BERRIAren Baionako egoitzara iritsi bezain laster eman dio albistea Intza Gurrutxagak (1996, Getaria, Gipuzkoa) Gorka Torreri (1974, Baiona). Getariatik autobus bat beteko dute, eta Donostiatik ere beste bat betetzen ari dira igandean Baionan antolatu duten manifestazioan parte hartzeko. Euskal Herrian Euskaraz-eko bi kideek desobedientzia ekintza egin zuten abenduaren 3an Baionako Auzitegian. Teilatura igo, eta Justizia euskararentzat idatzi zuten. Frantziako Poliziak atxilotu zituen, eta apirilaren 11n epaituko dituzte.
Babes zabala jaso du igandeko mobilizazioak. Zeren erakusle da?
INTZA GURRUTXAGA: Hego Euskal Herrian, azken urteetan, euskalgintzan asko aipatu dugu euskararen kontrako oldarraldia; badagoela kontrako olatu erreakzionario atzerakoi hori. Uste dut horren aurka badagoela haserre bat, ezin bizi bat, eta nahi bat horri guztiari erantzuteko eta «geldi!» esateko; ez dugula atzerapauso gehiago onartuko. Eta nik uste gogo horri erantzuten diola sortu den giro honek. EHEtik berriz ere lehen lerroan jarri dugu euskararen aldeko borroka hori desobedientzia ekintzak sustatuz. Jendeak badu gogoa zerbait egiteko, eta euskararen aldeko borroka horri beste indarraldi bat emateko.
GORKA TORRE: Azken hamarkadetan botere publikoek eta agintariek euskararen aldeko urrats txiki batzuk egin dituzte, baina pentsatzen dut jendea ohartzen dela hori ez dela batere aski; itxurakeria ekintzak direla. Badakite euskara egoera txarrean dela, eta botere publikoek ez dutela araberako erantzun bat ematen.
Zer iritzi duzue euskararen egoeraz?
TORRE: Inkesta soziolinguistikoek ongi azpimarratzen dute: euskara ahul da, ez ditu bitartekoak bere etorkizuna bermatzeko, eta, gainera, erasoak datoz bi estatuetatik. Egoera kezkagarria da, baina herri honek badu gaitasuna-eta nahikari hori iraultzeko; orain martxan ezarri behar da. Iruditzen zait jendea ohartzen dela egoeraz. Itxaropena dugu hori mobilizazio nahikari bilakatuko dela, indar harreman bat sortzeko.
GURRUTXAGA: Iñaki Iurrebasok bere tesian aipatzen du Euskal Herrian bizitzeak oro har erdaldundu egiten duela. Badaude arnasgune batzuk, zeinetan euskaraz bizitzea erosoago den, baina erosotasun hori edonoiz urratua da. Era berean, bada pultsu nazionalaren ahultze bat. Gure lana hori aktibatzea eta lantzea da.
Erradikaltasuna falta zaio euskalgintzari?
TORRE: Bai. Eta EHEk historikoki beti nahi izan du aitzinean ezarri euskararen alde borrokatu behar dugula. Egin behar ditugu euskararen aldeko proposamen eraikitzaileak, eta guhaurek ere eraiki ditugu hainbat egitura azken hamarkadetan. Argi da gaur egungo legezko esparruetan euskarak ez duela etorkizunik. Beraz, nahi eta nahi ez legezko esparru horiek aldatzeko lan egin behar dugu. Eta horrek eskatzen du erradikaltasun bat, arazoaren erroetara joatea: hemen baditugu bi estatu, eta beren konstituzio linguizidak inposatzen dizkigute. Horien eraginez, euskarak ez du etorkizunik. Behar gara ezarri euskarak beharrezkoa duen lege baten perspektiba batean.
GURRUTXAGA: Zapalkuntza egiturazkoa da, eta aldaketek ere egiturazkoak izan beharko dute. EHEk Euskararen Errepublika aldarrikatzen du, eta hori ipar hartuta gabiltza ekintza oro egiten.
«Helburua bada datozen hilabete eta urteetan desobedientzia ekintza hauek ahalik eta maila kolektiboenean gauzatzea»
INTZA GURRUTXAGAEHEko kidea
Ez dira berriak euskararen aldeko desobedientzia ekintzak. Atzera begiratu, eta zer pentsatzen duzue orain arte egindakoei buruz?
TORRE: Hainbat ekintza eta eraikuntza lan egin da euskararen alde. Horrek ekarri du estatua mugitzea pixka bat eta porroska batzuk ematea. EHEko militante historiko batek, Emilio Lopez Adan Beltza-k, duela 30 urte zera erraten zigun: «Egin dugun lanaren eraginez, estatuak gauza batzuk ematen ditu, baina hemen bake soziala merke erosten ari dira». Lorpenak izan ditugu, baina halako geldialdi bat izan da euskararen aldeko borrokan. Gaur egun zer ikusten dugu: beste garai gatazkatsuago batzuk egon direla, euskaltzaleen aldetik, eta orduan gauza gehiago lortu direla. Orain berriz bultzatu behar den zerbait da, berantegi izan baino lehen.
Abenduaren 3an auzitegiko ekintza egin zenuten; lehenago ere izan ziren beste batzuk. Asmoa hori da, desobedientzia ekintzak ugaritzea?
GURRUTXAGA: EHEk beti izan du bide hori. Uste dut biziki emankorra dela; alde batetik, aukera ematen baitigu bistaratzeko eta lehen lerrora eramateko euskaldunek bizi duten zapalkuntza. Uste dugu garrantzitsua dela arduraz jokatzea eta kolektiboki antolatzea. Helburua bada datozen hilabete eta urteetan desobedientzia ekintza hauek ahalik eta maila kolektiboenean gauzatzea.
TORRE: Ongi azpimarratu behar dugu zapalkuntza egoera bat bizi dugula euskarak eta euskaldunok. Eta nonbait zapalkuntza hori barneratua dugu normala balitz bezala. Eguneroko esparru guzietan gertatzen da, eta, alta, badugu munduko zilegitasun guzia Euskal Herrian euskaraz bizitzeko. Bertako hizkuntza da. Alde horretatik, gure ustez, intsumisio jarrera bultzatu behar dugu; ez dugu makurtu behar.
Ez ote da arriskua «porroska batzuk baizik» ez lortzeko, eta, beharbada hori ere ez?
TORRE: Gauzak maila anitzetan erdiesten ahal dira, edo ez. Alegia, lehen gauza da kontzientziazio mailan aitzinamenduak egitea. Ohartu behar dugu badugula zilegitasun osoa euskaraz hitz egiteko epaitegi baten barnean, eta zapalkuntza onartezina dela hori debekatzea. Ekintza batzuen bidez, hori agerian ezarri behar dugu. Onartezina den bezala ikasketak euskaraz egin dituen ikasle batek azterketak euskaraz ez pasatu ahal izatea. Injustizia oso larria da. Ez dakigu zer lortuko dugun, baina argi da euskarak gaur egun ez dituela porroska batzuk behar: euskarak eraldaketa sakonak behar ditu. Gure ahalegin xumea da indar sozial bat garatzea aski azkarra, eraldaketa sakon hori ematea, indar harreman handi baten sortzeko perspektiban.
Zein da epe luzeko estrategia, eta zer heinetaraino partekatua da euskalgintzako eragileekin?
GURRUTXAGA: Uste dut egoeraren azterketa bateratu batetik abiatzen garela, eta hori da Euskalgintzaren Kontseiluak ezarri duen larrialdi linguistikoaren egoera. Garbi dago euskalgintzan horri aurre egiteko tresnak behar ditugula, eta jauzi bat emateko garaia dela. Jauzi hori, ziurrenik, batzuek modu batera interpretatuko dute, eta besteek, beste modu batera, baina uste dut ezinbestekoa dela bizi dugun zapalkuntza normalizatuaren egoera hori desnormalizatzea, eta hor bada irakurketa orokor bat, euskalgintzak egiten duena.
TORRE: Bada estrategia konpartitu bat euskalgintzan: mobilizazio handi batzuen beharra dagoela, eta karrikara atera behar dugula euskaldunok, harro. Gure ekarpena EHEtik desobedientzia zibilaren borroka moldea garatzea da. Pentsatzen dugu hori ere konpartitua dela. Hor egon behar dute hainbat jendek prest ondorio errepresiboak ekartzen dituzten ekintzak egiteko. Baina hori guzia posible da bakarrik beste hainbat eta hainbat lan egiten bada: elkartasuna, manifestazioa, komunikazioa... Bakoitzak erabakitzen du bere ekarpena zer neurritan egiten duen, eta denentzat bada tokia borroka horretan.
GURRUTXAGA: Iruñean, Kontseiluak aipatu zuen pizkunde berri bat behar zela, eta eragileak, modu batera edo bestera, hori ari gara esaten. Guk abenduaren 7koa apirilaren 6koarekin lotzen dugu, baita abenduaren 27ko Kontseiluaren manifestazio erraldoiarekin ere. Uste dut horrek sustatzen duela pizkunde hori.
Apirilaren 11n duzue epaiketa; zer aldarterekin zoazte?
GURRUTXAGA: Borroka izango da baita epaitegi barnera eramatea ere, eta adieraztea euskararen zapalkuntza epaitegi barnean ere badagoela. Gorkaren hirugarren epaiketa izanen da hau, eta azken bietan debekatu diote euskaraz deklaratzea. Helburua izanen da hor barruan jasaten den zapalkuntza hori, euskaldunon hizkuntzen eskubideen urraketa hori mahaigaineratzea eta nolabait ere salatzea.
TORRE: Aurreratzen ahal dugu adierazi diegula epaileei euskaraz deklaratzeko asmoa dugula. Horretan ez dugu amore eman nahi; nahi dugu argi gera dadila guk ez dugula halako zapalkuntzarik onartzen. Badakigu horrek ondorio gogorragoak ekarriko dituela, baina ez gara makurtuko euskaraz hitz egiteko debekuaren aitzinean. Espero dugu egonen dela babes zabal bat, erakusteko ez dugula onartzen horrelako zapalkuntzarik.
«Jauzia egin behar dugu. Honek izan behar du intentsitatean garatzen den borroka bat. Hil ala biziko egoera batean gara euskararentzat; dramatizatu gabe. Orain behar da egoera irauli»
GORKA TORREEHEko kidea
Orain arteko epaiketetan isunak izan dituzu, Gorka, baina ez dituzu ordaindu. Noraino joateko prest zara?
TORRE: Ez dut pertsonalki erantzun nahi; hemen arazoa ez da pertsonala; kolektiboki erabakiko dugu hori noraino eramaten dugun. Helburua da ahal bezainbat jendek intsumiso jarrera garatzea. Eta, azkenean, herri honek, mobilizazio masibo bat egiteko eta borroka sakon bat eramateko prest den heinean, eta nazionalki egiten dugun heinean —alde horretatik oso garrantzitsua da igandeko mobilizazioa—, euskaltzaleen aktibazio masiboak eginen du noraino prest izanen garen aurre egiteko errepresioari. Hori baldintzatzen du giroak, baldintzatzen du mobilizazioak: eraikitzaile eta alai, baina hortzak erakutsi behar ditugu. Duela urte batzuk desobedientzia ekintzak egiten genituelarik erraten genuen hortzak erakusteko molde hoberena irribarre egitea zela.
GURRUTXAGA: Azken urteetan euskararen aldeko borroka bigarren maila batean egon da, zentralitaterik gabe. Borroka honen indartze bat sustatu nahian ari gara. Bideak berak markatuko digu seguruenik aurrera begira nora jo.
Hemendik aitzina, zer?
GURRUTXAGA: Kaleak hartzea ezinbestekoa da. Igandeko manifestazioak ahalik eta oihartzun handiena izan dezala. Baliatu behar dugu honek guztiak sortu duen testuingurua kontzientziak astintzeko, eta euskararen borroka hau lehen lerrora eramateko. Erabakiguneetan dauden agintari horiek benetan beharrezko diren politika euskaltzaleak egiteko presio soziala eragitea.
TORRE: Jauzia egin behar dugu. Honek izan behar du intentsitatean garatzen den borroka bat. Hil ala biziko egoera batean gara euskararentzat; dramatizatu gabe. Orain behar da egoera irauli. Karrikara atera behar dugu, eta mahai gainean lehentasunezko gaia izatea lortu behar dugu. Herri honek badu gaitasuna, ez da dudarik. Euskarari etorkizuna bermatu behar diogu, hori da gure lehentasunezko borroka. Eta lortzen badugu, ondorio positiboak izanen ditu bizitzako beste arlo guzietan.
