«Entzuten dut kritika, baina batzuetan ezin dut jasan»

Baionako herriko etxean duen bulegoan hartu du BERRIA Jean Rene Etxegaraik (1952, Beskoitze, Lapurdi), Euskal Hirigune Elkargoko lehendakariak. Dosier andana ditu mahai gainean, lantzen ari den gaien adierazgarri. Luze eta zabal mintzatzeko denbora hartu du.

Elkargoaren agintaldi erdira iritsita, zein da zure bilana?

Kontent naiz instituzioak funtzionatzen baitu. Kontent naiz ere gure lurraldeari dagozkion gai eta erronka handietan zinezko kontsentsu bat eraiki delako. Gustatzen zait erratea erabaki gehienak aho batez edo gehiengo handiz bozkatuak direla. Finantza eta zerga paktua da salbuespena.

Ez naiz hain kontent [Frantziako] Estatuak proposatu zigun instituzio ereduarekin. Ez dute Frantziako presidenteak berriki Korsikari buruz egin dituen adierazpenek baretuko nire anbizioa. Kontsideratzen dut ezingo ditugula zinez gure politika publikoak modu gogobetegarrian obratu, ez badugu, adibidez, estatus bereziko lurralde elkargo bat, edo, behintzat, diferentziaziorako aukera eskaintzen duen instituzio bat; hau da, gure etxean arauak egokitu ahal izatea, gure lurraldearen berezitasunen arabera.

Zer diozu Macronen hitzez?

Presidenteak gehiegi erran du, edo ez aski. Aldarrikapen erregionalistak ez dira Korsikara mugatzen. Ez da irla bat izan beharrik lurralde proiektu bat izan daitekeela kontsideratzeko. Azken sei urteek erakusten dute badugula gaitasuna politika publikoak obratzeko. Ez dakit autonomia den [Ipar] Euskal Herriak behar duena, eta, lehendakari gisa, ez zait iruditzen eskubidea dudanik biziki sentsibilitate ezberdinak dituzten hautetsiei begira Euskal Hirigune Elkargoa engaiatzeko.

Gogoeta abia dezakezu kontsentsu bat erdiesteko.

Nire orientazio pertsonalak ezagutzen dituzte: jakina da Etxegarai estatus bereziko lurralde elkargo baten aldekoa dela. Badira Frantziako Estatuan gisa bereko ereduak; Bretainian eta Ipar Euskal Herrian ez.

Garaia da hautetsiek mandatua eman diezazuten Parisen elkarrizketa abiatzeko bilakaera instituzionalari buruz?

Presidentearen adierazpenak gertatu berriak dira, eta nik ez dut deus eginen Kontseilu Exekutibo batean beste hautetsiekin aipatu gabe. Ez dut etaparik erreko. Elkargoko kontseiluan iritzi askotarikoak daude. Mandatua eskatu aitzin, ondoko hilabeteetan gogoeta abiatuko dugu ikusteko zein hipotesia izan daitezkeen.

Hautetsi anitzek elkargoaren funtzionamendu astuna aipatzen dute. Ulertzen duzu sentimendu hori?

Hautetsi batzuk dira, ez gehiengoa. Antolaketa orok badu arrisku hori, baita zentralismoarena ere; auzi hori ere egiten baitidate. Eremu geografiko zabala da, herri anitz dira; bateratzeak eragin du politika publikoen efikazia. Urrats handiak egin ditugu nahiz eta batzuek ez duten sekula ikusiko. 2017 aitzineko zein elkargo aitzinatzen ahalko zen guk egin dugun bezala lurralde antolaketan, etxebizitzaren gaian, mugikortasunean, turismoan, hizkuntza politikan... Politika publiko guzi horiek ditugu. Kontsideratzen bada lehenago hobeki ginela, oraindik posible da erretiratzea. Gauzak hobetu daitezke, lurralde eremuei jokatzeko leku gehiago ematen ahal zaie gai batzuetan. Ez gara oreka puntu egokian elkargoaren eta kide diren herrien artean, ekintzei dagokienez.

Posible ote da lurralde eremuei leku gehiago ematea erabakitze prozesuan, gaiak eztabaidatu eta zuzenketak egin ditzaten, elkargoko batzarrean erabaki aitzin?

Edonork egin ditzake zuzenketakelkargoan; ez dira ikusten elkargo batzarra aitzin egiten direlako. Kontseilu exekutiboan 35 gara, eta lurralde eremu guziak ordezkatuak dira. Edonork egin ditzake proposamenak. Ariketa konplexua da, baina ez naiz horren erantzulea; inor ez da erantzulea.

Txostenak luzeak dira, baina aldi oro sintesi teknikoak dituzte, objektiboki eginak; inork dudarik badu txosten osoa irakur dezake. Hautetsiek lan egiten dute, eta ez dute eskua altxatzen zer bozkatzen duten jakin gabe. Auzi faltsua da egina zaiguna, eta bereziki talde politiko batzuek. Bozkagai ditugun txostenak aurreko lan luze baten ondorioa dira; horretarako dira batzorde tematikoak. Nahiagoko nuke absentismo gutxiago izatea.

Batzorde exekutiboan eta iraunkorrean hartu erabaki guziak, gauean berean bidaliak zaizkie horietan parte hartzen duten hautetsiei. Erranen didazu ez direla hautetsi guziak; beharbada, gehiegi gara. Gehiegi bagara, beharbada huts egin dugu Euskal Herri frantseseko 158 herriak batzean. Ez da nire iritzia.

Zorrotz kritikatu zenuen talde politikoen sorrera. Posible da zure kudeaketa kritikatzea elkargoaren kontra izan gabe?

Badut eskubidea batzuei errateko, ez bakarrik ez naizela ados haiekin, baina etorkizunean gauzak antolatzea irudikatzeko duten manera gure elkargoaren deskonponsizioaren ingrediente izan daitekeela. Ez naiz beti lehendakari izanen, baina hala naizeno oinarrizkoan kontsentsu bat izan dadin obratuko dut.

Lurralde desoreka da kritika bat. Lurraldekako inbertsioak erakustea hitzeman zenuen, baina oraindik ez duzu egin. Ez ote du elikatzen desoreka gorde nahi duzulako ideia?

Beste auzi bat. Ondoko asteetan, berantenik hilabeteetan, aurkeztuko dugu; urte bukaera aitzin argitu nahiko nuke injustua den susmo hori. Zertarako sortu hirigune elkargo bat kontsideratzen badugu lurralde eremu bakoitzak baliabideen zati bera izan behar duela? Nik erraten dut: pazientzia. Badira iritsi diren proiektu batzuk lurralde batzuk aski helduak zirelako proposamenak egiteko. Kirol eta kultur ekipamendu batzuk, igerileku plana... hori guzia egina izan da bilkura andanaren ondotik, eta, ororen buru, bada kontsentsu bat. Moduak aurkitu behar ditugu —eta egin dugu igerilekuen eskemarekin— oreka egokiak aurkitzeko, inbertsio erabakien prozesuaren bukaeran denek uler dezaten ez dela bat edo bestea pribilegiatua.

Kostaldea hobeki zerbitzatua dela erranez egina zaigun auziari buruz, itxaron dezagun lurraldekako aurkezpena eta ohartuko gara ez dela egia; eta ikusiko dugu biztanleria eta baliabide fiskalak ere kostaldetik heldu direla nagusiki. Hori da elkargoarekin martxan ezarri nahi nuenaren adibide garbia: elkartasun printzipioa. Auzapez bat ona izan den epaitzeko, bi agintaldi behar dira gutxienez, batzuetan hiru; elkargoari lauzpabost urtera egin diote auzia. Entzuten dut kritika,baina batzuetan ezin dut jasan, bereziki batzuengandik heldu denean.

«Madrilen euskaraz egin daiteke, eta Baionan, ez», erran zuen Xabi Thikoipek azken batzarrean. Ofizialtasun eskaera eramango duzu Parisera Frantziako konstituzioaren erreforma baliatuz?

Biziki argi erantzunen dut: bai. Batera-ren garaitik gaur arte beti defendatu dut euskararen ofizialtasuna, hemen eta Parisen.

Noiz eskatuko duzu elkargoaren mandatua?

Ez dizut egutegi argirik emanen, baina kontsideratzen dut urgentzia duela gaiak, bereziki Macron presidenteak Korsikan egin adierazpenak aintzat hartuta.

Inkesta soziolinguistikoak erakutsi du euskal hiztunen kopurua etengabe apaltzen ari dela. Zein da zure plana horri aurre egin eta UNESCOk aipatzen duen %33ra iristeko?

Hiztun kopuruaren apaltzea kontuan hartu behar dugu eraman behar ditugun ekintzetan. 2017tik EEP osatzen dugun lau erakundeek maila bereko diru ekarpena egiten dugu. Ekarpen hori emendatu beharko da, gutxienez hiztun kopurua gaur egungo mailan gelditu dadin. %30etik behera, hizkuntza arriskuan da.

Zer heinetara emendatzeko aukera ikusten duzu?

Zenbaki batzuk aurkeztu dizkidate EEPko eta Seaskako arduradunek. Uste dut modu adierazgarrian emendatu behar dela bakoitzaren ekarpena. Ez dut erranen zenbat, orain ari garelako eztabaidan.

PLUI Herriarteko tokiko hirigintza planak lantzen ari zarete. Helburutzat hartu da biodibertsitatea eta laborantza lurrak babestea eta, era berean, gehiago eraikitzea. Nola egin daitezke biak batera?

Agindu kontraesankorrak dira. Auzapez guziek duten zailtasuna da: gehiago eraikitzea etxebizitza eskaerari erantzuteko eta Klima eta Erresilientzia Legeak markatutako zero artifizializazio araua betetzea: 2030erako ,%50; eta2050erako, %100. Anbizio handiko helburuak dira, baina oinarrituak dira. Behartuko gaitu dentsitatea lantzera. Ez dugu etxebizitzaren gaia konponduko, bizitzeko moduak galdekatu gabe. Baina gure hautetsien antolaketarako gaitasuna eta inteligentzia kolektiboa laudatzen ditut. Hiru PLUI prest daude -Amikuze, Hego Nafarroa Beherea eta Zuberoa-, eta agintaldia bukatu aitzin onartuak izanen dira. Gainerakoak polikiago aitzinatzen ari dira.

Nola neurtuko da artifizial bihurtu daitekeen hektarea kopurua?

Kalkulu konplikatua da. Arau mekaniko, kontable eta pixka bat injustua da. Herrika neurtuko da, baina interdependentzia forma bat izanen da. Batzuek anitz eraiki dute iraganean, eta abantaila izanen dute hainbeste eraikin izan ez duten herriekiko. Hor ere elkartasun bat irudikatu behar da. Zinezko negoziazio bat izanen da; ekitatea kontuan hartu beharko da.

Ez ote da arriskurik hautetsiak elkarren arteko konkurrentzian sar daitezen lurrak eskuratzeko?

Elkarri begira hasiko dira, bistan dena. Leku batzuetan eraiki dugu —Baionan, adibidez—, eta beste batzuetan eraiki nahi dute, biztanleria berri bat errezibitzeko, besteak beste, eskoletako ikasgelen itxiera saihesteko.

Herritarrek parte hartuko dute erabakietan ala hautetsien artean bakarrik iraganen da?

Herritarren bitartekaritza ez da ezinezkoa, baina zaila izanen da. Hautetsiek beharko dute elkarren artean mintzatu. Herritar arrunta interesatua izanen da: haien lurrez hartuko ditugu erabakiak. Gaia hain da konplexua,ministerioko ordezkariekin kolokio bat antolatzeko iniziatiba hartu dut, eta etortzekoak dira. Nire kezka da beste haustura sozial bat gertatzea, lurrak dituztenei abantaila emanen diena. Hori ez gertatzeko ari gara lanean.

Konpentsazio arauari buruzko iruzurrak kontrolatzen hasi da Euskal Elkargoa. Zertan da Baionako herriko etxea?

Arauaren obratzearen hasieran besterik ez gara, baina hastapenetik kontrol bikoitza egitea erabaki dugu Baionako hirigintza zerbitzuarekin: informazio eskaera egin diegu dudak sortzen dizkigutenei; duda baieztatua bada, egiaztatzeak eginen ditugu tokian toki. Bistan dena, zigorrekin jarraituko dugu.

Irun eta Bordele arteko trenbidea berritzeko eskatu zenuteniaz. Zertan da gaia?

Geroztik, Naturaren babeserako Frantziako Kontseiluak eta Ingurumen agintaritzaren eskualdeko misioak erran dute —eta ez dira erakunde txikiak— GPSO Hego Mendebaldeko trenbide Egitasmo Handiak ingurumenari kalte egingo diola. Helburua zen arrisku horren berri ematea. Adi segitzen dugu. GPSO proiektua gaizki abiatua da, eta ez nago triste.

Alain Rousset eta Jean Jacques Lasserrekin dituzun harremanetan ondoriorik izan du?

Noski, izan du; baita espero nituen eta izan ez ditudan diru laguntzetan ere.

Rennaissance alderdiko kide egin zara, Macronen hautagaitza babestu zenuen presidentetzarako... Frantziako Senatura aurkeztea gogoetatzen zenuela erran zenuen ekainean, baina ez zinen aurkeztu. Zer gertatu da?

Proposamenak izan ditut, alde orotatik. Pentsatzen zuten profil hori izan nezakeela: abokatu ohia, 35 urteko karrera, tokiko hautetsia... Ez dut luzaz gogoetatu. Banituen beharbada senatari izateko aukera batzuk, baina, hautatua izan banintz, herriko etxea eta elkargoa abandonatu beharko nituen, eta horrek pena eragingo zidan. Ez nuen irudikatzen agintaldi erdian hona ekarri nauten hautetsiak uztea.

Zuk zeuk egin al zenuen eskaera Frantziako presidentearen gehiengoa ordezkatuko zuen hautagai izateko?

Ez. Kontsideratzen nuen abiatzen banintzen ez nuela inoren sostengurik behar. Rennaissance alderdian naiz, egia, baina ez dut alderdi baten beharrik aurkezteko. Herriko etxera aurkeztean eragin eremu horretakoak ez direnak biltzen ditut, eta beren lekua aurkitzen dute.

Zein da zure etorkizun politikoa 2026ri begira?

Sinetsidazu, ez diot neure buruari galderarik egiten 2026ri buruz. 70 urte baino gehiago dut, badu eragina. Errealitate bat da ezin dela arrazoiak manatzen duena baino harago engaiatu. Ez dakit zer egoeratan izanen naizen agintaldi bukaeran. Kontsideratzen dut gaitasun guziak behar direla herriko etxera aurkezteko.