Ezkontza soineko zuriek tolesgabetasuna, araztasuna esan nahi izan dute mende luzez. Emakumea adjektibo horien barruan egon behar zen ezkongai izan ahal izateko. Ezaugarri horiek ez bazituen betetzen, “ganoragabea” zela esan ohi zen. Antzina, Bilboko Askao kaleko 9. zenbakian, San Nikolas elizaren alboan, horrelako soinekoak egiten zituen denda bat zegoen. Gaur zortzitik, ostera, guztiz aldaturik dago, “ganorabako” horien arnasgune bihurtu baita. Edo, gutxienez, hori da haren arduradunen xedea.
Izan ere, joan den asteko ostiralean zabaldu zuten La Sinsorga gune feminista. Hamazortzi hilabetez obretan egon ostean, lortu dute eraikina birmoldatu eta haien helburuetarako erabilgarri uztea. Irantzu Varela eta Andrea Momoitio dira gunearen zuzendariak. Varelak azaldu duenez, helburua izan da haiek “lasai” joango liratekeen gune bat eratzea: “Homosexualekiko eta feministekiko geroz eta arrotzagoa den munduan, libre eta seguru sentitzeko espazio bat sortu nahi izan dugu”.
Eraikinak beste hainbat pisu dituen arren —goialdeko terraza, esaterako—, lau solairuk osatzen dute La Sinsorga, bakoitza bere izaera eta xede propioarekin. Eraikinean sartu eta aurreneko gunea taberna da. Bertan, edatekoa zein plater beganoak egongo dira, Sustraiak taldearekin lortutako akordioa dela medio. Hori, baina, ez da guneak hartuko duen kolektibo bakarraren ekarpena. Izan ere, bigarren gunean emakumeek edo emakumez osatutako kolektiboek egindako produktuen denda bat dago. Han, Miss Comadres edo Fosforito Suave kolektiboen produktuak egongo dira salgai.
Bigarren solairuan, Loreen gunea sortu dute Varelak eta Momoitiok. 50 pertsona inguru biltzeko gunea erraztu dute, hitzaldiak, bakarrizketak edota tailerrak egin ahal izateko. Zuzendariek adierazi dutenez, haien xedea da irailetik aurrera “agenda kultural eta feminista sendo eta iraunkorra” eratzea. Hala ere, jadanik aurreneko ekitaldia egin dute; La Sinsorga ireki eta biharamunean, Zinegoak jaialdiko proiekzioa eta solasaldia egin zituzten, Queer (Un)Belongings filmaren inguruan.
Ganbara bat ere badago. Oraindik erabilgarri ez dagoen gunea da, lanak “guztiz amaitu” eta Bilboko Udalaren baimenak falta zaizkielako, baina Momoitiok esan du “gutxi barru” zabaltzeko ahaleginetan dabiltzala. Ganbara sinsorgentzako —hau da, La Sinsorga guneko bazkide izango direnentzako— leku bihurtu nahi dute, “bilerak eta bestelakoak” egiteko.
Ehunka ‘sinsorga’
Zabaldu aurretik, ia hirurehun bazkide zituen guneak, eta haiei “bereziki eskerturik” daudela esan dute Varelak eta Momoitiok. Eraikinean berrikuntza lanak egin ahal izateko baliabide ekonomiko “handiak” behar izan dituzte, eta horiek lortu ahal izateko kanpaina bat abiarazi zutela dio Momoitiok: “Ez genuen crowfunding normal bat egin nahi obrak egiteko, eta guk uste genuen erarik onena bazkideak biltzen hastea zela. Hasiera-hasieratik erantzuna paregabea izan da; are gehiago, asko kuota aurreratzen joan dira guk baliabide ekonomiko horiek eskura izateko”.
Momoitiok adierazi du aurreneko egunetan bazkideak eta “gertuko” jendea espero zutela soilik, eta “ezustean” harrapatu dituela “hainbeste” jende inguratu izanak. Ostiralean “bete-betean” egon zen gunea, eta zenbait edari eta janari amaitu egin zitzaizkien. Momoitioren esanetan, “gunera emakumeak soilik sar daitezke?”, galdetzen zuten askok. Zuzendariak argitu du “nahi duena” joan daitekeela. Varelak gaineratu du ongi etorriak ez diren bakarrak “faxistak, matxistak eta homofoboak” direla.
Biek kontatu dutenez, irekieran hasieratik egon zen jendea, eta ez da gutxi, 08:00etan zabaldu baitzituzten ateak. Hori izango da zabaltzeko ordua egunero. Itxiera, berriz, egunaren araberakoa izango da: igandetik asteazkenera 23:00 arte egongo da zabalik, ostegun eta ostiraletan gauerdira arte, eta larunbatetan, 01:00etan itxiko dute. Ordutegi horiei esker, taberna gosariak, bazkariak zein afariak emateko gai izango da. Varelak, baina, tabernan bestelako ekintzak egiteko aldarria egin du: “Gustatuko litzaidake La Sinsorga, kafe bat hartu eta liburu bat lasai eta seguru irakurtzeko gunea bihurtzea”.
Irudiaren garrantzia
La Sinsorgara sartu bezain laster arreta pizten duen aurreneko gauza estilismoa da, garai viktoriarrak gogoratzen baitituzte hango hormek eta apaingarriek; armiarma lanparak, esaterako. Hori, ordea, ez dute ausaz hautatu. Varelak argitu du ezkontza soinekoen dendak zuen irudia mantendu nahi izan dutela, “beste zentzu bat” eman ahal izateko. Ildo horretatik jarraikiz, bost diseinatzaile emakumeri soineko zuriak hartu eta birdiseinatzeko eskatu diete. Gune osoan daude horiek sakabanatuta, ezkontzaren esanahi hori apurtu eta bertaratzen direnek “harrotasunez ganorabakoak” direla esan ahal izateko.
Paretetako irudi “elegantearekin” apurtzen duen bakarra komuna da: oihan bat dute margotuta hormetan. Estilismo apurketa horrek garrantzi berezia du zuzendarientzat, eta logotipora eraman dute. Baina, La Sinsorgaren logoaz gain, beste ilustrazio bat ikus daiteke gunean zein informazio edo produktuetan —ardo botila berezietan, adibidez—: bi emakume dira, bata meatzariz jantzita eta bestea sardina saltzaile modura. Momoitiok eta Varelak jakinarazi dutenez, beraiek dira bi pertsonaia horiek, hurrenez hurren, Meatzaldekoa eta Santurtzikoa direlako.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Eraikitze lanak, zinema aretoetara
Bilboko La Sinsorga espazioa gaur egun den bezala ikusi ahal izateko, hamazortzi hilabete eman behar izan dituzte lanean Irantzu Varelak eta Andrea Momoitiok gidatutako taldeak. Prozesua dokumental batean jasotzea erabaki zuten hasiera-hasieratik. Al borde films ekoiztetxeko Paula Iglesias eta Marta Gomez ibili dira grabazioak egiten. Iglesiasek azaldu duenez, abiapuntua zen adieraztea emakumeentzako gune bat emakumeek nola eraikitzen zuten eta prozesuan zer-nolako gorabeherak zeuden. Hala ere, dokumentalistak dio hilabeteak aurrera joan ahala helburu hori aldatuz joan dela: “Ideia nagusia bera den arren, aldatu egin da hori nola jorratu. Sektore maskulinizatuak dira obretakoak, eta, beraz, azkenean dokumentalean hitz egiten dugu zer arazo dakartzan soilik emakumeekin lan egin nahi izateak”.
Filmak eraikinaren aldaketa “sinbolikoa zein fisikoa” adieraztea du xede. Izenaren jabetzaren ideiarekin jolastu dutela gaineratu du Iglesiasek: “Dokumentalean sinsorga hitzari buelta eman, eta hartaz jabetzea irudikatuko dugu”. Hori dena, kanpotik begiratuta, edo ez hainbeste. Izan ere, bi era ezberdinetan grabatu du Iglesiasek dokumentala. Batetik, obraren egunerokotasuna “kanpoko eragile” gisa islatu nahi izan du. Bestetik, zinemagilea, “objektibotasuna alde batera utzita”, obran zeuden langileekin edota La Sinsorgako zuzendariekin jarri da harremanetan, beste aktore bat bihurtuz. Iglesiasek azaldu duenez, beraien helburua ez da izan “erabat objektibotasunetik hitz egitea”.
Filmak hainbat laguntza jaso ditu; besteak beste, Eusko Jaurlaritzarena. Grabaketa “azken txanpan” dago, aurkezpeneko ekitaldia eta aurreneko egunak grabatu ostean. Iglesiasek dio une batzuk errepikatu ostean, edizioan jarriko direla buru-belarri. Haien aurreikuspenen arabera, La Sinsorgaren inguruko filma 2025ean helduko da Euskal Herriko zinemetara. Oraingoz, jada sei aretorekin hitzartu dute proiekzioa, baina gehiagorengana heltzea espero du Varelak: “Hogei zinema areto inguru lotzea espero dugu”.
Elkarren osagarri
Iglesiasen iritziz, filmak “izu eta algara aldiak” uztartzen ditu, “horrelakoa izan baita prozesu osoa”. Irantzu Varelak ildo beretik jo du. Hark dio momentu batzuetan “izututa” ibili direla, “proiektua ondo aterako zen beldur”, baina beldur horiek ilusioz beteriko beste momentu batzuekin orekatu dituztela.
Are gehiago, horrelako proiektu batek talkak eragitea normala izaten den arren, Varelak azpimarratu du La Sinsorga espazioko beste zuzendari Andrea Momoitiorekin daukan harremana sendotu egin dela: “Elkarren osagarri garela konturatu gara”.
Bien arteko harremana prozesuan “sendotu” egin dela da dokumentalaren hizpideetako bat, eta umorezko momentuak ekarriko ditu. Momoitioren iritziz, “bikote umorista paregabea” direla konturatu dira dokumentala grabatzeko orduan.
