Euskara gaitasuna ezbaian

Izan liteke B1, B2, C1 edo C2. Hego Euskal Herrian, administrazio publikoko zenbait lanpostutara sartzeko euskara maila jakin bat eskatzen dute. Edo maila bainoago, euskara titulua. Hor dago gakoa. Bermatzen al du titulu batek euskara gaitasuna? Zalantzak dituzte BERRIAk elkarrizketatutako pertsonek. Beraz, zer egin liteke? Eskatu dute sarbide probak euskaraz eginaraztea eta praktikoagoak izatea.

Hari mutur askoko korapiloa da euskara tituluena, hasi agiria lortzeko modutik eta administrazio publikorako sarbideraino. Agurne Gaubekak, Hizkuntz Eskubideen Behatokiko zuzendariak, egungo argazkia egin du. Azaldu duenez, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan hizkuntza eskakizuna duten lanpostu publikoei titulu hori lortzeko data bat ezarri behar zaie. Horixe da garrantzitsua; izan ere, Gaubekaren esanetan, zenbait lanpostutan ez dago zehaztuta langileek noizko lortu beharko duten egiaztagiria: «Ateratzen dira ehunka postu sar zaitezkeenak administrazio publikora euskarazko ezagutzarik izan gabe». Eta oraina nahiz etorkizuna baldintzatuta geratzen dira: «Zenbat urte beharko dira gero horiek euskalduntzeko? Zein prozesu egingo da? Pixka bat linboan geratzen da». Nafarroan, berriz, lanpostu batzuetarako eskatzen badute ere, eremu mistoan nahiz ez-euskaldunean euskara maila ez dute aintzat hartzen.

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, beraz, orokortuago dago euskarazko tituluen derrigortasuna. Eta fenomeno bat hauspotzen du horrek: titulitisa. Edo beste modu batera esanda: euskara ikastea bainoago, titulu bat lortzea lehenestea. Hori nabari dute euskaltegietan. Joxemi Reguero Ika euskaltegietako arduradun ohiak eta irakasleak azaldu duenez, euskara ikastea bainoago, titulua lortzea dute xede zenbaitek. Haren esanetan, azken urteetan goi mailetan —batez ere, C1ean— nabaritu dute grina hori, baina maila apalagoetan ere ikusten ari dira: «B2an nahiko zabalduta dago, eta B1ean horren zantzuak ikusten dira. Kontua hori da, berez administrazioan titulua baino ez dela eskatzen». Eta baldintzatzen du euskaltegien eguneroko jarduna, «sekulako »eragina du: «Jendeak titulua, titulua eta titulua nahi du. Horrek nola baldintzatzen dituen eskolak? Askotan, ikasleek presionatu egiten dute azterketan egin behar dituzten probak gelan egiteko».

Regueroren irudiko, baina, alderantzizkoa behar du bideak; alegia, lehenengo ikasleak euskaldundu beharko lirateke, eta, horren poderioz, tituluak eskuratu: «Ikasleei behin eta berriz esaten diegu: berez kontrakoa da, euskaldunduz lortzen da titulu horiek ateratzeko gaitasuna».

Beraz, agiriek balio al dute administrazioko langileek euskaraz badakiela ziurtatzeko? Lortu zutenetik igaro den denborari erreparatu behar zaiola uste du Gaubekak: «Batzuetan, ikusten dugu pertsona batek atera zuela bere garaian B2a edo dena delakoa, eta gero ikusten dugu denbora pasatu delako edo bere egunerokoan edo lanean erabiltzen ez duelako, ez dela gai benetan zerbitzu hori euskaraz eskaintzeko». Antzera pentsatzen du Reguerok. Iruditzen zaio titulua atera bezain laster nahikoa prestatuta daudela, baina, denbora igaro ahala, maila jaitsi egin ohi dela: «Lanpostua eskuratzen dutenerako, askotan ez dute gaitasun hori». Baikorxeagoa da, aldiz, Administrazioan Euskaraz taldeko kide Joseba Otano: «Suposatzen da tituluak berme bat ematen duela, baina ikusi behar da noiz lortu duen».

Areago. Zenbaitek ez daukate titulua lortu beharrik ere. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, Batxilergoko titulua lortu eta curriculumaren erdia baino gehiago euskaraz egin badute, euskarazko B2 maila egiaztatua geratzen zaie. Berdin gertatzen da unibertsitate ikasketak euskaraz egin dituztenekin: C1 maila egiaztatzen diete. Ordea, behin baino gehiagotan jarri izan da zalantzan ikasleek maila hori erdiesten ote duten. Nafarroan, berriz, ez dute horrelako baliozkotzerik.

Herritarrengan eragina

Administrazio publikoan aritzen diren horiek euskaraz behar bezala ez moldatzeak herritarren egunerokoan egiten du itzala. Hizkuntz Eskubideen Behatokiak saldoka jasotzen ditu hizkuntza eskubideak urratzearen ondoriozko kexak.

Administrazio publikoari dagokionez, bi motatakoak izan ohi dira kexak: euskaraz artatzea ukatu dietenenak eta euskaraz artatzeagatik arazoak izan dituztenenak. Lehenengo kasua azaldu du Gaubekak: «Batzuetan, erantzuten diete: 'Euskaraz zerbait badakit, baina hobe gaztelanian egiten badidazu'». Eta bigarrenaren adibide bat eman du: «Herritarrak euskaraz egin du dena, baina salaketa baten kasuan, adibidez, ikusten du salaketa hori gazteleraz idatzi dutela, eta, agian, ez da zuzena gaztelaniaz idatziz jartzen duena». Beste «askotan» ja zuzenean herritarrek gazteleraz jotzen dute administrazio publikora, «ez direlako fidatzen benetan zerbitzu eraginkorra eta kalitatezkoa euskaraz eskainiko dietenik».

Horrelako kasuak daudenean, beraz, administrazio publikoan herritarren hizkuntza eskubideak urratzen dituzte, Gaubekaren esanetan. Nabarmendu du erderaz zerbitzua jaso nahi dutenei zor zaien errespetua zor zaiela euskaldunei ere: «Uste dut Euskal Herri osoko administrazioetan gaztelaniaz edo frantsesez zerbitzua jaso nahi duenari inongo trabarik gabe gaztelaniaz edo frantsesez eskaintzen zaiola zerbitzu hori; aldiz, euskaraz nahi dituenak beti han edo hemen trabaren bat izaten du».

Zer aldatu behar da?

Egungo ereduak, beraz, ez du behar bezala funtzionatzen. Elkarrizketatuek, bederen, ikusten dute aldaketak behar direla, bi norabidetan.

Batetik, lanpostu publikoetara sartzeko probak euskaraz pasatu beharko lituzketela uste dute. Hala azaldu du Gaubekak: «Pertsona batek demostratu beharko luke gaitegi guztia euskaraz kontrolatzen duela, lanerako terminoak edo zerbitzu hori emateko terminoak euskaraz ere ezagutzen dituela». Otanok ere etsaminak euskaraz pasaraztearen alde egin du: «Titulua eskatzea ere ez dago gaizki, baina azterketak oro har euskarazko lanpostuetan euskaraz izan beharko lirateke».

Izan ere, egun, probak euskaraz pasatzea ez da derrigorrezkoa, eta, gainera, hala egitea erabakitzen dutenek zenbaitetan lanak dituzte, Gaubekaren arabera: «Jendeak salatzen digu askotan galderak ulertezinak direla, itzulpenak itzultzaile batek egiten dituela eta gaian aditua den pertsona batek ez dituela berrikusten galderak zuzenak diren». Harago joanda: «Jendeak batzuetan esan digu euskaraz azterketa egitea hautatu, eta eskatu behar izan duela gaztelerazko galdera ere, ikusteko ea benetan berdina zen, edo zein zentzutan planteatzen zen».

Horiek ikusita, uste du ez diotela ematen euskarari behar adinako garrantzia: «Iruditzen zaigu oso garrantzitsua dela euskaraz azterketa eta proba horiek egitea, administrazio publikoan lan egingo duen pertsona horri esaten ari zarelako euskarak duen garrantzia instituzio edo enpresa publiko horretan».

Bestetik, paper hutsetatik harago joanda, probetan euskara praktikan jarri beharko luketela iruditzen zaie. Irakasleen azterketak jarri ditu adibide gisa Reguerok: «Irakasleek gaitasuna izan behar dute eskola bat euskaraz egiteko. Oker ez banaiz, haien oposizioetan horixe da probetako bat, eskola bat ematea eta proiektu bat aurkeztea eta defendatzea. Proba horiek euskaraz eginez, frogatuko lukete horretarako gaitasuna ere badutela, eskolak euskaraz emateko».