«Ez naiz geratuko preso guztiak askatu arte»

Duela zortzi urte, Espainiako Auzitegi Nazionalak 18/98 auziaz epaia eman baino pixka bat lehenago, Jose Luis Elkorok (Elgeta, 1935) elkarrizketa zabal bat eman zion BERRIAri, eta han kontatu zituen alkateen mugimenduari, gatazkaren irtenbiderako saioei edota ezker abertzaleari buruzko makina bat kontu. Orain, batik bat, egungo sentipenez aritu da, garai bateko kontuez gogoeta eta pasadizo batzuk ere kontatu dituen arren. «Libre» da irailaren 2tik, estatuak orkatilako gailu telematikoa kendu ziotenetik. Auziko Orain SA ataleko —Egin— etxeko kartzelaldia zela-eta bost urtean erabili behar izan du trastea, eta oraindik badauka arrastorik. Elkoro gaur Dueñasko kartzela (Palentzia, Espainia) atarian izango da, Jexux Mari Zalakain Orain SAko kide ohi eta presoa askatuko baitute. Katalunian izan berri da, oporretan; «uste dut inkestek ematen dietena baino gehiago aterako dutela Junts Pel Siren eta CUPen artean».

Zer moduz zaude, Jose Luis?

Osasuna nahiko ondo dut, eta animoa ere bai. Lehen baino animo hobea dut; alde horretatik, hobera egin dut orkatilako gailu telematikoa kendu didatenetik. Bost urtean eduki dut, eta zorrotz kontrolatu naute. Etxean bi tramankulu jarri zituzten kontrolerako, eta Madrildik egiten zuten jarraipena. Egun osoan bost orduz soilik egon nintekeen etxetik kanpo. Behin baino ez nintzen iritsi berandu, istripu bat egon zelako; ordu laurden bat geroago heldu nintzen etxera, eta deitu egin nien Madrilgoei, azalpenak emateko.

Nola sentitu zara?

18/98 auzian urte eta erdi inguru egin nituen kartzelan, eta, ondoren, etxean horrela, bost urte. Baina auzi hau hamazazpi urtekoa izan da, Egin 1998an itxi zutelako, eta azken hamar bat urtean gizartetik kanpo egon naiz, deskonektatuta; ez politikoki bakarrik, baizik eta familia, lagun eta lan aldetik ere bai. Zeharo baztertuta sentitu naiz. Goizeko zortzietan atera nintekeen etxetik, eta egun gehienetan ateratzen nintzen, baina ordu baterako bueltan behar nuen. Horrek gauza pila bat baldintzatzen zizkidan, eta presio handia eduki dut; korrika ibili behar duzu, urduri... Ez nintzen aske sentitzen. Bost urte hauetan nik ez dut egin bazkari bat eta afari bat etxetik kanpora. Bi aukera bakarrik eduki ditut: batean, nire alaba bat ezkondu zen, eta, beste batean, seme bat, eta orduan eman zidaten baimena bazkarira joateko, baina arratsaldeko seiak artekoa.

Zer egin nahi duzu orain?

Ez dut asmorik politikan sartzeko,eta ez dut bestelako ezer pentsatuta, baina sortuko da zeozer, ez bainaiz kalean paseatzen ibiltzekoa eta. Zeozertan hasiko naiz, adinak [80 urte] uzten didan neurrian.

Eta zerk kezkatzen zaitu?

Orain, nire ardurarik handiena presoak dira, eta buru-belarri egongo naiz sartuta. Presoak bisitatzera joango naiz; ez didate utziko, preso ohia naizelako, baina nire emazteari uzten diote, eta hari lagunduko diot. Geratu barik ariko naiz. 1976an Bergarako alkate hautatzean, nire lehen ardura presoak ziren, eta borrokatu nintzen haiek askatu arte. Orain, ardura bera dut. Gure jendea dugu kartzelan, gure herriaren alde borrokatu direnak dira, eta gure lehen konpromisoa da haiek askatzea. Ezin gara lasai egon, eta ezin gara geratu haiek denak askatu arte.

400 euskal preso pasa daude.

Lehen ere bazeuden. Orduan ere borrokatzen ginen, Presoak kalera! aldarrikatuz, baina desengainatuta nengoen, izugarrizko gestioak egin arren estatuak ez zigulako erantzunik ematen. 1977an, behin goizeko ordu bietan kazetari batek etxera deitu zidan, esanez preso denak aterako zirela. Ustekabea izan zen. Ministroen Kontseiluko bilera batean erabakita eman zuten amnistia.

Frankismoa bukatu berria zen...

Bai, eta elkartuta geunden. Euskaldun sentitzen ginenak geunden bilduta presoak askatzearen aldeko borrokan. Izugarrizko presioa zen.

Orain?

Ez dago halakorik. Ezker abertzalea dago horren alde, eta besteek beste aldera begiratzen dute. Besteek diskurtsoak egiten dituzte, baina ez dute ezer egiten, edo gutxi; guk ez dugu ikusten. 40 urteotan egon da konpontzeko aukerarik.

Zer egin daiteke euskal presoen eskubideen alde herri gisa aritzeko eta gaia mahaian jartzeko?

Lehendabizi, elkartu. Gu zatituta gaude. Gure akatsik handiena gure zatiketa da, eta horrek indarra kentzen du. Euskal Herrian, oso-oso ahulak gara. Gure indarrak sakabanatuta daude, eta gure zatiketaz baliatzen dira. Zatituta gauden bitartean, oso zaila izango da lorpen garrantzitsuak ateratzea.

EPPK-k eman du pausorik, ETAk jarduera armatua utzi zuen... Nahikoa al da?

Hori nahikoa da beste batzuek ere aurrerapausoak emateko eta mugitzeko, baina ez dira mugitu, eta horrek eragotzi egiten du beste pauso batzuk ematea.

EAJk eta Urkulluk, adibidez, esaten dute ezker abertzaleak aitortu beharra duela ETAk egindakoa gaizki egina dela.

Nire ustez, hori aitzakia da; hori ez da arrazoia. Zenbat aldiz entzun dugu [ETAren] borroka armatua geratzen bazen dena konponduta egongo zela? Hori EAJkoek esan dute mila bider, PPkoek ere bai, Madrilgo gobernuak ere bai. ETAk borroka armatua geratu du, hori da urratsik garrantzitsuena, eta,zer, eman al dute besteek pauso bat? Ez dira mugitu. Orduan, ezker abertzaleak beste urrats bat egiten badu, besteak mugituko diren bermerik ba al dago? Ez. Horrela ezin liteke konpondu ezer. Urkulluk erru guztia ETAri botatzen dio, eta gobernuari ez dio esaten ezer. Eta bitartean, bukatu gabeko zapalketa dago, konponbidearen aurkakoa: atxiloketak...

1997an sartu zintuzten preso, 62 urte zenituela.

HBko auzian izan zen. Hurrengoan —18/98—, 70 urte pasatu nituen, eta pentsatu ere egin nuen ez nintzela bizirik aterako kartzelatik, nire kontrako karguak handiak zirelako. Fiskalak 48 urteko espetxe zigorra eskatu zuen. 24 urtekoa jarri zidan Auzitegi Nazionalak, 2007an; azkenean Gorenak, zortzikoa, 2009an. Kartzelarako bidean ere presioak jaso nituen.

Kontatu.

Instrukzioa dena faltsua zen, ez zegoen ezer egia zenik. Guardia Zibilak eta Poliziak ez zuten frogarik, epaiketan ikusi zenez. Intxaurrondon atxilotuta gela txiki batean nengoela, gizonezko bat nire aurre-aurrean eseri zen, eta galdetu zidan ea ezagutzen nuen. Begira-begira jarri nintzen, eta ezagutu nuen azkenerako: epaiketan peritu moduan egondako guardia zibiletako bat zen. Tango deitzen zioten. Eta esan zidan Intxaurrondon: «Zure abokatuek ez zaituzte ondo defenditu». Aipatu zidan Guardia Zibilak bazituela epaileak egotzitakoa atzera botatzeko moduko frogak, ETAkoen paperetan agertzen zena ez nintzela ni, eta Espainiako Poliziak ere bazekiela hori dena. Oso une gogorra izan zen niretzat.

Zertara joan zitzaizun?

Informazioa ateratzera, eta ni ohartu nintzen horretaz. Ez nion ezer esan. Beste behin ere izan nuen Tango hura presio egiten, furgonetan batean Martutenera sartzear nindutela; esan zidan poltsa handiegia neramala barrura. Ordu laurden bat egon zen nire ondoan, eta orduan ere ez nion hitzik egin. Espetxe atarian nengoen, eta zain zegoen ea zeozer esaten nion. Kartzelan ere eduki ditut horrelako gauzak; funtzionarioek esaten zidaten halako orri sinatzen banuen... Aspertu ziren azkenerako, ez nuelako sinatzen.

Zer egiten zenuen kartzelan?

Kirola, ahal nuen gehien, eta paseatu ere bai. Ziegan, berriz, irakurri. Telebista baneukan, baina ez naiz zalea. Film bakarra ikusi nuen, Jexux Mari Zalakainek aholkatutakoa: Los santos inocentes.

1976ko garai berezi haietan alkate hasi zirenean horraino iritsiko zinela pentsatzea ere...

Nostalgia dut garai haiekiko. Oso interesgarria eta aberatsa izan zen. Herria elkartuta zegoen. Euskal Herriko alkateen mugimenduak 1976ko uztailaren 21ean egin zuen bilkura, Bergaran, eta denok gauza berak esaten genituen. Funtsean, eskaerak ziren: presoen askatasuna, euskararen ofizialtasuna eta herriaren nortasuna, 1931ko Lizarrako estatutua egokituta. Ilusioa eragin zuen. Indar handia genuen, eta Madrilen oso arduratuta zeuden. Kontuan hartu behar da nondik gentozen; frankismoaren ostean espektatiba handiak sortu ziren. Ez genuen ondo baliatu. Alderdiak sortu ziren, mugimendua sakabanatuta geratu zen, eta hor galdu zen indarra. Txarra edo ona izan zen alderdiak sortzea? Ez zen ona izan. Izan ere, alderdiek euren apustuak egin zituzten, gizartearen helburuen aurretik jarrita.

Eta zu HBn sartu zinen, 1978an.

Baina esango nuke HB mugimendu soziopolitiko bat zela, ez alderdi bat. Ni enpresari bat nintzen, Jon Idigoras sindikalista erradikal bat zen, Jose Angel Iribar kirolaria, Monzon EAJtik zetorren... Ikuspegi zabala zegoen HBn, eta helburu bat genuen: Euskal Herria.

Batasuna lortzeko zer behar da?

Kultura, jakituria eta gaitasuna duten pertsonak behar dira hemen, eta halako pertsonak egon daitezke alderdietan edo haietatik kanpo. Horrelakoak behar ditugu Euskal Herrian elkartasuneko proiektu bat aurrera eramateko.

Gaur egun ba al dago halakorik?

Bada bat: Arnaldo Otegi.

Lehen ba al zen inor?

Bai; Telesforo Monzon. EAJtik atera zen, garbi zuelako EAJren politikarekin ezin zitekeela aurrera egin, eta ikusi dugu: EAJk gobernatu du azken 40 urteetan [EAEn], berak ditu eskumenak, baina emaitzak... Zintzilik dauden eskumenak ditugu. Ez daukagu eskumen bat esateko «hau gurea da», ezta Kontzertu Ekonomikoa ere. Madrildik LOAPA bezalakoak edozein egunetan ipin daitezke berriro martxan. Preso ohi bati ongietorria egiteagatik ere kasua auzitara eramaten dute! Orduan, non dago gure indarra?

Zuen garaian politikarien arteko harremana errazagoa al zen? Zu alkate zinela, bildu zinen Adolfo Suarez Espainiako presidentearekin, adibidez.

Bai, hurbilagoa zen dena. Gaur sakabanaketa handia dago.

Zer moduz Suarezekin?

Xibertako elkarrizketetan geundela Suarezen idazkariaren bidez lortu nuen hitzordua. Madrilera joan ginen sei lagun, eta Suarezek esan zigun ez zuela ezer egingo. Gogoan dut aipatu zidana: «Espainiako alanbristarik onena naiz, eta etengabe ari dira olioa botatzen alanbrera». Esku-hutsik etorri ginen Euskal Herrira.

Juan Carlos I.a Espainiako erregeari gutun bat bidali zenioten Bergarako Udaletik.

Presoak ateratzeko borrokan geunden orduan. Egun batean, Azkoitian Juan Ignazio Uria hango alkatearen etxean bildu ginen Uria bera, Xabier Arzalluz, EAJko beste batzuk, neu..., eta Arzalluzek esan zuen bazekiela zein hel zitekeen erregearengana: Azkoitian zegoen apaiz bat, erregea Donostian egon zenean haren irakaslea izan zelako. Uriak lortu zuen egun hartan bertan apaizarengana ailegatzea, eta gu geunden etxera etorri zen. Galdetu genion ea hel zitekeen erregearengana, baietz zioen, eta eskatu genion ea eraman al zezakeen mezu bat, eta baietz. Erregearekin bildu nahi genuela zen eskaera. Prestatu genuen mezua hantxe, Uriaren etxean, eta apaiza gauean atera zen Madrilera, trenean, erregearekin egoteko. Nik ez nuen ezer gehiago jakin; EAJk jakingo zuen. Baina handik gutxira atera ziren presoak, 1977ko Amnistia Legearekin.

Batasun hura zergatik hautsi zen?

Xibertan galdu zen aukera, aukera historikoa. Atzera egin zuen bakarra EAJ izan zen, PSOEk itun autonomikoarekin engainatuta. PSOEk zioen autodeterminazioaren eta lau herrialdeen autonomiaren alde zegoela, EAJk orduan Espainiako 1977ko hauteskundeetan parte hartu zuen... Baina PSOEk geroago pikutara bidali zuen EAJ.

Elkartasunaren beharra azpimarratu duzu. Baina edukietan, irtenbide baterako zer gutxieneko behar da?

Lehenengo, presoena konpondu behar da. Erabakitzeko gaitasuna ere behar dugu.

Gau egun, nola ikusten duzu ezker abertzalea?

Alderdi forma hartu du EH Bilduk, baina nahiko mugimendu zabala da. Urte askoan legez kanpo egon da ezker abertzalea, baina gai izan gara handik ateratzeko eta jarraitzeko, eta ez da gutxi. Akats batzuk izan ditugun arren, bidean segitzen dugu, ondo. Aurreko legealdian Gipuzkoako Diputazioan eta udal askotan egon ginen, eta kudeaketan eredu izan gara, oso lan ona eginda. Bloke bat eduki dugu kontra, eta haren helburu nagusia gu bidaltzea zen. Indarra izan dute, eta bidali gaituzte. Baina ez gaituzte aldatu.

Politika egiteko ere garrantzitsua da iritzi publikoa. Estatuak Egin itxi egin zuen.

EAJk apustu gogorra egin zuen Egin ixteko; hor daude Ardanzaren eta Juan Mari Atutxaren adierazpenak. Suarezek nahi izan zuen Egin ixtea, Felipe Gonzalezek ere bai, baina ez ziren ausartu. Aznar bai, baina hari EAJk alfonbra gorria jarri zion. Ez zen herriaren bazterketarik izan, gu salmentatan eta ekonomikoki oso-oso egoera onean geundelako, publizitate ofiziala guztia kendu ziguten arren.