«Eskubideak bermatzeko, arauak behar dira; hizkuntzaren gaian eta beste edozeinetan»

Euskararen aldeko «herri gogoa» indarberritzen ari dela uste du Paul Bilbao Euskalgintzaren Kontseiluko idazkari nagusiak (Getxo, Bizkaia, 1971), baina, aldiz, hizkuntza politikaren zutabeek ia lehengoan dirautela. Azken urtea «pasatu» egin dela dio, baina, era berean, balio izan duela ageriago uzteko hizkuntza politiketan «jauziak» egiteko dagoen premia.

Hizkuntza politika berri baterako adostasun soziala erein duzue. Horren emaitzak jasotzeko urteak izango dira datozenak?

Bai, eta are gehiago sakontzekoak. Guk lortu genuena izan zen askotariko ehun eragilerekin etorkizuneko hizkuntza politikek hartu beharko luketen norabideratzea zehaztea. Horretarako bidea zein den ere esan genuen: ezagutzaren unibertsalizazioa eta erabilera erosorako guneak. 2022ak zer ekarriko du? Bada, adostasun hori arloetara ekartzea, modu pragmatikoan. Saiatuko gara, halaber, eragileekin dinamika jakinak abiatzen.

Euskalgintzaren arloz arloko eskariak norabideratzen?

Bai, baina gainditu egin behar dugu euskalgintzaren esparrua. Argi dago euskalgintzak eraman behar duela normalizazio prozesuaren bandera, baina denok daukagu erantzukizuna. Zergatik? Euskalgintza ez delako iristen hainbat tokitara. Hori da Batuz Aldaturen berrikuntza nagusia. Eta horrek, segur aski, eragingo du gu ere beste arazo sozial batzuetan posizionatu behar izatea. Hau guztia pixkanaka etorriko da, modu naturalean. Joka dezagun enpatiaz egoera gutxituan gauden kolektibook, eta saia gaitezen elkarrekin lan egiten. Izugarrizko erronka da, badakit, baina uste dut etorkizuna hortik irudikatu behar dugula.

Seguruenik zailena botereguneetara iristea izango da. Errazagoa sindikatuen atxikimendua lortzea patronalarena baino, esaterako.

Patronalarekin egon ginen; Adegirekin eta Confebaskekin. Ez zuten bat egin, baina bidea zabalik ikusi genuen. Egia esan, planteamendu orokorrarekin ez dut sentitu kontrakotasun irmorik guk planteatzen dugunarekiko, ezta bat egin ez dutenen aldetik ere.

Hain justu, 50 langiletik gorako enpresetan euskara planak sustatzeko proposamen bat aurkeztu zenuten, baina Eusko Legebiltzarrak atzera bota zuen. Patronalaren itzala hor ere?

Lanbide arteko akordio horrek eskatzen duena da alde batek eskatuz gero euskara planak negoziatu beharra, ez enpresa guztiek plan bat egin behar izatea. Hori nahi genuke, baina erabaki genuen gutxieneko bat ezartzea, horri uko egingo ez zitzaiolakoan. Mahai baten bueltan jartzeaz ari gara. Horri ere atea itxi nahi zaio. Orduan, zer borondate dago?

Zergatik zaio halako beldurra arautzeari?

Argi dago patronalak euskararen inguruan ez duela nahi inolako araurik, baina kontua da, eskubideak bermatzeko, arauak behar direla; hizkuntzaren gaian eta beste edozeinetan. Urte gehiegi daramagu hizkuntzarena borondatearen menpe uzten. Araugintza eta sustapena, biak behar dira, baina argi ikusi dugu sustapena bakarrik eginez gero ez dela benetan serio hartzen. Enpresek genero planak egin behar dituzte, adibidez, ikusten delako neurri positiboak hartu behar direla. Baina, hizkuntzaren gaia etortzen denean, lehenengo eskaria hauxe da: betebeharrik ez.

Inposizioaren mantra hori, berriz ere.

Asko erabiltzen da hizkuntzaren gaian, eta guk, marko horretan, galtzeko asko daukagu, inposizioa, kontzeptu moduan, ezkorra delako. Inposizioaren markotik atera behar dugu, eta esan eskubideak daudela jokoan. Ni naiz gizarte punitibo bat nahi ez duen lehenengoa. Nahiko nuke isunik gabeko gizarte bat, non denok errespetatuko ditugun kodeak. Baina, errespetatzen ez direnean, eta, bereziki, herritarron eskubideak jokoan daudenean, arautu egin behar da.

EAEko Hezkuntza Legerako egina duzue proposamena, ereduen sistema gainditzeko. Berriki, elkarrizketa batean esan duzu beste alor batzuetan lor ezin daitekeen adostasuna lor daitekeela hezkuntzan.

Iruditzen zaigu hori badela kontuan hartzekoa, baldin eta Hezkuntza Lege adostu baten bila bagoaz. Zenbat urte behar diren, nola kudeatuko dugun... Uste dut hori guztia aztertzekoa dela, baina guk proposatzen duguna egingarria eta egin beharrekoa da. Gizarte porrota litzateke lege berriak eskaria ez jasotzea, hezkuntza sistemaren betebeharra baita haurrek euskaraz egoki jakitea derrigorrezko hezkuntza amaitzen dutenean. Prest gaude ume batzuei hau esateko? «Sentitzen dugu, baina zuek ingurune erdaldun batekoak zaretenez eta zuen gurasoak ez direnez euskaldunak, zuek euskara gutxiago merezi duzue».

Miren Dobaran tokian toki hizkuntza planak egitearen alde azaldu da. Posizio horren eta ereduak deuseztatzearen artean egon daiteke kontsentsurik?

Guk dioguna da ikasketa eredu orokortu bat ezarri behar dela, zeina oinarrian murgiltze eredua izango den, eta, gero, ikastetxe bakoitzak bere hizkuntza proiektua egin beharko duela. Azpeitiko [Gipuzkoa] eta Barakaldoko [Bizkaia] errealitateak desberdinak direlako. Baina, kontuz, horrek ez du esan nahi Barakaldon gaitasun txikiagoa eskatu behar zaienik ikasleei. Horregatik eskatu dugu legean berariaz jaso dadila: «Murgiltze edo mantentze ereduan oinarritutako ikasketa eredu orokortua». Hori funtsezkoa da guretzat, ardatza zehazten duelako.

Ikus-entzunezko Lege Orokorra hobetzeko aukerarik ikusten duzue, onartu artean?

Saiatuko gara, baina Madrilen dagoen paradoxa hori badago hemen ere: nola eratzen diren gehiengoak. Antza, lege honek hari mutur asko ditu. Guk hizkuntzarenari heldu diogu, baina eragiten jarraituko dugu. Aldatu egin behar da. Agian ez da lortuko guk eskatzen duguna, baina, oraingoa baldin bada, kondenatuta gaude ikus-entzunezkoen eremuan.

Nafarroan euskara ez da merezimendu izango eremu ez-euskalduneko administrazio publikoan. Marra gorri bat gainditu da?

Onartezina da, eta alderdi guztiei dei egiten diegu dituzten baliabideak erabil ditzaten hori geratzeko. Hemen denek esaten badute ez dutela UPNk bezala gobernatzen, sozialagoak direla, aurrerakoiagoak, nabaritu egin behar da. Normala da alderdien artean desadostasunak egotea, baina asko dugu jokoan. Jokoan dago Nafarroako zona handi batean alemana euskara baino garrantzitsuagoa izatea. Eskubideetatik harago, ikuspegi sinbolikotik ere, hori berresten du dekretuak.

Nola hautsi daiteke blokeoa, desadostasun horien gainetik?

Ez dut zalantzarik desadostasunak daudela, eta gaur-gaurkoz ez dagoela parlamentuan euskararen lege berri bat egiteko baldintzarik. Badakit aritmetikak zer dioen, baina gutxieneko demokratiko batzuk behar dira; hizkuntzaren gaian ere bai. Galdera hau da: «Onartuko duzue UPNk euskara desagerrarazteko hartutako bide hura, zeinean alemanari euskarari baino garrantzi handiagoa ematen zion?». Gure ustez, hori ezin da onartu.

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan ere, hizkuntza eskakizunak ez daude salbu. Botere judizialaren «oldarraldia» salatu izan duzue. Nondik dator?

Hau ez da ausaz gertatzen den zerbait. Auzitan jarri nahi dute Espainian hizkuntzak kudeatzeko sistema, jurisprudentziaren bidez. Uste dut neurria erakusten duela ikastetxeetako curriculum proiektuak ebaluatzen hasi izanak. Hori da Kataluniako murgiltze ereduaren kasua. Azkenean, jurisprudentzia bat osatu da.

Zergatik?

Bada, arrazoi asko daude. Besteak beste, Europatik behin eta berriro ari zaizkiolako esaten [Espainiako] Estatuari hizkuntza eskubideen urraketetan beltzunerik handiena justizian duela, eta kontratazio politika aldatu behar duela; hizkuntza gutxituak dakizkiten epaileak hartu behar direla. Eta, noski, epaileak ari dira araudia aldatu nahian, gero halakorik etor ez dadin.

Euskalgintzak badu nahikoa indar kontrako ebazpen eta epaiei aurre egiteko?

Bai, baina nik uste dut hau ez dela bakarrik euskalgintzaren afera; herri honen afera da. Bere garaian, EAEko Auzitegi Nagusiko atarian esan genuen: batera erantzuteko garaia da. Euskalgintzak hartuko du lidergoa, noski, baina askotan hitz egiten dugu herri moduan erantzun beharraz. Bada, hau da kasu horietako bat.

Eskakizunen gaineko eztabaidak eta zaratak eragina izango dute EAEko administrazioko hizkuntza dekretuan? Kezka agertu duzue eskakizun asimetrikoen inguruan.

Zaintza lanetan aritzen den langile batek, adibidez, ahozkoaren ulermen ona eta mintzamen egokia behar ditu. Idatzizko adierazpen egokia ez du behar. Kasu horretan, nik ere bat egiten dut hizkuntza eskakizun asimetrikoa ezartzearekin. Baina zenbait sektore esaten ari dira administrazioan belarriprest figura sortu behar dela. Hasteko, belarriprest jarrera bat da, ez gaitasun marka bat. Eta, bestalde, niri eskubidea aitortzen zaidanean administrazioarekin euskaraz egiteko, horrek bi norabide ditu: aktiboa eta pasiboa. Horrek esan nahi du nik eskubidea dudala administrazioarekin euskaraz aritzeko, baina baita administrazioaren erantzuna euskaraz izatekoa ere. Hor ezin da egon asimetriarik.

Frantziako Hezkuntza Ministerioak Eskualdeko Hizkuntzen eta Kulturen Irakaskuntzari Buruzko Zirkularra publikatu du, eta hizkuntza gutxituen murgiltze eredua arautzen du. Ziurgabetasuna gorabehera, keinu positiboa da?

Maiatzean izugarrizko babesa jaso zuen lege horrek [Molac legeak] Frantzian. Diputatu askok, eta kolore desberdinetakoek, babestu zuten. Hori garaipen bat da. Alde horretatik, uste dut ohartu direla hau agian kontra etor dakiekeela hauteskundeen testuinguruan, eta keinu bat egiteko beharra ikusi dute. Txarrena da Konstituzio Kontseiluaren ebazpena hor dagoela oraindik. Damoklesen ezpata hor dago. Burbuila antzeko bat egin dute, eta iruditzen zait Seaskari-eta lasaitasun pixka bat emango diela, normaltasunez lan egin ahal izateko. Baina nik hauteskundeen testuinguruan kokatzen dut hau.