«Gatazken konponbide baketsua» aldarri, sarraskiaren urtemugan

«Memoriaren zentzuak ez digu esango nora jo, baina bai esango digu inor jo barik joateko. Zertarako gogoratu? Ororen ongiaz jarduteko, egiteke dagoena egiteko; (...) iraganera jo behar dugu, zer gertatu zen jakiteko, egia ezagutzeko, biktimen memoria gogoan izan, eta egiteke dagoena egiteko. Zer dago egiteke? Elkarbizitza berritu». Bakea, adiskidetzea eta bizikidetza aldarri bihurtu ziren atzo Gernika-Lumon (Bizkaia), Kondor Legioak herria bonbardatu zueneko 75 urte bete ziren egunean. Gernika Gogoratuz ikerketa taldeko zuzendari Maria Oiangurenek irakurritako bertsoaren esangura berretsi zuen Jose Maria Gorroño alkateak: «Gernikak iraganera begiratu du, handik ikasi, eta etorkizunerako gogoeta egin du: gatazken konponbide baketsua da egungo gizarteen paradigma garrantzitsuena».

Bakea eta adiskidetzearen aldeko Gernika sarien banaketa ekitaldian egin zituzten adierazpenok, goizean. Erakundeetako ordezkaritza zabala izan zen Lizeo antzokian; besteak beste, Blanca Urgell Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburua, Martin Garitano Gipuzkoako ahaldun nagusia, edota Iñigo Lamarca EAEko arartekoa.

Roman Herzog Alemaniako Errepublikako presidente ohiak jaso zuen nazioarteko saria. 1994tik 1999ra izan zen estatuburu, eta 1997an, bonbardaketaren 60. urtemugan, barkamena eskatu zion Gernikako herriari, alemaniarrek sarraskian izandako parte hartzeagatik. «Dolumina eskatzen dizuet hildakoengatik eta zaurituengatik. Zuei, iraganeko zauriak barnean daramatzazuenoi, eskua luzatzen dizuet, eta adiskidetzeko eskatzen», esan zuen orain hamabost urte. «Gaur, luzatutako eskua onartzen duzuela adierazi duzue», erantsi zuen atzo Reinhard Silberbergek, Alemaniak Espainian duen enbaxadoreak, Herzogen izenean saria jaso zuenean.

Gernika Gogoratuz-ek bakegintzaren ikerketan egindako lana aitortu zuten tokiko sariek. Baita Lokarrirena ere: 2006tik sortu zenetik, besteak beste, Berradiskidetze sozialerako hamar erronka dokumentua landu dituela, eta bake elkarrizketetarako espazioak sortu dituela gogoratu zuten, baina batez ere, iazko urrian «mugarri» jotako Aieteko Konferentzia antolatu izana nabarmendu zuten.

«Hunkituta» jaso zuen saria Paul Rios koordinatzaileak. ETAk jardun armatua bertan behera utzi zuenetik irekitako «aukera historikoari» erreparatuta, aretoan zeuden politikariei zuzendu zien mezu nagusia: «Bakean, errespetuan, elkarrizketan, adostasunean eta adiskidetzean oinarritutako bizikidetza merezi dute aurreko, egungo eta etorkizuneko belaunaldiek».

Rios ez zen ETAz mintzatutako bakarra izan. Erakundearen izena aipatu gabe, ordea, «terrorismoaren amaieraz» jardun zuen Patxi Lopez Eusko Jaurlaritzako lehendakariak zertxobait beranduago, Nestor Basterretxearen oroitarriaren inaugurazioan: «Gaur, itxaropenerako arrazoi berriak ditugu: urte luzez amestutako askatasuna lortu dugu Euskadin». Immanuel Kant filosofoaren teoria ekarri zuen gogora, gatazkak konpontzeko zuzenbideak duen rola berresteko: «Bakea zuzenbidearen garaipena da».

Gernikan «aurpegi beltzena» erakutsi zuen gerrak, Lopezen arabera: «Gudak herritarren izua zuen helburu». Historiak irakatsitakoa hizpide, bidezko gerrarik ez dagoela gaineratu zuen: «Indarkeria bidegabetik defendatzeko eskubidea badago. Baina gerra, berez, justiziaren ukazioa da». Hartara, iragana gogoratzeak, mendekua bilatzeko baino, ikasteko balio behar du, bere ustez. Gertatutakoa inoiz errepika ez dadin. «Munstroa berriro jaio daiteke, aurpegi desberdinarekin. Norbere borondatea besteei inposatzeko indarkeria erabiltzea tentazioa da, gizarte guztien alde ilunean ezkutatzen dena».

Ahanzturari erronka

Don Tello eta Portu kaleak elkartzen diren tokian erori zen Condor legioak jaurtitako lehen bonba, 1937ko apirilaren 26an. Han jarri dute Nestor Basterretxearen Suak eragindako agonia eskultura, «zerutik iritsitako herioa» irudikatzeko. «Gauzatzea bizikien desiratu dudan obra da», esan zuen egileak; «Gernikako drama ahaztezinaren lekuko izango den lana egitea euskal eskultore batek izan dezakeen konpromiso handiena dela sentitu dut».

Barkatu bai baina «ahaztu sekula ez» dela egin behar nabarmenduz amaitu zuen hitzaldia Basterretxeak, eta hain justu, Jose Maria Gorroñok erantsi zuen «ahanzturari erronka» bota nahi diola eskulturak, baina oroitzapena tragediatik haratago doala: «Diferentearen errespetura eta bizikidetzara deitzen gaitu».

Sari banaketan esana zuen entzutea eta berba egitea ezinbesteko direla adiskidetzerako bidean. Alkatearen iritziz, komunikazio eta elkarrizketa moldeak aldatzea eskatzen du horrek: «Ikuspegi eta trebetasun berriak behar ditugu, gatazka egoeren abaguneak ulertu ahal izateko, baita dinamikak eta irtenbideak ere».

Gorroñoren ahotan egon ziren, era berean, goizean zehar herritarren aldetik txalo gehien jasotako hitzak. Giza eskubideekiko «erabateko errespetuaz» ari zela, eskakizun zehatza egin zion Espainiako Gobernuari: «Euskal herritarroi ohorea itzuli, egia esanez, Alemaniak orain hamabost urte egin zuen bezala. Gernika ez zuten euskal separatistek erre».