Erabakigarri nahi luketen urtea

ETAren armagabetze zibilaren kontrako Luhusoko polizia operazioak, herritarrak jarri ditu gatazkaren konponbidearen erdigunean. Frantziako eta Espainiako gobernuen uzkurtasunaren aurrean, ETAk, gizarte zibilaren esku utzi du armagabetzearen ardura politikoa. Ireki den fase berria aztertzeko, Anaiz Funosas Bake Bideako presidentea, Sylviane Alaux PSko diputatua eta Jean Noel Etxeberri Txetx Luhusoko ekintzailea bildu ditu BERRIAk, orain artekoaz, eta aitzina begira eman beharreko urratsez beren irakurketa eman dezaten.

Urte eta erdian, atxilotu dituzten herritarrak baldintzapean aske utzi dituzte. ETAren armak edo etakideak etxean izatea delitua izan daiteke juridikoki, baina ETA desarmatzen laguntzea politikoki menperaezina dela dirudi.

SYLVIANE ALAUX: Politikoki ezin da gaitzetsi; juridikoki, auzitegiek erran beharko dute. Arduradun politikoek huts egiten dutenean, ez da harritu behar momentu baten buruan gizarte zibilak gaia bere esku hartzen badu.

JEAN NOEL ETXEBERRI 'TXETX': Zilegia dela, bai, bestela ez genuen halako arriskurik hartuko. Juridikoki ere... Armak hartu eta deuseztatzea, ez daitezen berriz konfrontazio armatu batean edo atentatu batean erabiliak izan, zigorgarria ote den epaileek erabaki beharko dute.

ANAIZ FUNOSAS: Bost urtean, jendearen mentalitateetan bi ideia irabazi ditugu: bake prozesu bat abiatu behar da, eta Frantziako Gobernuak rol garrantzitsu bat du. Uste dut horrek eragin handia izan duela azken urte eta erdian atxilotu dituzten herritarrak askatzerako orduan. Era berean, gatazkaren konponbidean eta armagabetzean ardurak dituzten ETAko kideak atxilotzen eta presondegiratzen segitzen dutela ikusteak kezkatzen nau. Frantziako Gobernuak Espainiari lerrokatua izaten jarraitzen du.

S. A.: Galdera egin daiteke gaur egun: desobedientzia ekintza bat da ala ez? Mezua argia da: «Zuek egiten ez baduzue, guk eginen dugu». Bakearen Artisauen ekintzaren ondotik, orrialde berri bat idazten ari da, baina egiazkotasuna izatekotan, gobernua inplikatu behar da.

Mixel Berhokoirigoinek argi erran zuen: konponbidea ez da horrelako zortzi ekintza eginez armagabetzea bururaino eramatea. Zein da orduan bidea?

J. N .E.: Niretzat, Luhusokoa ekintza pedagogiko bat da, egoera bat erakustera ematen duelako. Hor, egoera grotesko bat erakusten zuen: borroka armatua uztea erabaki duen erakunde armatu batek, nazioarteko egiaztatzaileen laguntzarekin bere armategiaren inbentarioa egin eta berau kontrolpean jarri nahi du; zigilatu, inork ez dezan erabili egiaztatzaile horien baimenik gabe; eta azkenik, deuseztatu. Eta bi gobernuk, lagundu ordez, eragozten diote: horren ardura duten ETAko militanteak atxilotuta, eta nazioarteko egiaztatzaileak deklaratzera deituta. Luhusoko ekinaldiak balio pedagogiko hori bazuen, egoera grotesko hori argitara ematen zuelako. Hori garrantzitsua da.

Hala ere, garrantzitsuena da, ETAko eta gizarte zibileko kideen arteko elkarrizketa egon dela, eta ETAk bere armategia deuseztatzearen ardura gizarte zibilaren esku utzi duela. Etorkizunari begira gauza anitz aldatzen du. Nola eramanen dugu deuseztatzea bururaino? Frantziako Gobernuari modu publikoan eta pribatuan erran diogu, nahi badu, berekin elkarlanean aritzeko prest garela berehala, eta armagabetze hori bururaino eramatea ahalbidetu dezakegula; ordain politikorik gabe, baldintza tekniko batzuekin, eta biziki fite egin daitekeela. Orain, pilota beren aldean da

A. F. : Luhusokoak, irabazle-irabazle eskeman den gizarte zibil bat erakusten du. Hori berme bat da, ez dadin alde bat belaunikatzera behartua izan, eta bereziki, Euskal Herrian gatazka armaturik itzuli izan ez dadin berme bat. Bi estatuk talde armatu bat zangoperatu nahi duten jokaleku errepresibo batetik ateratzen gara, eta nahi badugu, armagabetze prozesu bat irudika dezakegu, betiere, ez itzultzeko ideiarekin; eta ez itzultzeko, euskal preso eta iheslarien itzulera eta askatzeari konponbidea aurkitu beharko zaio, eta bereziki, biktima guziak aitortuak izan behar dira; eta urrats guzi hauek, elkarbizitza berri honetan ematen duten hasiera berri bat bezala ulertu behar dituzte.

S. A. : Irabazle-irabazle harremana biziki garrantzitsua da: bake elkarrizketa bat bilatzen dugunean ez da sekula parekoa umiliatu behar. Sekula. Parekoa umiliatzeak suposatzen du, etengabe izanen duela mendeku nahi bat; baitezpadakoa da hori ez gertatzea. Ardurak dituztenekiko hasi ditudan desmartxa ezberdinetan, beti gauza berdina erantzun didate: «Presoez mintzatu nahi baduzue, itzuli armak». Ados. Orduan, elkar gaitezen, jar gaitezen mahaiaren inguruan, armagabetze hori antolatzeko, sinpleki. Horregatik diot bere buztanari hausiki egiten dion katuaren istorioa dela.

J. N.E.: Berhokoirigoin, Tubiana eta ni neu, istorio honetan sartu bagara, bururaino joateko da: armagabetzea bururaino eramateko, baina baita, bake prozesu justu, orokor, eta iraunkor baten oinarriak jartzeko ere. Biktimen erreparazioa, memoria, justizia eta egia, eta preso eta iheslarien egoera landu behar dira. Hori guzia konpondu beharko da beste orrialde batera pasa ahal izateko; eta hori geldotu edo eragozten saiatzen den edonor, ondoko belaunaldietan sortuko den mendeku beharraren haziak landatzen ari da.

ETAk erraten duenean bere armategiaren «ardura politikoa» gizarte zibilaren esku uzten duela, ekintzan armagabetzerik ez badago ere, sinbolikoki, armagabetze hori gauzatua da.

S. A.: Erabat. Hala da. Inplizituki, ETAk ordezkaritza ematen du, armen arduraz despeditzen da, eta uste dut zinez jende gutik ulertu duela mezuaren sinbolika. Presoen eta biktimen gaia —ETAren biktimak bezala, GALen biktimak ere izan direla gorde gabe—, biak batera aitzinatu behar direla uste dut. Inor umiliatu gabe, inor gogoetatik baztertu gabe. Ez gara berehalakoan besarkatuko, baina, pixkanaka, batak bestea onartu eta elkarbizitza eraiki dezakegu.

J. N. E.: Ardura delegatzearen horrek, beste irakurketa bat ere eman dezake. Gizarte zibilak, eta bere hautetsiek, beren erantzukizuna hartzea. Berhokoirigoin eta nire kasuan, urteetan zehar, buru belarri aritu gara ETAri borroka armatua gelditu zezala eskatzen. Borroka armatua kontraproduktiboa zela genion, beste gaien bilakaera blokeatzen zuela, etab. ETAk borroka armatua utzi eta ohartzen gara egoera ez dela aitzinatzen, alderantziz. Hortik aitzina, urteetan keinu hori eskatzen aritu bazara, zure erantzukizuna hartu behar duzu, egoera bere osotasunean gara dadin ahalbidetzeko. Gizarte zibilaren mobilizazioa ikustean, hautetsien ausardia... Uste dut Ipar Euskal Herriko gizarte zibilak bere erantzukizuna hartu duela. Azken 50 urteetako borroka armatuarekin harreman desberdina dugu, nahitaez. Hemen ikusi ditugun hildakoak, GALek eta BVEk erailak izan dira; nire lagunik onena, Benoit Pecastaing —ez zena ezta abertzalea ere—, GALek erail zuen. Hildakoak ezagutzen genituen, beraiekin harremana genuen, maite genituen. Eta 1936tik euskal iheslariekin maiz ibiltzeagatik, badakigu istorio luze bat dela, ETAren borroka armatua aitzin hasten dena; eta horregatik, beste lotura bat dugu gatazka hau eta berauen konponbidearekin. ETAren su etenetik Ipar Euskal Herriko gizarte zibilak bere erantzukizuna hartu du: Bake Bidearen sorrera, Baionako adierazpena eta foroak, Parisko konferentzia, eta joera guzietako hautetsien inplikazioa...

A. F.: ETAk bere armagabetzearen ardura politikoa delegatu izana etapa garrantzitsua da. Denek ez dute ulertu, baina, uste dut hemen denak ohartu direla bihurgune bat dela. Baina gure konbentzimendua da ere, badela gizarte zibil bat, bost urtean, gatazka honetan jokoan dena ulertu duena. Sinetsi nahi dut, estatuek nahi ez duten hori gizarte zibilak eraikiko duela. Luhuson izan dudan sentsazioa da, inteligenteak bagara, elkarrekin mintzatzeko eta elkar errespetatzeko gai bagara, bururaino joaten ahalko garela. Luhusokoa guretzat ez zen kolpe bat izan... .

S. A.: Elektroxok bat da.

A. F.: Arrunt! Gure buruari erratea: «goazen!». Eta gogo hori, Euskal Herriko eragile politiko eta sozial guziak elkartzeko, pentsatuz, Luhuson gertatuak mugaz bestaldera ere konfiantza emateko balioko duela; erakunde eta politikariak elkarrekin mintzatzen hastea, desadostasun politikoak, iragana, alde batera utzita... Ulertaraztea beren rola gakoa dela; horretan gara onak izan behar orain. Hautetsiekin, erakundeekin, hori nola eraikitzen dugun gogoetatu behar dugu.

Herritarren parte hartzea beharrezkotzat jotzen da, baina ez ote da herritarren gutxiengo bat gaiarekin kontzientziatua dena?

S.A.: Izan den mobilizazioa ikusita, gure baikortasunarekin, kontzientziazioa masiboa dela erran genezake, baina izan gaitezen errealistak eta pragmatikoak: gogatze lan handia dago oraindik. Izenpedura eman duten 655 hautetsiak aipatuko ditut berriz: horrek beren hautesleak interpelatu behar ditu, gizarte zibila interpelatu behar du. Lan handia dago oraindik, baina, ez dut uste horrek Bake Bidea beldurtzen duenik.

A. F.: Uste dut ez diogula gure buruari gezurrik erran behar: gizartean bi abiadura ezberdin daude gai honen inguruan. Batzuk ez dakite bake prozesu bat martxan ematen ari den gizarte batean bizi direnik ere, eta besteek badakite, baina ez dakite zer rol jokatu. Aiete hori ere bada: negoziazio saiakera bat baino gehiago, zeinetan ez den negoziaketa eskema barneratzaile bat izan, eskema tradizionala zelako. Hala, gizarte zibilak konponbidea delegatu du orain arte, osatzen ziren negoziazio mahai ezberdinen esku utzita. Baina ez da sekula partidaren parte sentitu. Aietetik, bost urteko blokeoa izan da, bai, baina balia dezagun denbora hori bake prozesua edukiz betetzeko. Erabili dezagun denbora eta energia guzi hori erankudeengana eta bi gobernuengana eraman beharko den akordio orokor baten edukia jartzeko.

J. N. E.: Pentsatzen dut Luhusokoa deigarria izan dela jendearentzat. Horrelako ekintza ezarrita, Bake Bideak egiten duen lana eginda, ordu gutxitan elkartu den hautetsi talde horren interbentzioa... horrek ere lerroak mugitzen ditu. Berhokoirigoinekin erraten genuen, Luhusokoa mugarri bat izanen da; ez soilik gure ekintzagatik, gure atxiloaldi garaian gertatu den guziagatik baizik, egin den lan ikaragarriagatik.

Hautetsiei maiz egiten zaien kritika da, argazkirako ateratzen direla, baina konkretuki ez dutela ezer egiten.

S. A.: Arazo bat dugun bakoitzean, konponbidea berehala nahi dugu. Eta erantzuna ez bada hautesleak itxaroten zuena, fite ateratzen da hautetsiak ezer egin ez duenaren ondorioa. Niri dagokidanez, badira urteak alderdi abertzale batzuekin batera borroka batzuekiko engaiamendua dudala, beraz, ez dut justifikatu beharrik sentitzen. Gero, anitzetan erraten dut, gaur egun elkarren ondoan gara, baina etorkizunean beste borroka batzuetara salto egiten baduzue, bananduko gara. Eta hori betidanik erran dut: independentzia edo autonomia aipatzen dizkidatelarik, horiek ez dira nire borrokak. Hara, argi da. Ez naiz sekula gordeka ibili. Bakoitzak bere ideia izanen du Sylviane Alauxeri buruz, baina, uste dut nire engaiamendua aspaldikoa dela. Nire buruarekin bakean naiz, justuak diren borrokak laguntzen ditudalako; justuak lurralde honentzat. Egiten duzun galdera, beste hautetsiei egin behar zaie.

A. F.: Nik uste dut, gizarte zibilaren eta Parisko boterearen kontzientziazioan, azken bost urte hauetan, hautetsiek lan handia egin dutela. Azken bost urteetan ez balitz egon hautetsi talde bat, iraunkorki gogoetatu eta iharduki duena behar zenean... Uste dut badugula hemen klase politiko bat, eta bereziki hautetsiak, bake prozesuaren heinean jartzen jakin dutenak, eta ez batere testuinguru errazean. Batzuk, dosier honetan ezer ere egiten ez duen gobernu bat ordezkatzen dute; besteak, instituzioaren gaiarekin arras uzkur dira.

Luhusokoak funtzionatu du, hautetsi talde bat elkartu, gaia beren eskutan hartu eta gauzak behar bezala egin dituztelako. 655 hautetsik dokumentu bera izenpetzean eragina izan du horrek. Alde horretatik ere, lan handia dago, hautetsiei eta auzapezei, egin dezaketen guziaz kontzientzia harrarazteko. Uste dut Luhusokoak horretan ere lagundu duela.

J. N. E.: Batzuetan argazkiak garrantzitsuak dira. Bilboko prentsaurreko hori, zeinetan ikusi ditzakegun Otegi, Ortuzar, Txiki, Etxaide... Garrantzitsua da, justuki, batzuetan ezinezkoak direlako halako argazkiak; posible direnean, zerbait erran nahi du. Ordu gutxitan 655 hautetsi elkartzeak ere zerbait erran nahi du, gizarteak espero duenaz. Nik uste dut, gaur egun, Ipar Euskal Herrian behintzat, biziki argi mintzatu den hautetsi multzo horrekin, bada Paris interpelatzeko potentzial biziki azkarra. Eta espero dut zentzu horretan segidak izanen direla, gobernuari errateko: «mugitu zaitezte!».

Zer rol izan behar dute Euskal Herriko hiru instituzio nagusiek? Posible da gobernuak gabe aitzinatzea? Norekin eta nola eraman behar da prozesua?

S. A.: Mahai inguru batean bakarrik egoteak ez du gauza askotarako balio. Logiziela ez da hori: estatuak egoeraren errealitatearen kontzientzia hartu behar du. Goiz ala berandu, estatua mobilizatu beharko da, ez dago aukerarik. Nik pertsonalki, orain arte bezala, Paris interpelatuko dut eta gainerako parlamentariei eskatuko diet batera joan gaitezen. Eta ikusiko zer ematen duen. Estatua gabe, zaila iruditzen zait.

J. N. E.: Nahi eta nahi ez, konponbidearen parte bat estatuen esku dago. Preso eta iheslarien kasua batetik, baina, zaila izanen da ETAren armategia deuseztatzea estatuen parte hartzerik gabe. Guk ere ez genuen lehergailuak indargabetzeko asmorik. Galdera da, nola lortu estatuak mugiarazi eta konponbide orokor honetan parte har dezaten. Gaur egun ez daude logika horretan.

Guk, keinuak egiten segituko dugu. Luhusokoak erakutsi du badela armategi bat, naturan dena, jendeen etxean, eta estatuak biziki fite deuseztatzeko gaitasuna duela. Gaur egun, iritzi publikoaren eta hedabideen begietara, estatuak erantzukizun bat du. Egoera iraunaraziko du, dituen arrisku guziekin, ala konpontzen jarriko da? Mugitzen ez bada, beste egoera bat sortuko du, inpaktu gehiagorekin, askoz ere parte hartzaileagoa eta masiboagoa eginen dugulako; ulertarazi arte irabazle-irabazle eskema dela prozesu honetan denek parte hartzea.

A.F.: Estatuekin izan beharko luke, logika hori baita, estatuekiko den gatazka bat delako. Orain, ez da ez dutelako nahi utzi behar prozesu hori aitzinatu gabe. Gure sinesmena hasteko horretan da. Gero eta adostuagoa izanen da bake prozesua Euskal Herrian, gero eta indar harreman handiagoa izanen da immobilismoaren aurrean.

Hemendik aitzina zer agenda aurreikusten duzue?

S. A.: Gizarte zibilaren determinazioaz ez dut dudarik, eta ez naiz bere antolatzeko moduez kezkatzen; haatik, zaila zait agenda bat aurreikustea, bereziki estatuaren aldetik. Politikari ona banintz, nire gehiengoari erran nioke hauteskunde aitzineko garai hau desmartxa sendo bat izateko momentua izan daitekeela; ene bada, zer positiboa litzatekeen. Borondate hori izanen ote duten... Hori beste zerbait da.

J. N. E.: Nik uste dut, eta kasik segur naiz, 2017. urtea erabakigarria izan daitekeela Euskal Herriko gatazkaren konponbidean. Uste dut urrats erraldoiak eginen ditugula. Mugitzeko ordua da, zinez, gauzak abiadura hartzen eta biziki urrun joan daitezkeelako. Urtarrilaren 14an manifestazioa izanen da Bilbon euskal preso politikoen alde, urtero bezala, baina uste dut honek nehoiz baino gehiago kontatzen duela, testuinguru berezian datorrelako. Ni ezingo naiz joan, Frantziako lurraldetik ateratzeko debekua dudalako, baina, espero dut gizarteko parte guzietarik jendeak masiboki parte hartuko duela. Nik behintzat, arreta handiarekin segituko dut manifestazioa.

A. F.: Lehena da, hemendik eta bost hilabete arte jokatzen den agenda. PSk orain arte ez du fitsik egin; fitsik. Baldintza guziak zituzten, baina ez dute fitsik egin. Bost hilabete dira, eta guk zabaldu nahi dugun mezua da, bost hilabetez ezin dela dena egin baina gauza anitz egin daitekeela. Funtsezkoa izanen da kanpaina denboran bake prozesuaren gaia mahai gainean jartzea eta ondokoei erratea, hori dela beren agendetan idatzi beharko duten gaia eta lurralde honentzat lehentasunez jokatu beharko dena. Eta agenda horren baitan, noski, adostasunak funtsezkoak dira; eragileen, hautetsien eta instituzioen inplikazioa ere bai, baina, bada ere karrikan prozesuaren aldekotasun hori erakustearen beharra: mobilizazioa. Larunbatean Bilbon izanen den manifestazioa jendetsua izatea biziki inportantea da: bi gobernuek, eta instituzioek ere, ikusi behar dute zer garrantzia duten gai horiek bake prozesuan.