«Etxea bihurtu behar dugu zaintzaren gune; ez gaude oso bideratuak horretara»

«Eraldaketa». Rafael Bengoaren (Caracas, 1951) hitzaldietan usuen entzuten den hitzetako bat da. Asteon Tolosan izan da (Gipuzkoa), Asuncion klinikak antolatutako Zahartze osasuntsurako estrategia soziosanitarioak jardunaldian. Gero, tarte bat hartu du elkarrizketarako. Azken hilabeteotan Espainiako Gobernuko Osasun ministro izan zitekeela-eta zabaldu diren zurrumurruen atzean egia parte bat bazela onartu du: «Azken txanda honetan ez, baina aurrekoan izan ziren mugimenduak. Konfidentzialtasunean gorde behar dira horiek. Nik, gainera, nahiago dut zoriontsu izan». 1990eko hamarraldian ezinbesteko eragilea izan zen Osakidetzako egitura taxutzen; Osasun sailburua izen zen, berriz, 2009-2012 urteen artean. Egun, osasun gaietako aholkulari lanetan ari da, mundu zabalean.

Populazioaren zahartzearekin, eri kronikoen ugaritzearekin, aldatzen ari da gizartea; haren beharrak aintzat hartuko dituen eredu soziosanitario berri baten defentsan ari zara. Bidean da?

EAEn, Galizian, Katalunian, Nafarroan... Horietan, oro har, bai. Baina ez komeni izango litzatekeen abiaduran. Berriki, adibidez, Ipar Irlandan aritu naiz lanean; txosten bat egin genuen han, eta talde politikoak ados ipini ziren: Sinn Fein, unionistak... Elkarrekin erabaki zuten osasun sistemaren eta gizarte sistemaren eraldaketa egitea. Horretan ari dira. Bai han, bai Eskozian, bai Ingalaterrako zenbait tokitan... Politikariak ados jarri dira, eta gauzak azkarrago doaz horren ondorioz. Euskadin, adibidez, beharrezkoa da arlo politiko horretan eremu soziala eta sanitarioa benetan elkartzea. Jendeak, berez, ja ez du banaketa onartzen: bi aldeak aintzat hartuko dituen zerbitzu bat nahi du.

Gobernuen antolaketan ere, azaldu izan duzu Osasun Sailak eta gizarte zerbitzuetakoak batzera egin behar litzatekeela. Orain, esaterako, Espainiako Gobernua berriz eratzean hori egin ez izana kritikatu duzu...

Ez Sanchezen gobernuan bakarrik, Euskadin ere banaketa bere horretan da; hori ez da, inondik inora ere, bide onena gero, zerbitzua emateko tokietan jendeari zerbitzu komun bat emateko.

Zahar etxeak ere, adibidez, hor daude; hainbat lan gatazkarengatik ezagunak dira azken urteotan. Diputazioen ardurapean daude. Zure ikuskerari lotuta, dena batu beharko litzateke...

Bai, hamabi urte daramatzat hori esaten, eta diputazioei ez zaie inoiz ere gustatu... Baina ez da Jaurlaritzaren eta aldundien arteko botere kontua. Zer arta behar du jendeak? Horri erantzun behar zaio, eta horren arabera erabaki behar da zer gobernu egitura behar den. Zeelanda Berriko Canterburyko adibidea aipatu izan dut; han, zera diote: «Aurrekontu bat, eredu bat». Horren alde egin beharko litzateke, eta, kasu honetan, egokiena litzateke dena Jaurlaritzan zentralizatzea.

Behar berrietara egokitzeko...

Bai, eta direnak dira. Ez dira orain dela 40 urtekoak. Aitona-amonak baino 34 urte gehiago biziko den belaunaldi bat hemen da; bigarren bizitza oso bat dago hor.

Eta ikuskera hori aintzakotzat hartzen al da egiten diren inbertsio berrietan?

Gobernuak esaten ari dira gehiago inbertituko dutela osasunean eta gizarte gaietan. Kontua da, ordea, igoera hori norabide berri horretan aurreratzeko erabiltzea; ez erietxe gehiago eraikitzeko.

Usu esan duzu defendatzen duzun eredu berrian pazientea ahaldundu behar dela. Horretarako ezinbestekoa da gaixoen eta medikuen arteko harreman joria. Prest daude osasun arloko profesionalak horretarako?

Ez. Sendagile gisara izan dugun prestakuntzan, mediku orojakilearen ideia nagusitu da: zientzia osoaren jabe da medikua; harentzat ez da ezinbestekoa taldean lan egitea, eta, oro har, tratu paternalista du pazientearekin. Hori aldatzen ari da belaunaldi berriekin, eta badira aintzat hartzeko seinaleak. Ondorioz, pazienteak zenbaitetan hasi dira medikuekin batera erabakiak hartzen. Garrantzitsua da unibertsitateek errealitate berri horretarako prestatzea medikuak, baina hori ez dago behar bezain beste erdietsita oraino: ateratzen dira oraindik sendagileak ez daudenak ongi sinkronizatuta behar dugun horrekin. Erizaintzan, hobeto goaz.

Erizainen nazioarteko urtea da, hain justu. Euren tokia eskatzen ari dira eurak ere. Aldarrikatzen duzun eredu horretan ezinbestekoak izan dira, ezta?

Bai, batez ere erizaintza komunitarioa: etxeetara joango dena. Etxeetan gehiago jardun nahi bada, prebentzioan urratsak egin nahi badira, behar da erizaintza bat ez dena ezinbestean instituzioetan arituko, baizik eta komunitatean arituko dena: lan soziosanitarioan, gizarte zerbitzuekin elkarlanean. Izan ere, jendeak normalean etxean geratu nahi du, eta etxea bihurtu behar dugu zaintzaren gune. Egun, oraindik ez gaude oso bideratuak norabide horretara. Oraino norbait eritzen da, larrialdietara eramaten da, erietxean egun batzuk egiten ditu, eta etxera bidaltzen da...

Eta eredu horrek ja ez du balio...

Ez, ez du balio. Balio du gaixotasun akutuentzat: bihotzeko bat, hezur hautsi bat... Eta horretan onak gara. Baina horrek ez du balio arta iraunkorrak bizi osoan beharko dituen norbaitentzat. Bada 30 urteko jendea gaixo dagoena eta beste 50 urte bizirik egin ditzakeena... Zer eskainiko diegu? Etorri larrialdietara eta konponduko zaitugu?

Eredu berri horretan lider izan nahi dute erizainek ere...

Erizaintzak eta erizaintza komunitarioak ardatzetako bat izan behar dute eredu berri honetan. Esaterako, larrialdietan ohikoa izaten da nolabaiteko galbahe bat ipintzea, kasu bakoitzaren larritasuna neurtzeko. Gu proposatzen ari gara lehen mailako arretan ere hori egitea, eta erizainek egitea. Hartara, familia medikuarengana iritsiko dira benetan medikuak ikustea behar dutenak.

Teknologia berriek zer toki izan behar dute eredu horretan?

Etxea artaren gune bihurtzea nahi dugu, eta jendeak aukera izatea zenbait gaixotasunen gaineko jakinarazpenak era telematikoan igortzeko osasun zentroetara; diabetesa desorekatzen ari zaiela, edo hipertentsioa okertzen ari zaiela, edo umeak arnasa hartzeko arazoak dituela... Hartara, osasun zentrotik erizain komunitario bat bidal dezakete gaixo horien etxeetara, eta ez dute larrialdietan agertu beharrik izango. Teknologia aliatu garrantzitsua izango da sistema berri honetan, baina ez bakarra.

Lehen mailako arreta indartu behar da. Nola? Sarri heltzen dira gainezka eginda duen medikuei buruzko berriak...

Horren atzean, hein batean, zera dago: umetu egin dugu gizartea. Ondorioz, bada jendea ez duena sistema ongi erabiltzen: gehiegi erabiltzen du. Gauza oso hutsalekin ere, maiz medikuarengana doa jendea. Baina arazoak badu beste parte bat ere. Lehen mailako artaren antolaketan aldaketak ere egin behar dira; esaterako, lehen esan dudan gisan, nolabaiteko galbahe lana egiten has daitezke erizainak. Egia da, hala ere, berotzen ari dela alorra.

Beraz, baliabide gehiago jarri beharrean, antolaketa aldatzera egin behar da?

Baliabide gehiago jarri? Horretan daramatzagu 30 urte. Demagun nik artatu beharreko 2.000 paziente nituela, eta gero kopurua 1.500era jaitsi zela, gero 1.300era, azkenik 1.200era... Baina, hala ere, kontsultaren atarian beti 40 pertsona badaude zain; arazoa ez da hori: arazoa antolaketa da.

Eutanasia arautzeko urrats bat egin dute Espainiako Kongresuan. Egokitzat daukazu?

Jakina. Izan ere, heriotza ez duinarekin lotutako arazo larri bat dugu egun. Eragozpen bakarra ikusten dut: igual pixka bat gehiago landu behar zuten. Gizartean debatea ireki behar zen gai horren inguruan. Etikoki hain konplexuak diren gauzok ezin dira utzi soilik politikarien debateen esku: gizarte zibilean ere eztabaida sustatu behar da.

Gainerakoan, iritzi trukaketa emankorrak izatea saihesten da: asteon ikusi dugu, eskuinaren mezu muturrekoek zedarritu dute eztabaidaren norabidea...

Gizartea debaterako prestatzen ez baduzu, politikariei era ematen diezu astakeriak esateko.

Eta komunikazioaren kudeaketa ona ezinbestekoa da osasun gaietan. Koronabirusaren auzian ere argi dago hori...

Arnas sindrome akutu larria SARSa aztertzen egon nintzen OMEn, eta orduan argi esan zen ez litzaigukeela harritu behar halako izurriak agertzea. Izan ere, izurri eta izurri artean ez da deus egiten. Eta, izurrien artean deus egin gabe jarraitzen badugu, beti izango ditugu ezusteak. Areago, ezuste horietako bat arrunt hilgarria izan daiteke.

Arrisku hori benetakoa da?

Bai, OMEn aditu denak bat datoz; suerte handia izaten ari gara. Baina infekzioetan aditu diren guztiek diote azoketan-eta animaliekiko harremanek bere horretan segitzen duten bitartean arriskua badela, eta horietako bat aski gogorra izan daitekeela, gainera.

Jarraitu elkarrizketaren bigarren zatia irakurtzen.