«Estatuak inoiz ez digu emanen euskal lurralde elkargorik»

Ipar eta Hego Euskal Herriarenartean elkarlana garatzeko geroz eta nahikeria handiagoa badela dio Jean Grenet Baionako auzapezak (Baiona, 1939). Hirien artean nahiko errazki egin badaiteke, beste instituzioen artean zaila dela dio. «Aurrekontuak, eskumenak eta administrazio antolaketa ezberdina ukanki, zailtasunak ondorioztatzen dizkigu». Aterabideetariko bat euskal lurralde elkargoaren sorrera izan liteke. Instituzio horren alde da Grenet, baina adierazi duenez, inoiz ez du sinetsi lortuko dela.

Datorren urteko hauteskundeetan auzapez aulkia uztea erabaki duzu. Hemeretzi urte pasatu dituzu Baionako herriko etxean. Zer atxikiko duzu urte guzti horietarik?

Asetze eta bozkario handia izan da sortu naizen hiriaren buru izatea. Biziki atxikia naiz Baionari, eta urte horietan saiatu naiz aitzinarazten nire irudiko hoberena zen zentzurantz. Nire aita 36 urtez auzapez izan zen, eta haren segida hartu nuen; elkarrekin hiria gorantz tiratzen entseatu gara. Begitartetsuagoa, beroagoa eta solidarioagoa bilakarazten entseatu gara. Egokitzen saiatu gara, ederragoa, harmoniadunagoa eta erakargarriagoa izateko gisan. Iduriz lortu dugu, biztanleria emendatu delako %20 hogei urtez. Dinamika bat planteatu dugu, egunez egun eramaten da lan hori, eta ez da inoiz bukatzen. Inbertsio anitz egin ditut, eta ongi egin dut hori egitea, gaur egungo krisiarekin ezingo genukeelako. Bozkario handi bat izan da hiri honen kudeatzea, baina gelditzen jakin behar da; 74 urte ditut, eta beste agintaldi batek 80 urteetara eramango ninduke. Jakin behar da, halaber, ez dudala batere jabetze sentimendua, kontratu mugatuan gaude, ez gaude mugagabean. Izan dira ni baino lehen, nire ondotik etorriko dira berriak, eta ezer ez da sekula bukatzen. Horra, beraz, nahiago dut ate handitik atera, ez eta aulkiari lotu; ez naiz botere gizon bat, proiektu eta nahikeria oneko gizon bat naiz.

Botereak ez zaizula interesatzen diozu. Alta, kargu anitz ukan dituzu: kontseilari nagusi, eskualdeko kontseilari, diputatu, hainbat egituratako presidente...

Hori guztia zirkulu zentrokidez egiten da. Jendeak beti uste dudena aurretik programatua dela eta ezer ez dela gertakizunei lotua. Hori erabat faltsua da. Ikasketak kasik hamabost urtez egin ondoren, kirurgialari nintzen hogei urte baino gehiagoz. Beraz, zinez ez nuen pentsatzen auzapez izanen nintzela egun batez, nahiz eta nire aita hala izan. Egun batez, 1988an, Lamassoure agertu zitzaidan, haren ordezko izatea galdezka. Ez nuen pentsatu gaur egun naizena arte eramanen ninduen bidea izanen zela.

Hiriari anitz ekarri diozula diozu. Kultura gutxi sostengatu duzula diote, haatik, batek baino gehiagok. Ez da kontzertu gelarik, artista gazteak laguntzarik gabe, festibal andana batek gelditu behar izana...

Objektiboki begiratzen badugu egiten denari, ezin dugu erran kultura faltan dela. Euskal museoa arraberritu genuen, milioiak kostatu zitzaizkigun, eta, gaur egun, Euskal Herriko eta Baionako historiari buruzko museo bikaina dugu. Orain, zailtasunak ditugu Bonnat museoarekin, 6,5 milioi euroko kostua duelako eta diru erreserbak aurkitu behar ditugulako. Hiru urtez erreserbak lortzea espero dugu, eta ondotik ditugu obra guztiak bideratu beharko, 14-15 milioi euroko gastua orotara. Handituko dugu, arraberrituko dugu, iceberg baten modura, dugun guztiaren zatitxo txiki bat bakarrik erakusten ahal dugulako gaur egun. Krisiagatik diren zailtasunak ikusirik, beldur naiz luzerako hetsia izanen den. Baina, bestela, erratea bizi kultural pobrea dugula... hori zinez gaia ezagutzen ez dutenetarik etortzen da! Baionako Eszena Nazionala, liburutegia eta mediateka, hiru museo, elkarte bizi aberatsa, Atalante, Orai Bat, festibal andana bat, kontzertuak zezen-plazan... Erran dezakete ez dela ezer, baina erakuts dezatela non baden gehiago! Lan garrantzitsu bat ere eramaten ari gara, gaur egungo musikaz arduratzen diren elkarteak aterpetzeko. 2016rako Europako kultura hiriburuari begira lotu gara ere Donostiari eta izanen ditugu egitasmo komun batzuk. Beraz, zintzoki, kultura politikari buruzko epaiketa hori ez dezakegu onartu.

Maiz lotzen duzu Baiona zezenketa eta errugbiari. Hiri honen nortasuna definitzen duten bi elementu dira?

Bai, baina ez dira bakarrak. Gastronomia, kultura, hizkuntza ere badira. Anitz gauzek egiten dute hiri honen berezitasuna. Biziki mestizoa den biztanleria du, eta elkartasun eta elkar bizitze handia sendi da, ongi bizi gara elkarrekin. Portu bat da, eta betidanikhiri irekia izan da. Baina baditugu gure sustraiak eta horiei lotuak gara ere ; ez ditugu ahanzten, alderantziz, garatzen ditugu.

Aipatu duzu Donostiako Udalarekin harremanak dituzula. Zer lotura duzu Hego Euskal Herriko hiriburuetako auzapezekin?

Lehenik eta behin, harreman humanoak eta beroak ditut auzapez horiekin. Donostiako gaur egungo eta lehenagoko auzapezarekin biziki harreman onak ditut, Iruñekoarekin ere, Barcinarekin ere bai lehen, Gasteizkoarekin ere, Iñaki Azkuna ere bikaina da. Harreman pertsonalez gain, geroz eta gehiago sendi da herriko etxeen arteko trukerako nahikeria, elkar aberasten garelako. Adibidez, Baiona-Donosti tram-trenaren proiekturako prest gara. Akitania eta Eusko Jaurlaritzari aurkeztuko diegu. Geroz eta gehiago elkarrekin ari gara lanean, nahiz eta zaitasunak egon. Adibidez, hemen hauteskundeak sei urtero dira, han lau urtero. Ez gara hein berean ere... Akitaniak Eusko Jaularitzak baino aurrekontu txikiagoa du, eskumenak eta administrazio antolaketa ezberdina ukanki, zailtasunak ondorioztatzen dizkigu. Oso zaila da, ez garelako parez pare, hein berean. Hirien artean gara daiteke zerbait, baina bestela oso zaila da.

Arazo horri begira euskal lurralde elkargoa izan liteke aterabidea. Aldarria oso presente izan da aktualitatean. Haatik, ez zaitugu anitz entzun.

Horretan guztian parte hartu izan dut, eta alde kokatu naiz, Hautetsien Kontseiluan alde bozkatuz. Ez naiz harrabotsa egiteko harrabotsa egitea maite duen norbait. Sinpleki errateko, alde naiz, baina ez dut inoiz sinetsi lortuko dugula. Zergatik? Frantzia herri jakobino bat delako, zentralizatzailea. Horrez gain, naturala den jakobinismo horrek dakar tokiko berezitasunei buruzko mesfidantza. Beraz, hemen eramandako gogoeta hori oso interesgarria da, baina izan eskuina edo ezkerra, Estatuak inoiz ez digu emanen estatutu bereziko lurralde elkargorik! Kontseilu Orokorreko eta Akitaniako Kontseiluko presidenteek ere ez dituzte eskumenak eman nahi. Marc Lefur diputatuarekin bi aldaketa aurkeztu nituen garaian, Konstituzioko 2. artikuluan tokiko hizkuntzen ezagupena txertatzeko gisan. Bi aldietan aurkakoek irabazi zuten, muturrekoengatik, izan ezker edo eskuin. Vallsek argiki eta gogorki erantzuten digu, baina ez nau harritzen. Alde kokatu diren parlamentariak; batez ere, sozialistak ari dira saiatzen egoera horretatik zut ateratzen. Aldaketak aurkeztu dituzte, baina baztertuak izan dira. Estoka batean dira, haiek sozialistak izanda ere, gobernu sozialistak ez dituelako entzuten. Alderdi Sozialistaren barruan bada haustura argi bat alde edo alde direlako irudia ematen dutenen eta aurkakoen artean.

Tokiko hizkuntzen ezagupena galdetu zenuela diozu. Auzapez gisa, euskarari begira zer politika egin duzu?

Euskararen Erakunde Publikoarekin hitzarmen bat izenpetu duen lehen hiria da Baiona. Filipe Jauregiberri [euskara teknikaria] ari da euskara prestakuntza proposatzen langileei. Beti sostengatu dugu AEK, ikastolen ondoan izan naiz ere beti. Ez dut ezer euskararen aurka, alderantziz. Hemeretzi urte horietan euskararen garapena oztopatu izana zeinek leporatzen ahalko didan ez dakit! Harreman onak ditut inguru horrekin. 600.000 euro gastatzen ari naiz Luma euskarazko murgiltze haurtzaindegiarentzat, 600.000 euro!

Euskara teknikaria aipatu duzu. Horrek ez du ordea aurrekonturik bere egitasmoak gauzatu ahal izateko...

Herriko etxeko langile bat da; beraz, ez du zertan aurrekontu propioa ukan. Aurrekontua nire esku da, eta galdetzen duen aldi oro presente gara. Zinez ez diogu usu errefusatu eskatutakoa.

Herriko etxearen webgunean sartu, euskarazko bertsiora joan eta «Egun on, herriko etxeak ez du euskarazko itzulpena egin» irakur daiteke.

Ez dakit. Badakizu, Internet ez dut baliatzen. [Zutitu, eta sari bat hartzen du eskuan, harro] Begira hori, bost @ ditugu... Hiri batek ukan lezakeen gehiena da, lau urtez azkarki inbertitu dut herriko etxeko eta eskoletako informatizazioan. Ez dela euskaraz? Ez dugu guztia euskaratzen ahal...

Baionako bestak pasatu berri dira. Zer dira zuretzat besta horiek?

Baionako biziaren une biziki garrantzitsuak dira besta horiek. Toki guztietarik jendea hurbiltzen da txuriz eta gorriz, aste batez umore onean, bozkarioan bizi gara, eta eguneroko kezkak ahanzten ditugu. Bozkario bat da hori ikustea. Baina arduraduna izanki, beti naiz istripuez beldur. 2004an, 04:00etan harresietan dantzan zegoen bat, 2 gramo alkoholekin, estasia eta kokaina harturik. Erori eta hil zen. Ni auzitegian ibili naiz 2011 arte, azkenean, auzigabetze batekin bukatzeko. Auzapeza izanki, pertsonalki atakatua izan naiz penalean, eta hori ez dut ongi bizi. Segurtasun neurri andana hartzen dugu, baina istripu arriskuak beti hor dira...Bestek satisfazioa ekartzen didate, baina arduren karga ere sendi dut. Gauez ez naiz ateratzen, eta beti sakelakoa pizturik lo egiten dut. Sakelakoak ez badu jotzen, seinale ona da.

Badira bortizkeria mota anitz. Azken urteetan, hainbat neurri hartu behar izan dituzue besta lasaiagoak ukaiteko. Aitzineko urteetan, Frantziarantz egindako komunikazioa dolutzen zaizu?

Hori gezurra da! Ez dakit nondik ateratzen den uste hori, ni ez naiz sekula Parisera joan festazaleen bila! Zergatik uztailera pasatu nituen bestak? Justuki, sobera jende bagenuelako! Besteak beste, auzo hirietarik etorritako fauna etortzen zen. Beti nahi izan dut autoktonoentzako bestak izatea, ez baionarrentzat bakarrik, baita Euskal Herriko eta Landen hegokoentzat; gure balioak eta besta egiteko moldea dutenentzat. Geltokitik iristen direnak ikustean ari gara pentsatzen zer ote gertatuko den, horiek ez dira ongi etorriak! Nik ez dut inoiz egin publizitaterik haiei begira! Hori errana izan da, baina ez dut inoiz haiei begira komunikatu; kriminala izango zen nire partetik.

Bortxaketak eta sexu erasoak beti presente dira Baionako bestetan.

Hori kezka handi bat da, noski, eta ezin onartuak dira. Ahal den neurrian prebentzioa egiten dugu, baina arriskua existitzen da beti. Jendea edana da... neska edanik zaurgarri bilakatzen da, eta gizon batzuk daude harrapari, biktima potentziala atzeman nahian. Horrelako hitzordubatean arriskua bada; horregatik diogu neskek ez dutela bakartu behar, ez dela lagunetarik bereizi behar... Arriskua hor da, eta mesfidatu behar da, ez delako bakarrik besteei gertatzen. Guk prebentzioa egiten dugu, eta poliziak ere zaintzen du, baina ezin gara denetan izan. Beraz,zentzudun izan eta taldean egon behar da ordu batetik aitzina.

Arazo bat bada neskak bakarrik egoteko beldurra eta arriskua sentitzen badu. Ez dira besta parekideak...

Arazo bat da, noski, baina arduragabea lirateke erratea ez dela arriskurik. Ez da edan dugulako gar batzuk arintzen direla! Gizon batzuk animali bihurtzen dira, borrokatzen dira, nesken gainera jauzi egiten dute... Ez da angelismorik egin behar horri begira. Emaztea gizona baino zaurgarriagoa da, beraz, bai, kasu egin behar da. Guk prebentzio lana egiten dugu, Martine Bisautarekin horri lotu gara azkar, baina joera arduratsuetarik ere pasatzen da.

Auzapez kargua utziko duzula eta, hona azken galdera. 2100eko Baiona nola ikusi nahi zenuke?

Askonahian eta egindako lanean segida bat izatea nahi nuke, hiri honek bere izpiritua atxiki dezan eta ez dadin bilaka beste hiriak bezalako hiri bat. Hemen bizi direnei erran nahi diet «merezitu ezazue hiria!». Nire ondorengotza hartuko duenari erranen nioke garrantzitsuena ez dela UMP, PS edo UDI izatea, baina bai Baionarra izatea.