eraginkortasun falta hori ikusi nuen jurisprudentzia aztertu ostean. Ondorioztatu nuen ikerketa oso gutxi egiten zirela sumisio kimiko bidezko sexu erasoen kasuetan, eta ikerketa eginbide eskasia horretan oinarritzen zirela kasua artxibatzeko. Artxibatze asko biktimaren eta erasotzailearen kontrako deklarazioetan oinarrituta daude. Ordea, kontuan izan behar dugu biktimak oroitzapen oso nahasiak izaten dituela horrelako kasuetan, eta ezin duela esan noiz edo nola gertatu zen; berak dakiena da ez zuela adostasunik adierazi harremanak izateko. Hortaz, ezin da biktimaren deklarazio hori eta erasotzailearena inguruabar berekin hartu; baina halaxe hartzen dira, eta kasuak artxibatu egiten dira, esaten delako ez dagoela kriminaltasun zantzurik.
Ez hori bakarrik: txosten psikologikoak ez dira ia aintzat hartzen, eta ezinbestekoak dira. Ikerketa eginbide hori praktikatu behar da. Artxibatze askotan, topatu nuen txosten toxikologikoan ez dela agertzen drogarik, eta forentsearen delitu txostenean ez dagoela delitu ikusgairik. Noski, sumisio kimiko bidezko sexu indarkeriaz ari gara eta. Horregatik, ez zait eraginkorra iruditzen ikerketa, ez baitira kontuan hartzen errealitatean izaten diren inguruabar horiek guztiak.
«Kontuan izan behar dugu biktimak oroitzapen oso nahasiak izaten dituela horrelako kasuetan, eta ezin duela esan noiz edo nola gertatu zen; berak dakiena da ez zuela adostasunik adierazi harremanak izateko»
Adierazi duzu genero ikuspegia falta zaiela instrukzioko epaileei. Hala, ondorioztatu duzu zalantzan jartzen dutela biktimaren sinesgarritasuna. Zer gabezia identifkatu dituzu?
Ikerketa osoan, emakumearen jarrera zalantzan jartzen da, hasi eta buka. Arreta jartzen da emakumeak duen sexu askatasunean, hau da: kontuan izaten dute biktimak sexu erasoa gertatu aurretik, momentuan eta gero duen jarrera, kriminaltasun zantzurik ez dagoela argudiatzeko.
Adibidez, erasoaren aurretik biktimak erasotzailearekin mezu bidez elkarrizketa bat izan badu sexu harremana izan nahia adieraziz, aintzat hartuko dira mezu horiek. Justu-justu erasoa gertatu aurretik biak dantzaleku batean badaude, biktimak izan badu borondatea erasotzailearekin joateko, eta momentuan bertan galtzen badu adimena, momentu horretan biktimak jarrera pasiboa izateagatik ez dira gizonaren jarreran zentratuko; kontuan izango dute biktimak ez duela jarrera aktibo batez ezetz esan. Eta, gero, gertatu osteko jarrera daukagu: emakumeak bere bizimodu normalean jarraitzen badu, aintzat izaten dute; emakumeak erasoa gertatu eta denbora batera jartzen badu salaketa, edo esnatu bezain pronto ez bada Poliziarengana joaten salaketa jartzera, zalantzan jartzen da testigantza hori.
Hor ikusten dut nik genero ikuspegi falta: emakumearen sexu askatasun horretan zentratzen dira, eta ez dute kontuan hartzen gizon batek adostasunik gabeko sexu harremana izan duela. Horrelakoak biktima zalantzan jartzeko erabiltzea, horixe da genero ikuspegi falta, eta genero ikuspegi falta horrek berekin dakar ikerketa eraginkorrik ez egitea.
Salaketa argia egin duzu: organo judizialek genero ikuspegia barneratzeko duten betebeharra urratzen dela. Zer dela-eta diozu hori?
Espainiako Estatua erantzule da bere sistema judizialaren egintza guztietan, eta GREVIOk [Istanbulgo Hitzarmena aplikatzen ote den aztertzen duen nazioarteko taldea] esaten du ez dutela betetzen Istanbulgo Hitzarmena. Nazioarteko batzorde garrantzitsu batek esaten baldin badu zerbait ez dela betetzen, horri aurre egin behar zaio: biktima egoki artatzeko protokolo bat behar dugu, Poliziaren espezializazioa behar dugu... Oro har, biktimari arreta duina emango dion sistema bat behar dugu, giza eskubideak urratzea baita sumisio kimiko bidezko sexu erasoen ikerketak eraginkorrak ez izatea.
«Nazioarteko batzorde garrantzitsu batek esaten baldin badu zerbait ez dela betetzen, horri aurre egin behar zaio»
Sistema judizial patriarkala eraldatzeko ekarpena ere egin duzu: Sumisio kimiko bidez egiten diren sexu erasoak ikertzeko gomendio gida, genero ikuspegiz eta giza eskubideen errespetuz garatua. Zertan datza?
Ikerketa egin ostean, konturatu nintzen gabeziak eta arazoak identifikatu nituela, baina dena negatiboa zen; hortaz, ekarpen bat egitea interesgarria iruditu zitzaidan. Nahi nuen izatea gida bat biktimari eman beharreko arretan zentratuta, eta horixe egin dut, hain zuzen ere: proposamenak egin biktimaren arreta duina bermatzeko eta ikerketa sendoa egiteko.
Bi ataletan banatu dut. Lehenik eta behin, biktimari eman beharreko arreta egokia izateko, eta biktimaren estatutuan jasotzen diren eskubideak bermatuta izateko, zenbait puntu jaso ditut, adibidez: salaketa egiteko orduan asistentzia psikologikoa izan behar duela, lagun edo ezagun baten ondoan egon, eta zer galdera ez diren egin behar ere zehaztu dut, biktimaren hitza zalantzan jartzen duten galderak ez direlako beharrezkoak. Badaude beste alderdi batzuk erabakigarriak, eta hori da beste zatia: prebentziozko eginbide eta ikerketa eginbide zehatzak zerrendatu ditut; txosten psikologikoa, adibidez.
Lan hori egin eta gero, zer erronka nagusi identifikatu dituzu?
Beharrezkoa da sexu erasoen biktimekin lan egiten duten horiek prestakuntza feminista etengabea izatea. Horrez gain, lantalde espezializatuak behar ditugu, sexu indarkerian espezializatutako instrukzio epaitegiak, prestakuntza feminista duten epaileak, eta poliziak ere bai. Eta, noski, horiek guztiek ikerketa eraginkorrak egin behar dituzte, ezin ditugu giza eskubieak horrela urratu.
