«Erakundeak inplikatzen badira, kasu gehiago egiaztatu daitezke»

2011ko urtarrilean haur lapurtuen aferak azaleratzen hasi ondotik auzibideetan emaitza argirik lortu ez dela ikusita, jatorrizko familien bila dabiltzan pertsona askok «amore» eman dutela uste du Iñigo Santxo abokatuak (Bilbo, 1964). Hala ere, frankismoaren ondorioak jasan zituzten emakumeekin gizarteak «zor bat» duela pentsatzen du, eta merezi duela «esfortzu bat» egitea halakoak argitzeko.

Zein garrantzi du Amaia Cerejidoren kasuak haur lapurtuen kasuekin lotuta?

Garrantzi handia du. Izan ere, egiaztatu ahal izan den haur lapurtuen lehen kasua baita Amaiarena. Epaile baten ebazpen bidez egiaztatu da Amaia haur lapurtua izan zela. Orain arte uste orokor bat izan da hemen: ez zela haur lapurturik egon. Horrela interpretatu da orain arte egin den guztia kontuan hartuta. Ikusi besterik ez dago zenbat kasu artxibatu diren. Kontrakoa uste zutenek, ordea, oso zaila izan dute horri buelta eman eta frogatu ahal izatea: kasuek preskribatu dutelako, tartean egon zitezkeen pertsonak hil egin direlako, datuen babeserako legeak dokumentuak lortzea zaildu dielako... Oztopo gaindiezin asko izan dituzte. Baina batek, gutxienez, lortu du egiaztatzea.

Beste kasuren bat egiaztatzeko aukerarik zabal dezake?

Inflexio puntu bat izan daitekeela uste dut, balantza alde batera desorekatzen baitu. Kasu bat frogatutzat eman da, eta, agian, ausartuko nintzateke esatera beste baten erdia ere egiaztatu dela. Hala ere, gutxienez, sententzia bat badaukagu. Honek zuritik beltzera garamatza: haur lapurtuak egon zirela esan dezakegu orain. Haur lapurtu bat egon zen, eta gehiago egon daitezke, zergatik ez? Amaiaren kasua aintzat hartu beharko lukete erakundeek. Erakundeak inplikatzen badira, gutxieneko borondatea erakusten badute, kasu gehiago egiazta daitezke. Orain arte ez dute askorik lagundu, frogaren karga guztia biktimengan jarri baita. Haiek borrokatu behar izan dute uste zutena egiaztatu ahal izateko. Kasu honek karga hori erakundeetan jarri beharko luke.

Hala ere, orain arte adituek ez dute esan haur lapurturik egon ez zenik; sarearen hipotesia baztertu izan dute, batez ere.

Nik neuk beti uste izan dut trama bat egon zela. Egia da, hala ere, juridikoki trama gisa definitzea ere ezinezkoa dela agian, denboran zehar mantendu zen egitura klandestino irmo bat ez baitzen egon; eta, beharrik ere ez. Jarduteko modu bat egon zen: mediku edo moja batekin harremana izatea nahikoa zen horretarako. Garai hartan erraztasun handiak zeuden horretarako. Guardia Zibilak, esterako, zenbait herritan zuen boterearekin inpunitatea bermatuta zegoen. Edo, zergatik fiskaltzak ez du ikertu erregistroetako dokumentazio falta? Dokumentu asko falta direla jabetu dira haienak eskuratzera joan diren asko eta asko. Arduradunik ez zuten garai haietan? Nortzuk ziren?

Hain zuzen, adituek horregatik nahiago izan dute adopzio irregular terminoa erabili haurren salerosketa baino. Zein garrantzi izan dezake terminologiak afera honetan?

Kontu terminologikoetan galtzea baino garrantzitsuagoa dela iruditzen zait kasuak egon zirela aintzat hartzea eta onartzea: emakume askori haurrak kendu zizkieten haien borondatearen aurka. Adopzio irregularrak izan zirela? Deitu nahi diozun moduan. Nire iritziz, termino hori ez da zuzena, tartean, agirien faltsutzeak egon zirelako eta hainbat pertsonaren borondateak bortxatu zirelako. Eufemismo hori erabili nahi dutela batzuek? Ez dakit. Nik, ordea, ez daukat zalantzarik: haur lapurtuak izan ziren, eta bat gutxienez frogatu dugu.

Amaiaren kasuan, testuinguruan jarri duzue arreta...

Haur lapurtuen kontu hau garai hartako egoera soziopolitikoaren bueltan ulertu behar da. Emakumeek garai hartan bizi zuten egoera aintzat hartu behar da ulertzeko zergatik gertatu ziren kasu haiek. Nafarroako memoria historikoaren legearen 2017ko moldaketaren ondoren hitzaurrean gehitu zen definizioa oso egokia da, esaterako. Afera hau frankismoaren ondorio zuzena da. Gutxieneko borondate politikoa egonez gero, kasu gehiago egiaztatu ahal izango lirateke. Horregatik, kasu gehiago argitu ahal izateko tresna eraginkorrak sortzeko eta aktibatzeko eskatzen diegu erakundeei.

Halako definizio bat EAEko legean ere gehitu balitz, lagunduko lukeela uste duzu?

Gasteiztik ehun kilometrora dago Iruñea, eta bertan duten legea eredugarria da. Are gehiago, lege horri ez zaio helegiterik jarri. Beraz, hemen ere badago aukera antzeko zerbaitetarako, eta biktimentzat lagungarria litzateke.