Euskara elkarteen datozen urteetarako lan ildoak ezarri nahi ditu Euskaltzaleen Topaguneak. Lantegi antzeko bat egin dute horretarako iragan hilabeteetan: gizarteko hainbat sektoretako pertsonen iritziak eta sentimenduak jaso dituzte, eta han bildutakoekin ondutako txostenak kongresura eramango dituzte bihar, Arrasaten (Gipuzkoa). Lanketa horretan buru-belarri ibili dira Jasone Mendizabal (Arrasate, Gipuzkoa, 1968) Euskaltzaleen Topaguneko zuzendaria eta Irati Iziar (1975), lehendakari berria: «Oñatin jaiotako gasteiztarra». Bien pentsamenduetan bor-bor dabiltza Batera jauzi deitu duten prozesu horretan egin dituzten solasaldietan entzundakoak. Espero zituztenak izan dira asko: lehendik Topagunearen jardunean sakon zuztartutako printzipioak. Ideia berriagoak ere badira, eta zimiko baten gisan heldu dira hainbat: minbera. Hazten jarraitzeko bide nahi dituzte orain.
Batera jauzi prozesua zer-nola bideratu duzue?
JASONE MENDIZABAL: Zergatik hausnarketa? Zergatik aldaketa?Gure mugimendua jaio zen orain dela 40 urte euskararen erabilera erdigunera ekartzeko. Kontua da azken hamarkadetan lan eskerga egin dugula, baina erabileran %12-14ko batezbesteko horretan gaudela. Horrez gain, garaiak aldatu egin dira; herri mugimenduen izaera, borondatezko lana, aktibismoa artikulatzeko era... Pandemia ostean, bereziki, desaktibazio bat sumatu genuen, guk eta herri mugimendu guztiek: herritarrak beste era batean erantzuten ari dira hainbat gairen inguruan, eta nahi genuen arakatu euskarari dagokionez zer gertatzen ari den. Guk guretik galdera horiei erantzun beharrean, gizarte lagin zabal batekin jendarte laborategi bat martxan jarri genuen beste xede talde batzuekin; erdaldunak, gazteak... Euskal Herri osoan kontraste taldeak egin ditugu horretarako.
Euskararen erabileran jauzi bat egite aldera, bete beharreko bost baldintza identifikatu zenituzten prozesuan. Horiek zedarritu behar al dute geroa?
MENDIZABAL: Baldintza horiek lehentasunezko baldintza gisara ikusten dira erabileran jauzi bat egiteko, baina gizarte osoarentzat etxeko lan bat da: ez da Topaguneak bakarrik egin dezakeen zerbait. Erakunde publikoek, euskaraz dakitenek eta ez dakitenek, bestelako kolektiboek... Bada ikuspegi sistemikoz egindako lan bat. Eta prozesuaren bigarren zatian, Topaguneak definitu egin du bere ekarpena zein izan daitekeen; hori guztia bost ardatzetara eraman dugu.
IZIAR:Batera jauzi prozesuak lagundu digu gure etxetik pixka bat irten eta gonbidatzen gure gogoetetara agian euskalgintzan eta euskararen munduan hain gertu ez dagoen jendea. Gazteak egon dira, etorkinak ere bai... Zenbaitetan sorpresak egon dira, eta espero ez genituen gai zenbaitek pisu handia hartu dute.
Euskalgintzak plurala izan behar duela: hori lehen baldintza. Zenbaitetan, erabiliaren erabiliz,gastatu egiten dira hitzak. Kasu honetan, zer esan nahi du?
IZIAR: Bestelako eragileekin eta bestelako mugimenduekin ere oso konektatuta egon behar dugu. Bestela, bai, hitzek dena aguantatzen dute. Eta esaten dugunean migratzaileak euskarara ekarri behar ditugula, inork ez dizu esaten ezetz, baina nola egiten da hori ez bada beraiekin zuzenean lanean, beraien arazoak ezagututa...
MENDIZABAL: Ez da bakarrik pentsatzea: zein falta dugu hemen? Zein gehiago izan daiteke mugimendu honen parte? Nahi dugu gure egituraketa ere pluralagoa izatea. Orain arte euskara elkarteen federazioa izan gara, eta uste dugu etorkizunera begira gizartean parte hartzeko era berriak dauden moduan, Topaguneak ere malgutasun hori behar duela, norbanako euskaltzaleekin lan gehiago egiteko. Nahiko genuke Euskal Herri osora zabaltzea euskara elkarteen sarea, baina beti ez dago energiarik era horretako elkarteak sortzeko, horrek eskatzen duen burokrazia guztiari eusteko. Horregatik, egitura malguagoak eta likidoagoak ere ekarri nahi ditugu mugimendura.
Denek inportanteak direla sentitzeko, ezta?
MENDIZABAL: Jende asko dago, beti egon da euskararen historian, euskararen alde lan egiteko; erdaldunak asko, etorkinak ere bai, eta iruditzen zaigu hori ezin dugula galdu. Horretarako, galdetu behar diegu zer behar duten prozesu honetara urrats txiki bat egiteko: zer zailtasun dituzten. Guk entzun ditugu Batera jauzi prozesuan. Agerian geratu zaigu sumatzen dutela bihotzean euskararen alde urrats bat egin dezaketela, baina zailtasunak handiak dira. Nola egingo dugu? Anbizio handiagoz lan egin dezagun bai euskaltzaleok, bai instituzioek, bai alderdiek gizarteari bidea samurtzeko
IZIAR: Azkenean, euskaraz bizitzea nahi dugulako, baina gizarte hobe bat nahi dugulako, eta euskara hor gizarte kohesiorako ardatz moduan ikusten dugulako. Horretarako elkar entzute bat behar da, askotan afektibitate eta emozio asko daudelako hor tartean. Eta hori Batera Jauzi prozesuaren ekarpen handienetako bat izan da, nire ustetan: hizkuntza minak edo zauriak kontuan hartzea aurrera egin behar badugu.
«Bestelako eragileekin eta bestelako mugimenduekin ere oso konektatuta egon behar dugu»
IRATI IZIAREuskaltzaleen Topaguneko lehendakaria
Ondorio gisara ateratako bigarren baldintza, hain justu, beste eragileekin sarean jardun beharra izan da, eta horren lanketan aipatu dituzue hizkuntza minak. Nolako oinazeak jaso dituzue?
MENDIZABAL: Azpimarratuko nuke lehen mina euskaldunona dela: lehen lerroan jarri nahi genuke hori. Gure hizkuntzaren galera, euskaraz bizitzeko zailtasunaren inpotentzia: hori da gure historia, herri zapaldu baten historia. Hori oso presente daukagu. Hori bada, eta garrantzitsua gu entzunak izatea gure historia ezagutzen ez dutenen aldetik. Baina zein beharrezkoa den beren mina eta zailtasunak entzutea. Ezina, adibidez, euskaltegiko matrikula pagatzeko, edo ezina zure haurra D ereduan aritu eta akaso guraso bileran ez duzulako ezer ulertu, eta ez zarelako aintzat hartua sentitu... Gauza txiki asko dira, eta ez dira geure burua zigortzeko, baina zenbaitetan hanka sartu dugu: ez dugu denean asmatu.
IZIAR:Batera Jauzi-n hain indartsu atera zen gai hau, eta izan zen: «Ai ama, zenbat etxeko lan!». Minen gaia agertzen den momentuan, emozioak ere pizten dira, alde batetik eta bestetik, eta gaizki-ulertuak ere egon ahal dira... Ez da hori asmoa: su hori piztea. Ezagutzea da helburua.
Hirugarren baldintza: iruditeria berriak behar dira. Aurreko puntuetan ere ja argi agertu da hori. Denak lotuta daudelako?
IZIAR: Hori da. Elkarrekin oso lotuta dauden ideiak dira. Euskalduntasuna askotan irudi konkretu batzuekin lotuta dago: txapela, sagardoa eta trikitia. Baina horretaz ere hasi ginen ikasten, aztertzen, eta ikusten aniztasun handia dagoela: askotariko moduak, egoerak eta egoteko moduak daude euskalduna izateko. Baina kanpainak egiten ditugunean, euskararen aldeko kanpainak, biziberritzerako, irudi eta mezu batzuk transmititzen ditugu. Eguneratu behar da: aniztasun hori islatu behar da.
«Anbizio gehiagorekin lan egin dezagun bai euskaltzaleok, bai instituzioek, bai alderdiek gizarteari bidea samurtzeko»
JASONE MENDIZABALEuskaltzaleen Topaguneko zuzendaria
Euskalduntzeko eredu unibertsal bat proposatu duzue laugarren baldintza gisara. Hezkuntza egituretan, ikasgeletan, bermatzen da hein batean euskalduntzea, baina horma horiez haragoko munduaz ari zarete...
MENDIZABAL: Hori da. Ikerketek, esperientziak, hamarraldi askotako ibilbideak erakutsi digu: hori ez da nahikoa. Kontua da behingoz neurri askoz ausartagoak martxan jartzea behar dugula, berebiziko garrantzia dauka horrek, bestela ikasgela horietan hainbeste denbora eta ahalegin egin duten herritar horiek senti dezakete: «Hau engainu bat da. Lanera noa, eta ezin dut hitz egin; kalera noa, eta ez naiz nahikoa euskaldun, edo auzo bizitzara noa, eta ez daukat aisialdia, eguneroko bizitza gozagarri hori, euskaraz». Iruditzen zaigu inbertsio handi bat egin behar dela eremu horretan: deitzen diogu euskalduntzeko komunitategintza.
Azken baldintza gisa, eta, aurreko guztiekin lotuta hau ere, itun bat behar dela esan duzue, instituzioak ere barnean hartuko dituena. Zein ezaugarri izan behar ditu, zuen ustetan, euskararen erabileran aurrera egiteko?
IZIAR: Hor eragile eta aktore ezberdinak daude, bakoitza eskumen eta indar ezberdinekin, eta akordio berriak beharko dira. Uste dugu hor ere ausartak eta anbiziotsuak izan behar dugula.
