Espainiako Kongresuak onartu du hizkuntza koofizialak Kongresuan erabiltzeko erreforma tramitatzea, 179 aldeko boz jaso ditu, eta 171 kontrako. Dena den, aldaketa ez da ofiziala izanen datorren ostegunera arte. Bozketa baino lehenago, Kongresuan entzun ahal izan dira euskara, katalana eta galiziera. Euskaraz erran dituzten lehenbiziko esaldietako bat Mertxe Aizpuruaren (EH Bildu) aldarria izan da: «Euskaraz bizi nahi dugu». Gaur Kongresuan euskaraz hitz egiteko aukera izatea pauso «sinbolikoa» dela erran du, baina «neurri eraginkorrak» ere behar direla. Izan ere, haren erranetan, gaur egun ezinezkoa da Euskal Herri osoko erakunde eta zerbitzuetan euskaraz mintzatzea, hori «euskaldun guztien eskubidea» dela jakinda.
Euskara, katalana, galegoa, aragoiera eta asturiera «bigarren mailako hizkuntza» bezala tratatzen direla erran du, eta, adierazi duenez, gaur Kongresuan euskaraz hitz egin ahal izan badute ere, Euskal Herrian ezin da euskaraz bizi. Adibide gisa jarri ditu euskararen kontra ebazten diren epaiak, edo zonifikazioarengatik Nafarroan bizi duten egoera.
Nafarroa izan da, hain zuzen ere, Joseba Andoni Agirretxeak (EAJ) gogora ekarri dituen gaietako bat. Euskarak urte luzez jasan duen egoera salatu du eta UPNk hizkuntzarekiko duen jarreran jarri du arreta. Gaurkoa egun «garrantzitsua» dela erran du, baina ez bakarrik euskaraz, katalanez edo galegoz mintzo diren horiendako, baizik eta «gizarte guztiarentzat».
EH Bilduk eta EAJk egindako adierazpenei erantzun die Alberto Catalan Higueras UPNko diputatuak. Haren iritziz, «Nafarroa ez da elebiduna; Nafarroan, gaztelania hizkuntza ofiziala da, eta euskara koofiziala eremu bakar batzuetan, baina alderdi independentistak kontrakoa esaten ari dira». Bigarren txandan, Agirretxea berriz ere mintzatu zaio UPNri: «Hizkuntzek ez dute bereizten, UPNk bai. Hizkuntza bi eremutan banatzen du, hizkuntza hori hitz egin dezaketenak alde batetik, eta beste hizkuntza bat hitz egitera behartzen dituztenak bestetik».
Bertzetik, PPko diputatu Borja Senperrek PSOEri Kongresuko araudia ez aldatzeko eskatu badio ere, euskaraz egin du bere hitzaldiaren zati bat. Voxeko zenbait diputatu itzuliak ziren bilkurara; Senper euskaraz entzun bezain pronto, alde egin dute. Kongresuko gaurko saioa «guztiena dena erasotzea» dela azpimarratu du. Senperrek bere mintzaldia amaitu ostean, alderdiek bigarren txanda bat hasi dute.
Katalana eta galegoa ere bai
Euskaraz gain, gaurtik aurrera katalana eta galegoa ere erabili ahal izan dituzte Kongresuan, eta gaztelaniazko itzulpen sistema antolatu dute horretarako, behin-behinean. Francina Armengol Kongresuko presidenteak hartutako konpromisoak ireki dio bidea gaurko saioari, kargua hartu zuenean adierazi baitzuen Espainiako hizkuntza koofizialak Kongresuan erabiltzen ahalko zirela. Zehazki, alderdi subiranista katalanek Armengolen hautagaitza babesteko baldintza gisa jarri zuten euskaraz, katalanez eta galizieraz egin ahal izatea Kongresuan.
Jose Ramon Gomez Besteiro PSOEko diputatuak hartu du hitza lehenengo, galegoz eta gaztelaniaz. Bera izan da, beraz, zuzeneko itzulpengintza zerbitzua erabili duen lehenbiziko diputatua. Garbi adierazi du Kongresuko araudian ez dagoela jasota gaztelania izanen dela bertan erabiliko den hizkuntza bakarra, eta ez duela debekatzen bestelako hizkuntzen erabilera. Gomezen solasaldia moztu du Voxek, eta, jarraian, gelatik irten dira alderdi horretako diputatuak.
PSOEko diputatu Jose Ramon Gomez Besteiro izan dan lehena hitza hartzen. Galegoz hasi da eta, berehala, VOXeko diputatuek alde egin dute bilkuratik. @berriapic.twitter.com/pVfCOETfSW
— Aitor Garmendia Etxeberria (@attor_garmendia) September 19, 2023
Marta Lois Gonzalez Sumarreko diputatua izan da hitza hartu duen bigarrena: «Espainian hainbat hizkuntza hitz egiten dira, eta hala egin behar da Kongresuan ere». Adierazi du ezin duela ulertu nola Kongresuan dauden alderdi guztiek ez duten baieztapen hori ulertzen, eta gogoratu du gaurko saioan «kexak» entzunen dituztela. Hala, azken horiek «Espainia ordezkatzeko gai ez diren gutxiengo bat» direla erran du.
Gabriel Rufian (ERC) izan da hirugarrena, eta, aurreratua zuen moduan, katalanez mintzatu da. Euskara, katalana edo galegoa gaztelaniarentzat «mehatxua» direla erraten duten horientzat, egunerokoan ingelesezko zenbat hitz erabiltzen dituzten galdegin die, eta ea hori ez daukaten «mehatxutzat». «Gaztelania ez dago mehatxatua Katalunian, eta katalana ez da independentismoaren ondare esklusiboa», borobildu du.
Aragoiera eta asturiera ere erabiltzen ahalko dira aurrerantzean, baina horiek erabiliz gero diputatuek beren burua itzuli beharko dute, ez baitira hizkuntza ofizialtzat hartzen.
Erreforma
Kongresuko araudiaren erreformari buruz mintzatzeko baliatu dute gaurko saioa. Erreforma proposamenean jasotzen denez, aldaketaren helburua da «pluraltasun linguistikoaren bidean aurrera egitea, eleaniztasuna errespetatzeko elementu gisa».
Saioa 12:00etan hasi den arren, politikariak lehenago hasi dira Kongresura iristen. Oriol Junqueras ERCko presidenteak, adibidez, adierazpenak egin ditu kazetarien aurrean, eta gaurkoa egun «historikoa» izanen dela esan du. Gogoratu du «Kataluniako independentismoaren indar demokratikoari esker» lortu dela.
Oriol Junqueras ERCko presidenteak esan du egun "historikoa" izango dela gaurkoa. Halere, katalanez, galegoz, euskaraz edo araneraz hitz egin ahal izatea "garrantzitsua" den arren, galdetu du "zergatik ez den posible izan orain arte". @berriapic.twitter.com/Xdu3uMG4YA
— Aitor Garmendia Etxeberria (@attor_garmendia) September 19, 2023
Anitzen ahotan dabilen eztabaida ere gogora ekarri du, ez baitzaio «logikoa» iruditzen NBE Nazio Batuen Erakundean katalana erabili ahal izatea eta Kongresuan ez. Gainera, gaurkoa lortzeko denbora gehiegi igaro dela ere azpimarratu du.
«Esklusibotasunik gabe»
Badira, baina, Junquerasen iritziarekin guztiz bat ez datozenak ere: Joan Tarda ERCren Kongresuko bozeramaile ohiaren iritziz, katalana Kongresuan «lehentasunez» erabili behar da, baina «esklusibotasunik gabe». Hau da, Tardak dio ERCko diputatuak katalanez mintzatu behar direla, baina baita gaztelaniaz ere. Adierazi du berak errepublika katalan bat nahi duela, baina independentismoa beste hizkuntzetan ere egin behar dela: «Gaztelania katalan anitzen ama hizkuntza da».
Aitor Esteban EAJren Kongresuko bozeramaileak ere adierazpenak egin ditu euskara erabili ahal izateko aukeraz: «Seinale argi bat da adierazteko herri bat garela, hizkuntza bat dugula, hura defendatu nahi dugula, komunikazio bide bat dela, eta euskal herritar asko euskaraz komunikatzen direla». Seinaleak seinale, euskara ez da alderdiak erabili duen hizkuntza bakarra, gaztelaniarekin ere tartekatu baitute, «eztabaidaren eta egoeraren arabera».
