«Erabilerarako, lehenik espazioak eskaini behar dira»

Ortzegunean aurkeztu zuen Hizkuntz Eskubideen Behatokiak 2019ko urraketei buruzko txostena, eta, iazko urraketak jasotzen dituen arren, oraingoei ere adi begira dago Agurne Gaubeka (Bermeo, Bizkaia, 1984): «Aztertzen ari gara konfinamendu garaian zer ari den gertatzen hizkuntzarekin». Egoera ez da ederra: «Urraketa dezente daude».

2019ko kexa asko osasunaren, segurtasunaren eta saltokien arlokoak izan ziren: justu orain gehien edo ia soilik erabiltzen ari garen zerbitzuetan. Zeren adierazgarri da hori?

2019ko urraketek, azkenean, erakusten digute gaur egun hutsuneak non dauden, baina, gainera, erakusten dute ez direla orain sortuak: azken urteotan izaten ari ziren. Orain larritu egin dira.

Zer zentzutan larritu dira?

Ikusten duguna da nolako garrantzia duen oinarrizko zerbitzuetan hizkuntz eskubideak bermatzeak. Azkenean, herritarren segurtasunarekin, babesarekin, zaintzarekin eta gertutasunarekin dute zerikusia. Egungoaren moduko kasuetan, hizkuntza hegemonikoak erabiltzen dituzte, eta albo batera uzten dira zaintza, gertutasuna, errespetua…

Herritarrentzat urraketa horiek izanen dira mingarrienak, ez?

Hori da. Adibidez, osasungintzan, jendeak beti izaten du erreparoa kexak jartzeko; ba, imajinatu orain! Etorri zaigun kasu bat da Donostia ospitalera erditzera joan den emakume batena, eta emaginarekin euskaraz egin nahi izan zuen: ez zioten aukerarik eman. Egungoaren moduko egoeretan, jendeak sentitzen du ez daukala eskubiderik kexatzeko. Bi aldiz pentsatzen dute: ez dute kexatu nahi badakitelako zein egoeratan dagoen osasungintza, baina, beste alde batetik, euren eskubidea urratzen ari dira. 2019an, profesionalak euskalduntzearen beharra zegoen osasungintzan, eta horrek eragiten du horrelako egoeretan herritarrak oraindik ahulago sentitzea.

Larrialdi egoeretan mezuaren edukia lehenesten da hizkuntzaren aurretik?

Hori da. Beste adibide bat da herrizaingoarekin gertatzen ari dena. Azken urteotan behin eta berriz esaten ari gara segurtasuneko profesionalek ez dutela beharrezko hizkuntza gaitasunik. Eta, horrelako egoeretan, noski, jendea isun bat jasotzeko beldur da, eta segurtasun agente batek pertsona bati gazteleraz egiten badio eta berak euskaraz, eta gaizki erantzuten badio, ez du gaitasunik izango horri buelta emateko, isun baten beldur. Administrazioak kontuan hartu behar ditu horrelako egoerak.

Banketxe, supermerkatu eta mezularitza zerbitzuekin ere izan ditugu kexak: segurtasunarekin lotutako mezuak gazteleraz eman dituzte askok, eta, euskaraz egin dutenen kasuan, geroago egin dute, eta ez hain zabal.

Askok salatu dute ordezkariak nagusiki gazteleraz ematen ari direla prentsaurrekoak.

Bai, horrekin ere kexa dezente jaso ditugu, eta nabarmendu nahi dugu Europako Kontseiluko adituek esana dietela estatuko eta bestelako administrazioei tokiko hizkuntzak erabiltzeko beharra dutela, batez ere jendartearen ongizatea bermatzeko. Eta ikusten ari gara ez dela horrela. Telebista eta irratietan mezu garrantzitsuak ematerako orduan, euskara albo batera uzten dute, eta kontuan hartzen duten lekuetan ere askoz gutxiago erabiltzen dute: adibidez, ETBko albistegien aurretik egiten den saioan, agintariek gehiago egiten dute gazteleraz euskaraz baino. Horrek ongi adierazten du administrazioa nola zuzentzen zaien euskarazko telebista publikoan herritarrei: gazteleraz, gehienbat.

Zer garrantzi du orain ere euskarari lehentasuna emateak?

Jendartearen ongizatea bermatzeko bide bakarra hizkuntza eskubideak bermatzea da. Gertutasuna helarazteko eta herritarrekiko errespetua bermatzeko, eta ziurtatzeko mezu hori ongi helduko zaiela herritar guztiei.

Etxealditik Euskaraldira dinamika erabileran ari da zentratzen. Eskubideak bermatuta ez daudenean, jendeak uko egiten dio euskara erabiltzeari?

Bai; azkenean, baditugu sektore batzuk non ez dagoen euskara erabiltzeko gunerik. Adibidez, justizian: gure txipean ja badaukagu gazteleraz egin behar dugula. Nola jarriko dugu fokua erabileran, ez badugu erabiltzeko espaziorik? Erabilera suspertu egin behar da, baina, horretarako, lehenik espazioak eskaini behar dira. Eta espazio horietan hizkuntza eskubideak erabat bermatuak egon behar dira.

Kexa gehien Eusko Jaurlaritzak jaso ditu. Zer dela eta?

Kexak icebergaren punta dira. Horrek ez du esan nahi Eusko Jaurlaritzan gehiago edo gutxiago gertatzen direnik urraketak; esan nahi du jendeak uste duela Eusko Jaurlaritzari gehiago eskatu behar diola, legedi aldetik babesa duelako eta zorrotzagoa izan beharko lukeelako. Ematen du Eusko Jaurlaritzak dena egina duela, baina ez ditu behar bezala bermatzen hizkuntz eskubideak. Gero, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian kexa kopurua txikiagoa izateak ez du esan nahi inondik inora hizkuntza eskubideak bermatuagoak daudenik lurralde horietan: administrazio horiek de facto uzten dituzte albo batera. Hor lanketa egin behar da herritarren kontzientzia pizteko.

Erran nahi duzu Nafarroako eta Ipar Euskal Herriko jendeak normaltzat hartzen duela urraketa?

Jendeari pasatzen zaio askotan lege markoa ikusten duela eta ulertzen duela Eusko Jaurlaritzak lege marko zabalagoa duela eta babes handiagoa eskaini beharko lukeela. Baina horrek ez du esan nahi beste lekuetan hizkuntza eskubideak aldarrikatu behar ez direnik. Herritarrek txipa aldatu beharra daukate, eta ez soilik lege markoan gelditu: dugun lege babesetik haratago joan behar dugu herritarrek.

Zer egiten duzue gero kexekin?

Urraketa egin duenari helarazten dizkiogu, eta bilatzen dugu urraketa horien gaineko neurriak hartzea, Europako Kontseiluaren Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutunean oinarrituta.

Hartzen dituzte neurriak?

Batzuetan bai eta beste batzuetan ez. Gero, txostena Europako Kontseilura helarazten dugu: badago aditu talde bat gutun hori betetzen den edo ez kontrolatzen duena, eta kexei esker ikusten du estatu bakoitzak noraino bete duen gutuna ala ez. Frantziak eta Espainiak, biek dute sinatua testua, baina Frantziak ez du berretsia —ez ditu konpromisoak hartuak—. Espainiak berretsia du; konpromisoak hartuak ditu, eta ikusten dugu behin eta berriz ez dituela betetzen. Horregatik da garrantzitsua herritarrek kexak helaraztea.

Bihar: Libe Mimenzari elkarrizketa, euskal hedabideez.