«EH Baik ez du hautua egiten ahal Matxikote eta Karrereren artean»

If Matxikote Uztaritzeko hautetsia Uztaritze Bai zerrendatik kanporatzeak ez du eragin 2014an herriko etxeak euskara ofizial izendatu zueneko erreakziorik. BERRIAk iritzia eskatu dio Euskal Konfederazioari, baina ez du erantzun; zuzendaritzaren hurrengo bilkuran aztertuko dute gaia. Mugimendu abertzaleak ere ez du hasieran erreakziorik plazaratu, baina Peio Etxeberri Aintxart (Baiona, 1973) EH Baiko bozeramaileak luze eta zabal erantzun die BERRIAren galderei. Elkarrizketaren bertsio luzea ere eskuragarri dago, nahi duenearentzat.

Zer begirekin ikusi duzue Uztaritzen sortu den gatazka?

Egia da EH Bairekin ez garela baitezpada sartzen herri barneko gauza batean. Ez dut erranen ados naizela batekin edo bestearekin; ez dut uste hori denik gaia. Uztaritzeko kasuarekin, ikusten dugu zein zaila den oposiziotik boterera pasatzea. Hori lehen gauza.

Bigarrenik: hiruki bat da. Legea, geure proiektu politikoa eta herritarrak. Legea ez duzu aldatuko herritarrak konbentzitu gabe, baina herritarrak ez dituzu bereziki konbentzituko legea ez bada aitzinetik aldatu. Uztaritzen kausitu duguna hori da. Baina erran nezake ez dela bakarrik euskararen kasua. Gure proiektu guzietan gauza bera da, baina badira hiru gai, nire ustez, abertzaleen artean sekulako zailtasunak sortzen dituztenak: euskara, presoak eta Euskal Herriaren eraikuntza edo independentzia. Hiru gai horiekin ikus dezakegu azken urte hauetan zenbat kalapita izan diren abertzaleen artean. Gure nortasun politikoa oinarritzen baitute gai horiek.

Ez ote da deigarria Uztaritzeko aferari buruz EH Baik bere baitarik ez erantzun izana? Zergatik ez duzue erantzun?

Egia da, eta aitortzen dut, askoz ere errazagoa da komunikatzea zure garaipenen inguruan, adostasunen inguruan, arazorik sortzen ez duten gaien inguruan. Eta deserosoagoa da zatiketa sortzen duten gaien inguruan hitza hartzea.

Isiltasuna da bidea?

Isiltasuna ez da baitezpada bidea. Beharbada, bada koldarkeria zerbait afera horretan, beharbada. Uste dut euskararen inguruko afera horrek tapatzen duela beste afera bat ere. Nire ustez, zilegitasun osoa du auzapez batek bere gehiengoko kide bat kanporatzeko sistematikoki ezetz bozkatzen badu gehiengoak proposatzen dituen gauzetan.

Zilegi ote da EH Bai isilik egotea? Kanpotik begiratuta, deseroso ageri zarete.

Ez dugu komunikatu ere Miarritzeko aferez. Alta, abertzaleak ere joko biziki lainotsu batean dira, eta nik, laxatuko banintz, komunikatuko nuke barnean dudan guzia errateko.

Eta ez ote luke EH Baik komunikazio hori izan behar?

Beharbada. Baina zer nahi duzu erratea? Aitortu behar da ez dela erosoa horrelako kasuetan komunikatzea. Baina zer eginen genuen [Uztaritzeko aferaz]? Agiri bat, agiri bat egiteagatik, eta ez arrunt ihes egiteko arazotik; eginen genuen zerbait gatzik gabe eta piperrik gabe, erranez arazo hori Uztaritzen konpondu behar dela, pena dela, gure ustez urratsak egin behar direla euskara garatzeko... Horrelako zerbait. Eta hor konpon!

Nire ustez, afera horretan bai Karrere eta bai Matxikote aski malestrukak izan dira haien egiteko moduetan. Batetik, Matxikotek, nire iritziz, segitzen ahalko zuen sinesgarritasun handiagoarekin euskararen inguruko bere bataila, sistematikoki oposizioan izan gabe. Karrere ere, nire ustez, malestruka izan da BERRIAri emandako elkarrizketan, aitortu duelako debekatu ziola If Matxikoteri euskara hutsez mintzatzea. Hautetsi abertzale batek ezin du horrelakorik egin. Ez da posible. Eta, gainera, kalterako da. Oposizioko hautetsiek ez badute hori entzun nahi, tapatzen dituzte belarriak, edo abian dira; egiten dute nahi dutena. Baina Matxikoterentzat ere oposizioari begira edo euskara ulertzen ez dutenei begira, haren ideiak ez dira pasatzen, ez baitira ulertuak. Horregatik ere, ni ez naiz baitezpada taktika horren alde. Oroitzen naiz sentsazio hori izan nuela Europako hauteskunde batzuetan, duela urte batzuk, Euskal Irratietan antolatu zen eztabaida batean. Ari nintzen: nola antolatu da horrelako eztabaida bat frantsesez? Lotsagarria zen. Menane Otxandabaratzek eta Terexa Mitxelenak, biek hautatu zuten bakarrik euskaraz mintzatzea. Baina eztabaida noren artean egon zen? Beste guzien artean.

Fineziaz jokatu behar da, eta, nire ustez, ikusi behar da non den interesa, zer irabazten den alde batean eta zer galtzen den beste batean. Nire ustez, gu geldituko gara nork duen arrazoi, eta nor den oker: Matxikote, Karrere, zer egin behar den... Ahantzita arazo horren hastapenean, eta errudunik handiena Frantziako Gobernua dela.

Ez ote dira behar horrelako ekintza txiki batzuk eztabaida mahai gainean jartzeko eta gogoeta bultzatzeko?

Batzuek, segur aski, zilegia eta normala dela erranen dute, baina beste zenbatek ez dute kritikatuko? Orduan, nik ez dut erantzunik. Hori historiak du erranen. Matxikotek duen jarrerarekin, pentsatzen dut jende sobera kontra bihurtzen duzula.

Ez ote dute horrelako ekintzek kontzientzia eragin eta eztabaida sortzeko funtzioa ere?

Nire ustez, pena litzateke bata edo bestea hautatu behar izatea. Eta pena da justuki Uztaritzen gertatu izana. Gauza bera egin zitekeen, beharbada, Matxikoteren eta Carrere artean adostuta.

Ez ote litzateke hori hasieran aipatzen zenuen erdibidea?

Bai. Segur aski, ez da bat edo bestea, bien arteko zerbait da. Elkarren artean adostea estrategia, bakoitzak bere rola harturik bere gain.

Uztaritzekora itzulirik, azken lau urteetan, nola ikusi duzue EH Baikoek hizkuntza politikak izan duen bilakaera?

Ez dugu sobera landu. Ikusi dugu, hala ere, Uztaritzen egin direla hainbat gauza beste inon lortu ez ditugunak.

Aski dea?

Ez, noski. Hori esplikatzen dut errateko bidea egin dela, baina gutxi, gauza gutxi da. Ene ustez, ez da erantzun objektiborik.

Ez ote da logiko eta zilegi duela lau urte euskara ofizial izendatu duen herriko etxe bati gehiago eskatzea?

Gauza anitz proposatzen dira oposiziotik, eta, gero, aurrekontu bat duzularik eskuen artean, hori dena pagatzeko hautuak egin behar dira, eta ez da dena posible. Eta hori ere entzun behar da.

Matxikote eta Karreren bideen artean, zein da EH Bairen iritzia?

EH Baiko bozeramaile gisa, ezin diet arrazoi eman, ez Matxikoteri, ezta Karrereri ere. Baina afera beste manera batez ere pentsatu behar dugu: zinez aitzinatzeko zein den biderik hoberena. Arduragabekeria litzateke nire partetik, bat edo bestea hautatzea.

Bruno Karrerek BERRIAri emandako elkarrizketan, iritzi publikoaren pisua aipatzen du. Posible ote hizkuntza politika bat garatzea Ipar Euskal Herrian denen adostasunarekin?

Ez, bistan da ezetz. Hori da politika bere zentzu orokorrean. Jendea ez bada ados, aski zuen beste norbaiten alde bozkatzea.

Mugimendu abertzalean denek argi ote dute hori?

Guzien artean adostasun bat lortzea ez da posible! Auzapez bati doakio proiektu politiko bat proposatzea, eta hori aplikatzea. Uztaritzeko kasuan, konparatu beharko litzateke zer proposatua zen eta zer egin den.

Mugimendu abertzalea ez ote litzateke aitzindaria izan behar euskararen arloan?

Bistan da. Gure rola da. Gure funtzio historikoa eta politikoa da. Uste dut funtsezko adostasun bat badugula, baina egin beharreko bideaz, taktikaz dugu desadostasuna.

Ez ote da momentua eztabaida hori eramateko?

1960tik, Enbata mugimenduarekin, beti horretaz mintzatu gara. Ez genuen proiektu politikorik, edo gutxi. 20-30 urte geroago, beste gai guziez mintzatzen hasi ginen, kontsideratuta gure oinarri ideologikoa bagenuela. Beharbada, ahazten dugu euskara.

Zer gehiago egin lezake mugimendu abertzaleak?

Hiru arlo badira politikagintzan: kudeaketa hartzea, legea aldatzea eta herritarrak konbentzitzea. Hor dugu gehien eragin behar, herritarrak konbentzitzean, eta pentsatzen dut alde horretatik ez dela dena beltz. Gauzak aldatu dira. Ez da aski, segur. Baina bide hori egin da 40 urtez; denbora hori ez da bizitza bat ere.

Euskal Elkargoaren hizkuntza politika proiektua, Euskaraldiaren eta Korrikaren urtea... Ez ote da abagunea euskarari begirako estrategia bateratu bat adosteko?

Bai. Uztaritzeko kasuaz baliatu beharko ginateke ohartzeko zer gertatu den, zer egin den ongi, zer egin den gaizki, bilana egin, jende guzia mahai baten inguruan ezarri, eta gogoetatuta nola konpontzen ahal den afera hori. Irakaspenak hartu behar dira gure porrotetatik.

Eta zein da espazioa gogoeta hori eramateko?

Nire ustez, Batera-k bere eginkizunetan duen ardatz bat euskara dela kontuan hartuta, Uztaritzeko kasua hartuta, eta Uztaritzen berean hasita, Euskal Elkargoari buruz abiatu duten gogoetaren gisako bat egin liteke. Ideia ona litzateke.