«Aldaketa demografikoa ikaragarria izan da. Gogoan dut, hizkuntza politikako lehen urteetan uste xalo bat genuen: hizkuntza normalizazioaren bidean, noizbait, herritar guztiek lortuko zutela katalanez jakitea. Eta, horra, lehengo mendearen amaieran jende pila bat iristen hasi zen». Atzerri urrunetatik askotan. Eta argazkia antzaldatzen hasi zen. Katalunian hizkuntza normalizaziorako bidean egin diren urratsetan bada nor Isidor Mari Mayans (Eivissa, Herrialde Katalanak, 1949), eta aski argigarria da haren gogoeta. Gizarte aldaketa horren sakontasunari erreparatu behar zaiola argi du Maite Puigdevallek ere (Banyoles, Herrialde Katalanak, 1972): «Kataluniako gizartea aldatu egin zen, esaterako aurrez 60ko hamarraldian aldatu zen eran». Eta Marik nabarmendu nahi du beste aldaketa bat ere badela orain, sakona, eta oro hartzailea: «Digitalizazioa». Biak Udaltopen solastatu ziren atzo, eta elkarrizketarako tarte bat izan zuten gero.
Hizkuntza gutxituen berri emango duten harrera protokoloen garrantzia argia da. Zer lege esparru dute katalanak eta euskarak horiek bideratzeko?
ISIDOR MARI MAYANS: Zailtasunik ez da falta, baina, hain justu, identifikatu egin behar dira horiek, nola aurre egin ikusteko. Mentalitateak daude alde batetik; askotan aniztasun linguistikoa arazo bat dela esaten da. Areago, zigor bat ere bai: hor dago Babelgo mitoa. Baina jakina da aniztasuna ezinbestekoa dela eboluzioaren bidean: biologian, kulturan, arlo sozialean. Eta esparru politikoei begira, Europara begira, une jakin batzuetan bazirudien aniztasun linguistikoa era sendoago batean egituratzeko asmoa zegoela, baina ez da horrela izan. Nazio Batuen Erakundean, eta Europan bertan, oraindik ere lan handia dago egiteko. Estatuko esparruari begira, bada, badakigu zailtasunak zein diren. Espainiako eredua, adibidez, Kanadakoarekin alderatzen bada, aldeak handiak dira: han onartzen dute estatuak konpromiso bat izan behar duela sorreran hangoak diren kulturekin, eta horien geroa bermatzeko erantzukizuna duela. Hemen, ordea, ematen du albo batera uzten duela gaztelania ez diren hizkuntzen gaineko geroaren gaineko erantzukizuna. Beraz, esparrua ez da aldekoa, baina energia positiboak badira, eta horiek baliatu egin behar dira. Xedea da denentzat erakargarria izango den proiektu bat garatzea, kultura artekoa, zeinean senti daitekeen ez dagoela iragan komun bat, baina bai etorkizun komun bat. Hor jarri beharko litzateke indarra, eta bide horretan politika guztiak lotu behar dira harrera linguistikoarekin.
Esentzialismoa egozten zaie zenbaitetan halako gogoetei. Nola saihestu bide hori?
MAITE PUIGDEVALL: Oso arriskutsua da hori. XXI. mendeko figura zein da? Migratzailea. Kapitalismo berantiarrak jendea bota egiten du bere inguruetatik. Hor pedagogia handia egin behar da. Eta azaldu behar da denok noizbait izan garela subalternoak. Haiek eta gu. Eta gauza asko konpartitzen ditugu. Esentzialismoa zer da? Beldurra. Pentsatzea gure izaera galdu egingo dela. Baina herrialde guztiak garatu dira aldaketen bidez. Munduaren ikuskera finko bat dago horren atzean, baina mundua jario bat da. Denok gara aldaketen eta aniztasunaren seme-alaba. Hala ere, hiztun komunitateok bizirik irauteko eskubidea dugu: eskari hori ez da justizia sozialaren esparrutik kanpokoa. Elementu asko ekarri ditugu beste kulturetatik: jakiak, musika, kultura motak, harremanetarako bideak... Jada nahasita gaude. Beraz, zer esentzia? Gezurra da hori...
MARI: Esentzialismoaz hitz egin daiteke, baina zer dago esentzialistagoa supremazismoa baino? Uste du kultura hegemoniko bat badu beste bat bazterrean uzteko edo itotzeko era duela, zer eta besteak esentzialista direla esanda, gainera...
PUIGDEVALL: Zinikoa da, eta manipulatzailea, eta maskara kendu egin behar zaie halakoei.
MARI: Sumingarria da berdintasun eta askatasun ideiak nola manipulatzen diren ikustea. Ematen du askatasuna zera dela: norbera bizi den tokiko hizkuntzatik bakartzeko askatasuna. Aldiz, hori ez da elkarrenganakoa: inor ezin da bakartu hizkuntza hegemonikotik.
Migratzaile asko egoera zailetan daude, eta hizkuntzak ez dira beren lehentasuna. Nola lortu hor eragitea? Nola egin behar da harrera?
MARI: Premia larriak dituztenentzat euskara edo katalana ikastea ez da agian lehentasuna izango hasiera batean. Baina, hala ere, garrantzitsua da hasieratik hizkuntzaren kontzientzia izatea...
Tokiko egoeraren berri ematea...
MARI: Hasieran beharrezkotzat ez badu ere, hasieratik jakin behar du komenigarria eta erabilgarria gerta dakiokeela hizkuntza. Komeni da harrera zerbitzu guztiek, harrera linguistikoa egiteko ez badira ere, hori presente edukitzea. Askotan, ordea, ezkutatu egiten da. Sindikatuek, edo enpresa erakundeek, ez dute azaltzen katalanez edo euskaraz jakitea baliabide bat dela eta erraztu egiten duela gizartean eta ogibideetan aurrera egitea.
PUIGDEVALL: Bai, eta migrazioa osotasun batean hartu behar da aintzat. Jakin behar da nola heltzen diren, zer premia dituzten... Eta hor koordinatuta jardun behar dute arloan ari diren eragile guztiek.
Gizarteko aurreiritzi eta keriei ere erreparatu behar zaie.
MARI: Bai, eta zaila da askotan aurreiritziak-eta kentzea. Informazio okerrak zein diren identifikatu, eta horien aurka egin behar da.
PUIGDEVALL: Kasu honetan, batez ere, giza izaerari erreparatu behar diogu: ez euskaldun edo katalan izaerari. Ororen gainetik, gizakiak gara, eta gero ikusiko dugu nola eraiki dezakegun haientzat etorkizun bat, zer eta gurea ere aldaraziko duena. Bide paraleloak dira. Gainerakoan, gizarte polarizatu eta xenofobo batera goaz.
Ikusi gehiago
