Euskararen engranajeari olioa

Makinaren engranajeari hala gertatzen zaio, zahartu, herdoildu, hondatu egiten da denborarekin. Mantentzeko lan zorrotza egin behar da lanean segi dezan. Olioa bota, garbitu, txukun erabili. Eta, tarteka, piezak aldatu, edo makina bera berritu. Lan harremanak euskalduntzeko lanean ari diren eragileak ere horretan saiatuko dira bihar: lan mundua euskalduntzeko engranajea olioztatzen ahaleginduko dira, erritmo biziagoa emateko zeregin horri.

Biharko jarria dute hitzordua, Arrasaten, Gipuzkoan. Lan mundua euskalduntzeko lehenbiziko konferentzia egingo dute. Batere ohikoa ez den argazkia aterako dute: enpresariak, sindikatuak, kontsumitzaileak, instituzio publikoak eta euskaltzaleak elkartuko ditu konferentziak. Kontseiluak antolatu du, arlo sozioekonomikoa euskalduntzeko lanean aritzen diren eta bazkide dituen bost aholkularitza enpresekin: Ahize, Artez, Elhuyar, Emun eta Iberba. Galdera jarri dute: nola lortu lan harremanetan euskararen normalizazioa zabaltzea?

Euskara planak «moteltze fase batean» sumatzen ditu Arritxu Zelaiak, Ahize aholkularitza enpresako kideak: «Urte hobeak izan dituzte euskara planek». Ia ohartzerako bi hamarkada joan dira enpresetan euskara normalizatzeko planak egiten hasi zirenetik. Hala ere, enpresa guztien %1ek baino gutxiagok dituzte euskara planak; 200 inguru dira guztira. Enpresa gehiagok dute Bai Euskarari ziurtagiriren bat, 1.500 inguruk. Gehienek ez dute halakorik, ordea. Gainera, krisiak ez du lagundu, eta administrazioei ere eragin die; Eusko Jaurlaritzak ematen dituen Lanhitz saileko diru laguntzak %15 jaitsi dira azken urtean, esaterako. Baldintzak ez dira samurrak enpresa berriak erakartzeko. Aizpea Otaegi Elhuyar Aholkularitza taldeko kideak zehaztu du arrazoietako bat: «Euskarak dituen aukera eta zailtasunen isla da lan mundua».

Datu horiek ikusita, euskara plan bat abiatzea, nolabait, «haize kontra» aritzea dela uste du Zelaiak. Ez da hain ezkorra Patxi Alaña, Iberba aholkularitzako kidea; uste du Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako administrazioek ulertu zutela lan mundua euskalduntzea «estrategikoa» zela, eta berehala jarri zituztela diru laguntzak. «Laguntza horiei esker zabaldu dira planak». Alañak argi ikusten du, hala ere, «bultzatzaileak» enpresak eurak izan direla, kooperatiben sektorea bereziki. «Argi-ilunak» sumatzen ditu, beraz: «Denek bultza dezakete gehiago, baina martxan dagoen sektore bat da».

«Boluntarismoaren mugak»

Euskara planak gehiago ez zabaltzearen atzean arrazoi bat argia ere sumatzen du Zelaiak: «Orain arteko bidea boluntarismoan oinarritu da». Enpresek beren kasa egin dituzte inbertsioak, nahiz laguntzak ere jaso. «Bestelako betebeharrik ez badago, boluntarismoan oinarritutako bideak mugak ditu». Beste zailtasun bat ere sumatzen du Otaegik, aurrekoari gehitzeko. Uste du «hiztun komunitate sena» apaldurik dutela euskal hiztunek, ez direla ohartzen kontsumitzaile gisa duten botereaz. Euskalgintzan ere, oro har, «desaktibazio kutsu bat» ikusten du. Horrek guztiak ere eragina du lantegietan, haren esanetan. Eta hor ikusten du erronketako bat ere: «Komunitate sena indartzea garrantzitsua izango da».

Enpresa askok pausoak eman arren, gehien-gehienetan ez da euskararekiko kezkarik, Dani Larrea Emun kooperatibako kidearen esanetan. Nazioarteratzeko bidea hartzen duten enpresetan ikusten du argi: «Hizkuntza kudeaketaren txip hori edukiko balute, kanpora joandakoan ere beste hizkuntza horrekin beste era batera jokatuko lukete, ingelesarekin bakarrik joan beharrean, edo, okerrago dena, espainierarekin bakarrik joan beharrean. Gero eta enpresa gehiago doaz kanpora, baina hedapen hori zelan-halan egiten dute, ez era planifikatu batean». Aurtengo azterketa bat ekarri du gogora: «Oraindino, enpresen hiru laurdenek ez diote ezelako garrantzirik ematen hizkuntza kudeaketari. Gu ere harrituta geratu gara datu horrekin».

Hizkuntzak modu egokian kudeatuko balituzte, enpresek onura argiak izango lituzketela uste du Larreak: langileen «kohesioa» indartuko lukete, eta zerbitzu hobea emango lukete. Enpresek gizartearekiko duten erantzukizuna ere oroitarazi du: «Enpresek, nahiz eta euskara planik eduki ez, hizkuntzak kudeatzen dituzte, inplizituki edo esplizituki. Guk nahiko genuke kudeaketa hori modu egokian egitea». Baina enpresa askoren logika ez da arrazoi horietan ibiltzen oraindik.

Ahize aholkularitzako kide Txarles Ranerok esplikatu du pauso berriak emateko beharra sentitzen dutela, egoera horren aurrean. Beste arrazoi bat ere eman du: «Irakaskuntzan egin den ahaleginak eta inbertsioak bere emaitzak eman ditu, baina lan mundura salto egiten dugunean oztopo dezente agertzen dira». Euskaldun gehiago daude lantegietan, baina euskararen erabilerak lehengo lepotik jarraitzen du. Ranero: «Hor gabiltzan eragileok ikusten dugu urrats sendoak egin behar direla lan mundua euskalduntzeko».

«Urrats sendoak»

Horrela sortu zen gogoeta Kontseiluan, eta horrela hasi ziren bilerak egiten, orain urtebete inguru, «urrats sendoak» egiteko asmoz. Biharko konferentzia izango da lehen emaitza publikoa. Hiru ardatz bereizi dituzte, Larrearen hitzetan, Euskaraz bizi nahi dut jarduerarekin lotuz: «Euskaraz bizi ahal izateko, euskaraz saldu, erosi eta lan egin nahi dut».

Horrela identifikatu dituzte lan mundua euskalduntzeko eragile nagusiak: sindikatuak, enpresariak eta kontsumitzaileak. Alañak eman ditu azalpenak: enpresen parte hartzea «funtsezkoa» da langileen eta kontsumitzaileen eskubideak bermatzeko; sindikatuak eta langileak «ezinbestekoak» dira planak aurrera ateratzeko; kontsumitzaileen ikuspuntua «garrantzitsua» da zerbitzuak euskalduntzeko. Administrazioen betekizunak ere gogora ekarri ditu, haiei baitagokie eskubideak bermatzea. Sektore horien guztien ordezkariak izango dira bihar Arrasaten. Baita administrazio publikoetako ordezkariak ere: Eusko Jaurlaritzakoak eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru aldundietakoak.

Urtebeteko eztabaidak eman ditu ideia batzuk urrats berriak egiteko. Esaterako, Raneroren hitzetan, euskara planak dituzten eta eskarmentua duten enpresak eragile izatea, haien esperientzia zabaltzea, eta eragile berriak erakartzea. «Enpresa horiek euren artean aktibatzea da urrats bat, euren esperientzia zabaltzeko, haiek inork baino gehiago dakitelako». Enpresa horietako batzuk konferentzian izango dira bihar. Haien parte hartzea «oso garrantzitsua» dela uste du Otaegik; besteak beste, berdinetik berdinera hitz egin diezaieketelako beste enpresa batzuei.

Lan harremanetan eragina duten beste aktoreak ere normalizazio lanetan «egituratzen» hasi behar direla uste dute aholkularitzetako kideek. Ranero: «Lan mundua euskalduntzeko, egituratzen hasi behar dugu eragile guztiok». Zelaiak erantsi du eragileek konpromisoak hartzea eta haien «agendetan» euskara sartzea izango dela inportantea. Larreak zehaztu du adierazpen bat aurkeztuko dutela bihar, eta eragile bakoitzak zer erantzukizun hartu behar lituzkeen proposatuko dutela. Alañak eta Otaegik nabarmendu dute eragileek elkarren berri izateak ere balio handia duela euren lanerako. Atzerrian zer egiten ari diren ezagutzearen balioa ere seinalatu du Alañak —bihar Arrasaten izango da Joan Ramon Sole Durany, Kataluniako Generalitateko ordezkaria—. Eztabaida kalera ateratzeko eta «oihartzun bat» emateko ere balioko duela uste du Otaegik: «Eskainiko digu aukera polit bat gure kezkak jendartzeratzeko».

Gutxienekoak, eta legeak

Elkar ezagutzetik harago, gutxieneko adostasun batzuk bilatzea ere funtsezkoa dela azaldu du Otaegik: «Lehia politikotik kanpo egongo den gutxieneko adostasun bat behar dugu. Batasunik ez dago, eta horrek ez digu mesede egiten». Badaki zail dela, baina ahalegindu behar dela uste du. «Gutxiengoak» izango diren oinarri batzuk bilatzen saiatu beharra Alañak ere nabarmendu du.

Baina aktibazioa ez dute aski ikusten, eta hurrengo hamarkadan egin behar diren urrats nagusietan bat datoz. Bi baldintza aipatzen dituzte aholkularitza enpresek: euskara lantegietan normalizatu nahi bada, legeetan urratsak egin behar dira, eta baliabideak jarri behar dira. Kontsumitzaileen hizkuntza eskubideen dekretua jarri dute adibide. Duela bost urte onartu zuen Eusko Legebiltzarrak; orain urtebete, dekretuak zehazturiko balizko isunak baliogabetu zituzten. «Garrantzitsua zen dekretu hura», Alañaren arabera. Enpresa handiei soilik eragiten zien, langile guztien %7ri; baina fakturazio osoaren erdia inguru hartzen zuten enpresa haiek. «Isunak kenduta, irudikatu zen ez zela ezer pasatzen ez bazen betetzen». Otaegik ere adierazi du legegintzan eta araugintzan urratsak egin behar direla: «Garrantzitsua iruditzen zait. Zailtasunak ditu, eztabaidak eragiten ditu, baina herrialde guztietan jartzen dituzte arauak hizkuntzarentzat». Bestalde, administrazioek ere modu «eredugarrian» jokatu behar dutela erantsi du Otaegik.

Gipuzkoako Foru Aldundiak eta herrialde horretako udal batzuek hartutako erabakia ekarri du gogora Zelaiak: «Betekizunak jartzeak eramaten ditu enpresak horiek betetzera». Nabarmendu du enpresek badituztela betebehar batzuk beste esparru batzuetan ere, ingurumenean edo parekidetasunean esate baterako. Alañak argi du enpresa batzuek ez dutela «ezer» egingo lege aldetik «betekizunak» jartzen ez badizkiete. Malgu jokatuz bada ere, betebeharrak jarri behar zaizkiela seguru dago: «30 urte pasatu dira euskararen legea onartu zenetik. Herritarrek eskubideak dituzte, eta hori konpondu egin behar da». Behatokiak eta Elebidek urtero jasotzen dituzten kexak ere gogora ekarri ditu, jarraipen estuagoa eskatzeko: «Ez ditzagun urtero kexa berak errepikatu».

Gai horiez hitz egiteko balioko du gaurko konferentziak. Baina makinak lanean jarraituko du gerora ere. Ranerok «abiapuntua» ikusten du biharko topaketan. «Datozen urteotan elkarlan honetatik emaitza politak lortuko ditugula uste dut». Zelaiak ere argi du: «Hau ez da bukaera, hasiera da». Grafikoago hitz egin du Larreak: «Lehenengo txinparta izango da». Zein gehiago, zein ñabardurekin, itxaropentsu dira konferentziarekin, jakinik «maratoi» bat dela euskararen normalizazioa, Zelaiak ohartarazi duenez. Argazkia nabarmendu du, hala ere. «Pentsa: jarri ditugu leku berean hizketan enpresak, sindikatuak eta kontsumitzaileak, eta zeri buruz, eta euskarari buruz. Adostasunik ez egonda ere, gai berari buruz hizketan jarri ditugu, eta hori lorpen itzela da».