«Desobedientziak masiboa behar du»

Desobediente. Solidario. Ama lurraren defendatzaile. Bai eta tarta jaurtitzaile ere. 1996an Itoizko kableak mozteagatik lau urte eta hamar hilabeteko espetxe zigorra jaso zuen Julio Villanuevak (Iruñea, 1958), eta kartzelan sartu zuten; 2011n, tarta bat bota zion Nafarroako Gobernuko presidente Yolanda Barcinari, eta horregatik, bost urteko espetxe zigorra eskatu du fiskalak harentzat; seikoa, berriz, akusazio partikularrak. Desobedientzia zibilaren bidetik egin du beti aurrera.

Hamar urte joan dira Itoitz eta bertze herriak bota zituztenetik. Zer sentipen duzu?

Jendea ohitu egiten dela iruditzen zait. Ahaztu egin zaiola gertatu zena. Agoitzen bizi direnentzat autodefentsarako tresna ere bada hori, mamu beltz baten ondoan bizi behar dutelako. Lurrikarak ez dira gelditu. Mehatxu horrekin bizi behar dute. Itoizko urtegiak inoiz ez du normal funtzionatuko.

Itoitz eta bertze herriak suntsitu zituztenean, herritarrek zigortzat jo zuten etxeak eraitsi izana. Nola gogoratzen duzu momentu hori?

Urtegiaren aurkako borrokan izan zen oso momentu gogorra. Ikusten genuen hori gertatuko zela, borroka fronte hori zabaldu egiten zela, eta hilabeteak eman genituen herrien defentsa prestatzen, Itoitzen eta Artozkin. Oso eraso bortitza izan zen. Herrietan ziren taldekideen bizitza arriskuan jarri zuten etxeak behera botatzeko.

Herria husteko operazioa, hain zuzen, erreskate operazio bilakatu zen, une batean. Horixe erraten zuen Nafarroako Gobernuak.

Estrategia hori erabili zuten nahi zutena egiteko. Erreskate hitza aipatuz, mahai gainean jartzen zuten hildakoak izateko aukera. Sekulako sarraskia egin zuten, jendea, oraindik ere, etxeetan zela. Taldekideak etxe barruan egonda hasi ziren hondeamakinekin eraikinetako hormak behera botatzen. Jokaldi guztiz kriminala izan zen.

Itoitz borrokaren ikur izan zen. Min egitea zen helburua?

Itoitz ikur bat zen, eta ikur hori behera bota nahi izan zuten. Nagoren ere, Miguel Zazperen etxea izan zen bota zuten lehena. Zazpek, hain zuzen, urtegiaren aurkako jarrera sendoa izan zuen beti. Etxea bota zioten gauzak ateratzeko ia denborarik eman gabe. Oso momentu tragikoa izan zen. Pertsonen eta animalien gainetik bota zuten dena. Ahalik eta azkarren bukatu nahi zuten.

Itoitzen eta Artozkin estrategia ezberdina baliatu zuten. Itoitzen zuek uste baino lehenago sartu ziren; Artozkin, berriz, herria hustu eta handik hamabost egunera. Zergatik?

Ez dakit zein izan zen estrategia aldatzeko arrazoia. Akaso ez zuten Itoitzen bezain baldar jokatu nahi. Artozkin aukera izan genuen han bizi nahi genuela erakusteko, beste eredu alternatibo bat nahi genuela agerian uzteko. Nik uste dut Artozkin gu nekatzen saiatu zirela, pentsatuz gure borrokak behera eginen zuela. Baina hanka sartu zuten. Denborak aurrera egin ahala, orduan eta sendoago ginen. Jende asko joan zen Artozkira, ekinbideak sortu ziren, eta hamabost egun haietan sekulako oihartzuna izan zuen borrokak. Haiek ere konturatu ziren horretaz, eta bertan behera utzi nahi izan zuten, berehala.

Zuk ezin izan zenuen zuzenean parte hartu herrien defentsan, kableak mozteagatik jasotako zigorra betetzeko atxilotzeko agindua baitzegoen zure kontra. Gogorragoa izan zen?

Izan zen berezia. Ezin izan genuen defentsa aktiboa egin, baina han izan ginen. Atzean. Defentsa prestatzeko lanetan. Ahal izan genuen neurrian parte hartu genuen. Herriak husteko eguna ailegatu zenean, alde egin genuen.

1995. urtean jarri zen martxan Itoitzekin Elkartasuna taldea. Itoitzekin zenuen harremana lehenagokoa zen, ordea. Nola sortu zen?

Ama lurraren defentsan ari ginen taldeon artean harremana bazen. Abiadura handiko trenaren aurkako borrokan ari nintzen, eta Itoizko Koordinakundeko jendea ezagutzen nuen. Urtegiaren mehatxua sortu zenean, borroka horrekin bat egin nuen ere. Obrak hasi zituztenean, mehatxua benetakoa zela konturatu ginen. Halako proiektuekin gertatzen da jendeak uste duela ez direla gauzatuko. Baina lanak hasi ziren. Eta Itoitzekin Elkartasuna sortu zen, oposizioa agerian uzteko. Proiektuari ezezko biribila emateko. Gure helburua hasieratik izan zen obrak gelditzea.

Epaileen sententzia bazegoen, gainera.

Bai. Sententzia horrek ematen zigun sostengua. Sententzia horrek esan zuen obra legez kanpokoa zela. Baina 24.000 milioi pezetako [144,2 milioi euro] bermea ezarrita, ezinezkoa zen betetzea. Ebazpena kontuan izanda, ordea, obrak gelditzeko erabateko zilegitasuna bagenuela uste genuen guk. Erdi txantxetan esaten genuen gu ginela epaitegiaren ebazpena betetzeko eragile fisikoak.

Zaila izan zen kableak mozteko erabakia hartzea?

Ez zen oso zaila izan. Hainbat aldiz zintzilikatu ginen kableetatik, moztu baino lehen. Ekintza sinbolikoak ziren, baina ez ziren oso eraginkorrak. Horregatik erabaki genuen kableak moztea. Erabaki nahiko logikoa izan zen. Pentsatuz, hala ere, hilabetez edo geldituko genituela lanak. Ia urtebetez gelditu genituen, ordea.

Ondorioak latzak izan ziren zuentzat. Espero zenuten?

Kaltea eragiteagatik epaituko gintuztela uste genuen guk. Eta horregatik ez zaituzte espetxean sartzen. Zorrotzak izan ginen, eta obretan inor ez zegoen momentuan joan ginen. Baina zinpekoa han zen, eta aitzakia hori baliatu zuten legez kanpoko atxiloketa egozteko. Azkenean, lau urte eta hamar hilabeteko espetxe zigorra ezarri ziguten.

Kriminalizazio saioak areagotu ziren une horretan. Nola bizi izan zenuten orduko tentsioa?

Gu kriminalizatzeko ahalegina bortitza izan zen. Hedabideetan zabaltzen zuten terroristak ginela. Baina nik uste dut jendeak ez zuela amu hori erantsi, ekintza oso garbia izan baitzen. Sekulako jipoia jaso genuen, eta ez genuen alde egin. Egindakoaren ardura hartu genuen. Horrek zilegitasuna eman zigun. Gure dinamikarekin koherente izan zen ekintza hura. Publikoa, eta ez bortitza.

Gaur egungo ikuspuntutik, nola ikusten duzu egindako lana?

Nik uste dut oso ekintza interesgarria izan zela, eta piztu zuela halako garra. Urtebetez gelditu genituen lanak. Garai hartan, proiektua gelditzeko esperantza bazen. Izan zituen ondorio latzekin ere, ekintza positiboa izan zela uste dut. Onartu behar dugu haiek irabazi zutela, urtegia egin baitzuten, baina gure ahalegina eta gure lana hor daude. Eta denborak erakutsi digu arrazoia alde genuela. Ez da bakarrik herrietan egin zuten txikizioa, edo ingurumenean eragin zuten kaltea; Rosario Brinquisen ikerketak agerian utzi du ere ikuspuntu ekonomikotik justifikaziorik gabeko azpiegitura dela.

Orduan ere bideragarritasunik eza salatzen zen. Zaila zen, ordea, halako argudioak zabaltzea?

Zaila zen, bai. Eta huts egin genuela uste dut nik. Guk, bai eta Itoizko Koordinakundeak ere, herrien defentsari, kultur ondarearen defentsari eman genion lehentasuna, baina ez genuen ongi landu urtegiaren atzean gauzatzen ari zen operazio ekonomikoa, auzi hori salatzeko.

Zergatik ez?

Urtegia egin eta gero, borroka utzi genuen. Jendea erreta zegoen. Urte luzeko borroka izan zen, eta nekatuta geunden. Ez genuen sobera adorerik izan Nafarroako ubidearen kontra borrokatzen jarraitzeko. Ekarriko zuen txikizioa ikusten genuen, ordea. Erdi Arora itzultzen gaitu. Ura pribilegio bilakatzen du, eta agroindustriako monopolioa bultzatzen du. Gutxiren esku gelditzen dira lursail guztiak. Ubidearekin atzera egin dugu nabarmen.

Ura eskatzen zutenek ere hori ikusten dutela uste duzu?

Uste dut konturatu direla engainatu zituztela. Nekazariak ere ari dira esaten ez dutela Itoizko ura nahi. Ureztatze sistema tradizionalak kendu, eta derrigorrez Itoizko ura hartu behar dute. Lehen merke zena, orain garesti ordaindu behar dute. Haiek ere konturatzen dira horrek ez duela batere zentzurik.

Itoizko borroka utzi zenuen, baina AHTaren aurkakoa ez. Nafarroako presidente Yolanda Barcinari tarta bat jaurtitzeagatik kableak mozteagatik baino zigor handiagoa jaso dezakezu. Zer deritzozu?

Kableak moztu genituenean obrak gelditu genituen. Tartakadekin, berriz, ez genuen deus lortu. Zalaparta pixka bat bakarrik. Bi ekintzengatik, ordea, antzeko zigorra jaso dezakegu, eta hori tamalgarria da. Horrek adierazten du zer-nolako sistema dugun. Bere burua hain zakarki defendatzen duen sistemak zilegitasun eza erakusten du. Borroka kriminalizatu besterik ez dute nahi.

Desobedientzia zibila oztopatu?

Duela hamabost urte egiten genituen hainbat ekintza egun ezin izanen genituzke hain erraz egin. Zigor kodea gero eta gogorragoa da, gure desobedientziak min egiten dielako. Sistema gotortu egiten da horren aurka.

Borroka moldeak egokitu behar dira ere?

Garaia aldatu da, eta guk ere garai berrietara egokitu behar dugu. Egun, gure taldeak bide motza eginen luke, espetxean izanen ginen denak. Ikasi dugu desobedientziak masiboa behar duela izan; ahalik eta jende gehienak parte hartu behar du. Egun, desobedientziak inoiz baino zilegitasun handiagoa du. Ilusioa piztu behar dugu, gauzak lor daitezkeela erakusteko.