«Burujabetza feminista bizitza duinen aldeko borroka bat da»

Hogei urte bete ditu aurten Euskal Herriko Bilgune Feministak, eta datorren asteburuan Oñatin (Gipuzkoa) egingo duten topagunean ekarriko dute gogora bi hamarkadotan egindako bidea. Halere, Naia Torrealdai Mandalunizek (Gernika, Bizkaia, 1992) eta Ainhoa Olaso Sopelanak (Durango, Bizkaia, 1996) aitortu dute elkartzea eta ospatzea dela xede nagusia: «Gure arteko harremanak berreskuratu nahi ditugu, horri ere espazio bat eman. Ospatzeko premia dago, eta ospatzera goaz».

Bilgune Feminista sortu zenetik aldaketa asko izan dira Euskal Herrian eta feminismoan. Nola ikusten duzue bide hori?

AINHOA OLASO: Kideek diferente gogoratzen dute sasoi hartako intentsitatea, bai Euskal Herriko egoera soziopolitikoan, bai feminista moduan izendatzeko eta antolatzeko, ariketa politiko bat baitzen berez; orain hobeto ulertzen dira espazio ez-mistoak, baina orduan gatazkatsua zen andreek gizonik gabe elkartu nahi izatea.

NAIA TORREALDAI: Ispilu ariketa bat da. Bilgune Feminista jaio zen hutsune bat betetzeko anbizioz: nazio mailako erakunde bat sortzea eta esparru desberdinetan zebiltzan emakumeak batzea; talde feministak bazeuden, baina tokian-tokian, eta asmoa zen sare bat osatzea. Orain, aldiz, feminismoa leku askotan dago, eta gure lehentasuna gehiago da indar hori guztia artikulatzea eta trantsizio politiko baterantz bideratzea. Leloetan ere nabaritzen da: emakumeen eskubideen aitortzarekin hasi ginen, eta orain nahi dugu feminismoa izatea aldaketarako palanka.

Egun feminismoa zabalduago dago, baina feminista asko ez daude mugimenduan. Zer alde on eta txar ditu horrek?

OLASO: Orain mila iturri ditugu edateko, eta horrek ekarri du feminismoa zabaltzea: kontzientzia hartze orokor bat. Bilgunetik beti aldarrikatu dugu bizitza politizatzeko premia, baina, aldi berean, antolatzea beharrezkoa da, eraldaketarako saltoa emateko; bestela, feminismoa kontu indibidual moduan gera daiteke, edo kontsumorako produktu bihurtu.

Euskal Herriaren ikuspegia beti izan da ardatz Bilgunen. Nazio eraikuntzaren inguruko eztabaida lausotu denean ere, zuentzat burujabetzak zentrala izaten jarraitzen du. Zergatik?

TORREALDAI: Burujabetzaren kontzeptua harago doa: feminismoagaz lotuta dago, ez bakarrik herri menperatu baten autodeterminazioagaz edo identitate euskaldun bategaz, baizik eta esparru guztietan erabakiak hartzeko eskubideagaz ere bai. Burujabetza feminista, azken batean, bizitza duinen aldeko borroka bat da: eremu guztiak eraldatzeko paradigma propio bat da.

Hain justu, Bizitzak erdigunean jartzea burujabetza feminista da mintzaldiarekin irekiko duzue Oñatiko topagunea.

OLASO: Burujabetza feministaz berba egiten hasi ginenetik garatu dugun diskurtsoa plazaratuko dugu. Burujabetzari buruzko begirada zabaldu du Bilgunek, esparruz esparru imajinatu, ulertu eta teorizatuz.

TORREALDAI: Hasieran burujabetzaren ideia lurraldearen, gorputzaren, euskararen eta gatazkaren inguruan landu genuen, eta orain dekolonialitateagaz ere lotzen dugu, zaintzagaz... Imajinatzen dugun herri horretan beharko ditugun baldintza materialak lotu ditugu guretzat identitarioa ere baden proiektu politiko bategaz.

Pandemia aurretik, goraldi betean zen feminismoa: bi greba, mobilizazio jendetsuak sexu indarkeriaren kontra, Salda badago jardunaldiak Durangon... Nola ikusten duzue hura guztia?

TORREALDAI: Loraldi hura ez zen gauetik egunera gertatu: urteetako lanaren ondorioz, konfluentzia bat sortu zen; eta lortu genuen gutasun oso indartsu bat eraikitzea behetik gora, azken batean mugimendu feminista Euskal Herrian ez dagoelako egituratuta. Greben ostean, interpelazio asko agertu ziren, artikulazio prozesuan izandako gatazken harira; feminismoaren altxorretako bat da autokritikarako gaitasuna, eta guk beti esan dugu gatazkak beharrezkoak direla gauzak aldatzeko, baina horrek guztiak eztanda egin zuen jardunaldietan. Eta haien ostean, agenda konpartitu bat eratzen ari ginenean etorri zen pandemia, eta gutasun hura lausotu egin zen apurka. Gaur egun, mugimendua ahulago dago, polarizatuago, eta oso lokalera begira, taldeak eta kideak berrindartzeko, prozesu pertsonal gogorrak egon direlako. Orain ikusten ari gara kalea berriro hartu behar dugula, badugula potentzialitatea; pandemia aurretik elkarrekin bizitakoa azalean geratu zaigu, eta berraktibatu egin behar dugu indarrak berriz metatzeko.

Nondik dator polarizazioa?

OLASO: Mugimendu guztietan beti egon dira debateak, eta feminismoan ere bai, baina Euskal Herrian gai izan gara gutasun hori zaintzeko. Gaur egungo giroan, sare sozialek kalte handia egiten dute: ez da Bilguneren estiloa hor eztabaidak elikatzea, baina prest gaude debateei heltzeko, betiere mugimendu feminista zaintzeko bada; eraikitzeko, eta ez apurtzeko.

Korapilo horietako batetik sortu berri da Araka ditzagun gure bazterrak liburua (Lisipe). Aitortu duzue zuritasunaren pribilegioez hausnartu behar dela, erruduntasunik gabe. Nola?

TORREALDAI: Errua ez sentitzea bera erabaki politiko bat da: mugimendu antirrazistako aliatuek eurek adierazi digute errua ez dela mobilizatzailea. Beraz, hobetsi dugu guk okupatzen ditugun botere espazioak arduraz erabiltzea eta mugiarazteko baliatzea. Gainera, Emakumeen Mundu Martxan ere egina dugu ibilbide sakon bat emakume migratu eta arrazializatuekin; hor hausnartu dugu zer den zapaldua eta zapaltzailea izatea momentu berean, eta ondorioztatu dugu agenda antirrazista bat artikulatu behar dugula mugimendu feministako beste kideekin. Kontziente gara arrazakeriaren aurkako mugimenduan emakume batzuek ez dutela harremanik nahi gurekin, eta hori zilegi da, baina guk aukeratu dugu bidea elkarrekin egitea hala nahi dutenekin, eta oso baliagarria izan da, bai minak eta azkurak eragiteko, bai posizio politikoak hartzeko.

Abagune horretan euskararen erabilera gatazkatsua da?

OLASO: Mugimenduan oso barneratuta dago euskarak erdigunean egon behar duela, baina praktikan badira deserosotasunak, batez ere espazio konpartituetan norbaitek amore eman behar duenean. Adibidez, pandemiaren harira online egin ditugun bileretan ezin izan dugu euskara mantendu euskaraz moldatzen ez den kide bat egon bada. Halere, uste dut gai honi ere eman zaiola buelta bat: gaur egun euskarak denontzakoa eta eskuragarria izan behar duela aldarrikatzen ari gara.

TORREALDAI: Mugimenduan eskuzabaltasun handia dago gai gatazkatsuak mahai gainean jartzeko. Guk hala egin dugu, eta gu ere, euskaldun moduan, mugitu egin gara, ulertzeko pertsona bat herri honetara datorrenean ez datorrela Euskal Herrira, baizik eta Espainiara edo Frantziara, eta guk ere harrera egiteko ardura dugula. Baina euskalgintzatik eta instituzioetatik lan asko dago egiteko, ohartzeko euskalduntzea ez dela prozesu mekaniko bat, pertsona bat euskaltegira bidaltzean datzana, baizik eta beste aldagai batzuk ere sartzen direla.

Feminismoak intersekzionalitatearen kontzeptua ekarri du; zapalkuntzen arteko lehia bat ere piztu al da? Beste mugimenduei baino gehiago eskatzen zaio feminismoari gainerako zapalkuntzak jorratzeko?

TORREALDAI: Egia da arriskua egon dela guk-zuek dinamikak sortzeko, eta une batzuetan eztabaida antzua izan dela. Baina Bilgunen beti egin dugu berba intersekzionalitateaz, eta etengabe ari gara diskurtso hori gaurkotzen, orain dekolonietateagaz eta trans identitateekaz. Intersekzionalitateak eman digu tresna analitiko bat ikusteko zelan zapalkuntza batzuk jasan edo egin ditzakegun momentuko posizioaren arabera, baina hor korapilatzeak ekar dezake identitate zurrunetan gotortzea. Esan izan digute gure borroka identitarioa dela, baina, niretzat, klase subjektu bakarra proletariotza dela esatea ere bada identitate oso zurrun bat sustatzea, eta dudan daukat noraino hartzen diren kontuan baldintza materialak, eta norenak. Guk ez dugu uste subjektu bakarra dagoenik, ez teorian, ez estrategikoki edo paradigmatikoki, borroka hortik abiatuz gero jendea kanpoan geratuko da eta. Feminismoak lortu du identitateak materialki ere ulertzea: feminismoa klase borroka da.

Feminismoaren goraldien ostean etorri ohi da erreakzioa, oro har, eskuinetik eta eskuin muturretik. Sumatzen duzue?

TORREALDAI: Eskuin muturra beti egon da hor, eta orain burua atera du. Baina, niretzat, eskuina eta statu quo-a dira mehatxua, ez direlako ari bermatzen ziurtzat geneuzkan eskubideak. Adibidez: abortuak egiten dituzten kliniken aurrean protesta egitea legez kanpokoa da, baina eskuin muturra hor agertzen denean, ez dira haien protestak galarazten; statu quo-a da gure eskubideak betearazten ez dituena: erdibideko posizio bat hartzen du, eta azkenean zapalduon kontra bihurtzen da. Garbiketa more handia dago: berdintasun faltsu batean bizi gara, ez baitago berdintasun legeak betetzeko mekanismorik.

OLASO: Dena den, eskuin muturra ez dago beti hain urrun, eta feminismoak agerian uzten dizkigu gure barruan dauden faxista txikiak. Azkenaldiko eraso transfobo eta homofoboak ere badira gure aurkako erreakzioak: batzuen deserosotasuna adierazten dute, kolokan ikusten dituztelako beren pribilegioak. Eta halakoak ez dira munstro abstraktu bat: gugandik ere ateratzen dira.