Euskara, boz bila

Euskararen aldeko hizkuntza politikak garatzeko beharra mahai gainean ezarri dute heldu den martxoaren 15ean eta 22an iraganen diren herrietako bozetan. «Adostasun zabala» lortzen du mezu horrek, baina egoera zinez aldatzeko urrats handinahiagoak behar direla adierazi izan dute maiz euskalgintzako ahotsek. «Martxoko herriko bozak, euskararen aldeko jauzi kuantitatibo eta kualitatiboa egiteko parada izanen dira», adierazi zuen Peio Jorajuria Seaskako presidenteak. «Lege babesaren eskasa ez da aitzakia izan behar aitzinurratsen ez egiteko».

Euskararen Gizarte Eragileen Kontseiluak eta Euskal Konfederazioak prestatu duten hizkuntza eskubideak bermatzeko protokoloaren herriko etxeetako garapena aurkezteko joan den otsailean Baionan egin zuten ekitaldian mintzatu zen Jorajuria. Engaiamendua galdetu diete herrietako hautagaiei «ondoko sei urteetan euskararen garapenaren aldeko hizkuntza politika planifikatuak abian ezartzeko eta garatzeko».

Gaur egun 30 bat zerrendak bat egin dute engaiamenduarekin Haizpea Abrisketa Kontseiluko kidearen hitzetan. «Kolore politiko guzietako zerrendak ari dira engaiatzen». Horien artean, Ipar Euskal Herriko herri nagusi batzuetan jadanik karguan diren batzuk. Zerrenda osoa hauteskundeen ondotik osatuko den Euskal Hirigune Elkargoaren esku utziko du Kontseiluak, Ipar Euskal Herriko erakundeak engaiamendua hartu duten hautetsiekin batera lan egin dezan.

«Politikariei erraten diegu lehentasuna eman diotela kontsentsuari, eta horregatik oinarririk apalena bilatu dutela; baina, orain urratsak behar dira. Hori da guk eskatzen dieguna: orain egizue zerbait», esplikatu du Abrisketak. Otsail hastapeneko ekitaldia aitzin, banaz banakako bilkurak egin zituzten hainbat hautetsirekin eta hautagairekin. «Orain ari gara zerrenda bakoitza kontaktatu, eta engaiamendu eskaerak bidaltzen. Aski erraz ari dira zerrendak engaiatzen».

Abrisketaren hitzetan, protokoloaren koadroa, euskal hiztunaren eskubideetatik abiatzen da. «Hor erantzuten den galdera da: zer egin daiteke hizkuntza eskubideak bermatzeko Ipar Euskal Herriko herriko etxe batean?». Funtsean, «gida bat» eskaini diete hautetsiei, gobernatzen dituzten instituzioetan euskararen aldeko planak gara ditzaten. «Herritarren hizkuntza eskubideak errespetatzeko hizkuntza politika batek landu beharreko eremuak, hartu beharreko erabaki nagusiak eta kontuan hartu beharreko irizpideak eskaintzen dituen dokumentua», azaldu zuen Paul Bilbao Kontseiluko idazkari nagusiak Baionako ekitaldian. Haren hitzetan, hiru eginkizun nagusi bete behar ditu anbizio handiko politika abian jarri nahi duen herri administrazioak: zerbitzuak euskaraz segurtatzeko eta informazioa euskaraz eskaintzeko bideak ezartzea; ardurapeko egituretan euskaraz lan egin ahal izateko baldintzak ahalbidetzea; euskararen garapena eta erabilpena sustatzeko neurriak hartzea bere eragin eremuan.

Gaur egungo egoera «aski lausoa» dela dio Abrisketak. «Euskal Elkargoak badu bere Euskara Plana, EEP Euskararen Erakunde Publikoak baditu bere baliabideak... Baina herriko etxeko teknikariek beren gain hartu behar dute hizkuntza politika bat martxan ematea. Guk nahi duguna da erabaki hori hautetsiek hartzea, eta, hori egin ahal izateko, tresna bat ematen diegu». Haren hitzetan, gehienek «oso gutxi dakite» zer den hizkuntza politika bat. «Batzuek erraten zizuten herriko seinaletika euskaraz eman dutela, eta beraz hizkuntza politika egin dutela», adierazi du. «Hizkuntza Politika Proiektua praktika bat da, herriko etxe baten jarduera osoa zipriztintzen duena; horregatik erraten dugu zehar lerroko politika bat dela. Hizkuntza behar dugu gure jarduera guzietan. Nola eginen dut hizkuntza erabiltzeko modu arrunt edo eroso batean nire herriko etxean? Hizkuntza politikak galdera horri erantzun behar dio; ez da urtean behin festa bat euskaraz antolatzea, baizik eta zure egunerokotasunean nola jardungo duzun hizkuntzarekin. Hitz handiegietan sartu gabe, kontzientzia hori eman nahi diegu hautetsiei. Batzuk hasiak dira, eta badakite; horiei urrats gehiago eskatzen diegu; beste batzuk hasi gabe dira». Horiek lehen urratsak egitera bultzatu nahi dituzte.

Abrisketaren iritziz, Frantziako politikagintzak eragin zuzena du hizkuntza politikari buruzko ikuspegian. «Uste dugu Frantzian ez dela hizkuntza politika proiekturik, hizkuntza bakarra delako. Berezkotzat jotzen da dena frantsesez egiten dela. Ez gara ohartzen funtsean hori ere hizkuntza politika bat dela. Euskaldunek, beste hizkuntzek haien lurraldean dituzten eskubideak izan beharko lituzkete». Horregatik, haren iritziz, herritarrek badute euskaldun gisa euskaraz artatua izateko eskubidea betearazteko ardura. Protokoloa betetzeko engaiamendua hartu duten herrietan hautetsiengana joatera bultzatu ditu.

'Euskara 2035'

Miarritze da azken urteetan hizkuntza politika bat garatzen hasi den hiri nagusietako bat. Abenduan Euskara 2035 plana aurkeztu zuten euskara teknikariek, hizkuntza politika epe luzeko perspektiba batean ezartzeko anbizioarekin.

Aurten eskolara sartuko den 3 urteko haurrak 2035ean 18 urte izanen dituela esplikatu du Eneko Gorri euskara zerbitzuko buruak. «Herritar bilakatuko da: bozetan parte hartzen ahalko du, beraz, bere hautesle karta egin beharko du; unibertsitateko ikasketak eginen ditu, beraz, diru laguntza eskaerak egin beharko ditu; bere nortasun agiria eta pasaportea berritu beharko ditu...». Gaur egun euskaraz egiten ahal ez diren ekintzak. «Galdera da, hemendik 2035era 18 urteko gazte horri zer jendarte eredu eskaini nahi diogun». Epe bat ere finkatu dute hizkuntza politika eraginkor bat martxan emateko. «Ez gara gehiago mandatu baten logikan ari, 50 urteko biziberritze prozesu orokorrago batean baizik». Azken arrazoia inkesta soziolinguistikoa da; heldu den urtean eginen dute hurrengoa. Garaian Euskal Konfederazioak egin zituen estimazioen arabera, 2035erako hiztun kopurua %15era jaitsiko da proportzioan, beharrezko masa kritikoa baino bi aldiz gutxiago.

2014an, Euskara 2015-2020 plana osatu zuten Miarritzeko Herriko Etxerako, eta hizkuntza politikak herri mailan hiru fase izan zituela identifikatu zuten. 1992-2005eko fasea «eraikuntza» gisa definitu du Gorrik: «Lehenago deseraikitako transmisio kanal guziak berriz eraiki behar izan ziren. Familian ez zen gehiago euskara transmititzen; ondorioz, euskarazko haurtzaindegi bat eraiki zuten —lehena Iparraldean—; ikastola bat egoitza publiko batean —lehena iparraldean—»; gau eskolak egoitza berria eskuratu zuen, eta Udaleku aisialdi zentroak ere ateak ireki zituen. Euskararen transmisiorako «lau oinarri sendo» Gorriren arabera. 2005-2015eko fasea hedapenarena izan dela dio, halaber. Miarritzeko mediateka eman du adibide nagusi gisa. «Ipar Euskal Herrian erreferentzia gehien izanen zuen mediateka bilakatzea erabaki zen». Azken urteetan, euskarazko ekitaldi andana antolatzen dute bertan. Atabal eta Le Royal zinemak ere logika berean kokatu ditu. «Ez dira transmisio guneak, baina bai arnasgune funtzional txiki batzuk». Hirugarren fasea azken bost urteetan garatu dute, «zerbitzu publiko logika batean» sartuta. «25 urtez kanpoan sekulako lana egin da; orain, herriko etxeak bere buruari begiratu dio, eta euskararen zerbitzu publiko bat sortzea erabaki. Hiru langile dituen euskara zerbitzua sortu dugu, ingeniaritza linguistikoa deitzen duguna egiteko: itzulpengintza, aholkuak, komunikazioa... Herriko Etxe gisa urririk emanen dugun zerbitzua da».

Hiru fase horien ondoren egin duten diagnosiaren ondorioa da Euskara 2035 plana: «Kanpoan egiten dugun lanaz gain, herriko etxeak eredugarri izan behar du». Praktikan, hiru arlotan eragin nahi dute hizkuntza politika proiektuan: baliabide «egokiak», esparru legal eta administratiboa eta helburu neurgarriak.

«Helburu konkretuak finkatu nahi ditugu. Adibidez, lehen haurtzaroan, 0 eta 3 urte artekoetan %20 euskaraz errezibitua da. Guk proposatzen duguna da 2026an %50era pasatzea. Konkretua da, mailakatua, badakigu nola egin. Miarritze da BAMen urrunetik euskarazko eskolatze maila altuena duena: murgiltze eredua, elebiduna eta euskara azkartua, hiru eskemak hartuta %26an gara, eta guk nahiko genuke %33ra heltzea 2026rako. Horrelako helburu biziki neurgarriak eman nahi ditugu».

Koadro juridiko-administratiboari begira gogoeta lan berdina egin dute. «Hizkuntza Politika plantan eman ahal izateko baliabideak emanen dizkigun kuadro bat imajinatu nahi dugu». Horretarako proposamen batzuk egin dituzte, aholku gisa. «Gaur egun nik ezin dut erran zein den bide egokia». Pista horien artean aipatu ditu, besteak beste, euskara ofizialki ezagutzen duen adierazpen bat egitea —hala egin zuen Euskal Elkargoak 2017an hizkuntza politika proiektua onartu zuelarik—; Eurokartaren hipotesia ere aipatu du, tokiko erakundeek ere izenpetu dezaketena; edoUztaritzeko herriko etxeak zabaldu zuen bidea, «lantzen ahal dena, gogoetatzen ahal dena»: euskara ofizial izendatu zuten 2014an, baina Pirinio Atlantikoetako prefetak bertan behera utzi zuen.

Horrez gain, badira Gorriren ikuspegitik koadro administratiboa erraztuko luketen hainbat elementu. «Beti erraten duguna da hizkuntza politika zeharkakoa dela; administratiboa, de facto, ez da zeharkakoa: biziki trenkatua da. Izan daiteke delibero bat herriko kontseilu batean erraten duena identifikatutako zerbitzu administratibo guziek haien aurrekontuaren ehuneko bat euskarari dedikatuko diotela, eta hori batzorde batean aztertuko dela. Neurri hori biziki gauza sinplea da, ez da prefetaren galbahetik pasatuko. Bereziki, ematen dizu hizkuntza politika transbertsal bat obratzeko gaitasuna».

Eta, funtsean, jadanik egiten dela erran du Miarritzeko euskara teknikariak: euskara zerbitzurik ez duten herrietan, beste zerbitzu batzuek —kultura, gazteria eta kirola, komunikazioa— garatzen dituzte hizkuntza politika arloko neurriak. «Teknikoa da, baina gaur egun haizeak alde ditugu; ez da beti hala izan, eta ez da beti hala izango. Hori argi izan behar dugu. Beraz, alde ditugunok joan gaitezen ahal bezain urrun».

Eurokartaren promozioa

Itsasuko (Lapurdi) Herriari zerrenda abertzaleak egin duen iragarpena da: martxo bukaeran herriko kontseiluan gehiengoa lortzen badute, Hizkuntza gutxituen Europako Ituna izenpetuko dute. 1999an izenpetu zuen Frantziak baina geroztik ez du berretsi. Azken urteetan, berrestearen promozioa egiteko programa bat abiatu du Europako Kontseiluak, tokiko instituzioei ituna izenpetzeko aukera emanez.

Itsasuarrek babes juridikoa lortu nahi dute horren bidez, baina balio sinbolikoa du nagusiki; haien engaiamenduari ematen dion izaera ofiziala, pisu politikoa. Ipar Euskal Herrian aurkezten diren gainerako zerrendei ere dei egin diete hautatuak badira ituna sinatzera engaiatu daitezen. Herriko etxeen gisan, Euskal Elkargoak ere izenpe lezake Europako Ituna. Europako Kontseiluaren pisu politikoa baliatuz, euskararen aldeko bataila politikoari ikusgarritasuna emateko aukera berria bilaka liteke orduan.