Francisco Franco Espainiako diktadorea 1975. urtean hil zen, baina Espainiako Gobernuak euskal liburuei ezartzen zien zentsura ez zen harekin hil. Euskal Herriko Unibertsitateko MHLI Memoria Historikoa Literatura Iberiarretan ikerketa taldeak Euskal liburuaren frankismo osteko zentsura (1975-1983) liburua ondu du, eta 1975. eta 1983. urteen arteko zentsura espedienteen —500 baino gehiagoren— «hustuketa sistematikoa» egin dute. «Orain arte egin gabe zegoen», nabarmendu du liburuaren editore eta MHLIko ikertzaile Ana Gandarak gaur, Gipuzkoako Foru Aldundian egindako aurkezpenean.
Ikerlariek ondorioztatu dute 1975. eta 1983. urteen artean zentsoreek, frankismoan bezala, «separatismoarekin» zutela obsesioa. «Ez hainbertze erlijioarekin eta moralarekin», azaldu du Gandarak. Horrek ez zion soilik helduen literaturari eragiten; beste genero bati ere garrantzi berezia eman zioten. «Haur eta gazte literatura jo zuten begiz, bereziki etorkizuneko belaunaldiak irakurketa horietatik elikatuko zirelako», adierazi zuen Mari Jose Olaziregi MHLI taldeko zuzendari eta katedradunak.
«Franco hil ondotik, zentsura aparatuak legedian izan zuen bai presentzia, eta baita eskumena ere 1983ra arte. Ikusi eta landu dute zenbateraino gaztelerazko lanak ziren erreferente», azaldu du Gandarak. Gainera, adierazi du zentsoreek «rol sortzailea» izan zutela, egiten zituzten itzulpenengatik, besteak beste. «Talde lanean» egin dute liburua —hamabost ikertzaile inguruk hartu dute parte—, eta Alcala de Henaresko (Espainia) artxiboa izan dute lantoki, hor baitaude zentsura espediente gehienak.
Olaziregik gogoan izan ditu Joan Mari Torrealdairekin artxibo horretan izandako «txutxumutxuak» eta elkarlana. Izan ere, ikerketaren egileek Torrealdai izan dute «erreferente», eta haren lanari «jarraipena» eman nahi izan diote. «Torrealdai omendu nahi genuen: bera gabe ezingo genukeen lan hau egin», adierazi du Gandarak. Torrealdaik doktore tesia eta beste hainbat ikerketa egin zituen frankismo garaian euskal liburuek jasandako zentsuraz; horren adibideetako bat da 2000. urtean argitaratutako Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura (1936-1983) liburua.
«Joan Marik nolabaiteko hautapen bat egin zuen bere ikerlanean, eta guk goitik behera hustu ditugu urte horiek. Topatu dugun guztia aztertu dugu», azaldu zuen Olaziregik. «Torrealdairi eskainita dago liburua, eta katea ez da eten», gehitu du.
Transmisioa helburu
Transmisioari eman diote garrantzia ikertzaileek. Haiek ikertutakoa bildu dute gaur aurkeztutako liburuan, baina sarean ere baliabide ugari jarri dituzte eskura. Haien webgunean —mhli.net du izena— Euskal Edizioaren Hiztegia daukate, euskal edizioaren munduari buruzko informazioarekin. MHLIko kideek euskal ediziogintzako hainbat pertsonari egindako elkarrizketak ere eskura daude; esaterako, Idoia Estornes Auñamendi argitaletxeko zuzendari izandakoari, Luzien Etxezaharreta Maiatz argitaletxeko koordinatzaileari eta Arantxa Urretabizkaia idazleari egindakoak.
Joan Mari Torrealdairen Txokoa ere badu webguneak, eta harekin lotutako informazio ugari dago bilduta hor. Liburua osatzeko erabilitako zentsura espedienteak ere irakurgai daude.
