Prospektiba egiteak gehiago duela egitetik eta eragitetik, iragartzetik baino. Ideia hori erator daiteke Imanol Esnaola Gaindegia behatokiko zuzendari ohi eta demografia analistak atzo Usurbilen (Gipuzkoan) emandako azalpenetatik, eta garden azaldu zuen Esnaolak berak ere: «Etorkizuna prestatu egiten da». Jakinek eta UEU Udako Euskal Unibertsitateak atzoko eta gaurko antolatutako EH2040: demografia, lurraldea, zaintza, hizkuntza jardunaldiko lehen hitzaldia eman zuen Esnaolak, eta egungo joera demografikoen jatorriari erreparatu zien. Arrazoitu zuen horiek ere diseinatuak izan direla.
Ikusi gehiago:Ikusi azken saioa
Frankismoak diseinatuak, hain justu, Esnaolak modu probokatiboan baina ziurtasun osoz adierazi zuenez: «2022ko demografia nolakoa izango zen Francok erabaki zuen». Frankismoaren bueltako eliteek «irtenbide ekonomiko» bat bazutela azaldu zuen, industria astunean oinarritua, energetikoki oso intentsiboa eta formazio handirik gabeko eskulan merkea behar zuena. Eredu hark egun lurraldeak duen egitura, urbanizazio maila eta desorekak, besteak beste, zeharo baldintzatu dituela azaldu zuen.
«Orduko suak, egungo hautsak», adierazi zuen Esnaolak. Su berriak pizteko aukera badagoela argudiatuta, unearen garrantzia nabarmendu zuen: «Aukera historiko bat daukagu azken 80 urteetan izan ez duguna, zeren urte horien hondarretan bizi izan gara. Baina orain guk aukeratu behar ditugu erantzunak, eta guk aukeratzen ditugun erantzunek, agian, ekarriko dituzte guk nahi ditugun ondorioak». Zer aldatu badagoela erakutsi zuen, datuez lagunduta. Besteak beste, biztanleriaren saldo naturala negatiboa dela azaldu zuen, eta hazkunde puntuak lauzpabost baino ez direla. Landa eremuen hustea ere nabarmena dela azaldu zuen, landa eremuen kaltetan: biztanleen %55 hiriguneetan bizi da, eta, horiei bitarteko zonatzat deitutakoak gehituz gero, %80 baino handiagoa da proportzioa.
Euskal Herriaren urbanizazio mailari ere erreparatu zion Esnaolak, eta galdera bat aireratu zuen: «Euskal Herria gehiago urbanizatzerik ba al dago?». Izan ere, desoreka eta segregazio maila handieneko eremuak urbanoak direla azaldu zuen. Halaber, hedatutako zenbait uste okerrak direla ere erakutsi zuen: hala nola migratzaile gehien hirietan pilatzen direla. Batez ere Nafarroa hegoaldean kontzentratzen direla azaldu zuen, landa lanei lotuta, eta horkoak direla «prekarizazio agertoki larrienetakoak» ere. Hiriguneen eragin esparrua ere zenbaterainokoa den azaldu zuen. Iruñeak, esaterako, egunero Urdazubitik Larragara arteko herritarrak jasotzen dituela erakutsi zuen.
Datozen urteetan joera horiei eta beste hainbati erreparatu eta heldu beharra egongo dela azpimarratu zuen Esnaolak. Eginda ere, aldaketak eta «tentsioak» izango direla zehaztu zuen: hala nola zahartze tasa handieneko zonatan bakardadea areagotuko dela, hiriguneetako segregazio ekonomikoaren ondorioz arazoak sortuko direla kotizazioetan eta eremu batzuk hustuko direla, horrek dakarren «kapital kulturalaren galerarekin».
Kopuruei, bizitza duinak
Egungo erabakiek bihar batera edo bestera joatea determinatuko dutelako ideiarekin bat egin zuen Marta Luxan EHUko Soziologia irakasle eta demografian doktoreak ere, baina, halaber, egungo egoera ulertzeko moduan arreta jarri zuen, eta ezbaian jarri demografiaz egiten diren zenbait irakurketa. Demografia politiken erdigunean «kopuruak» jarri beharrean «bizitza duinak» izateko eskubidea jarri behar dela adierazi zuen.
Azaldu zuen demografiaz aritzean iruditegian iltzatutako eta etengabe sustatutako zenbait «mito» birproduzitzeko joera dagoela. Biztanleriaren zahartzeari begiratzeko modua da horietako bat. Bizi itxaropena luzatu izana «gauza ona» dela adierazi zuen, luzeago bizitzeko aukera dagoelako eta «adinak birdefinitu» direlako.
Horri lotuta, adierazi zuen iruditegi eta desio jakin batzuei lotuta zenbait adin taldek «demonizazioa» jasaten dutela. Jaiotza tasak igotzeaz hitz egiten den arren, hori noren bizkar egingo den ez da aipatzen, salatu zuenez, eta, aldiz, ugalkortasunaz aritzen denean, beti egoera «gaizki» irudikatzen da eta emakumeak horren «errudun» egiten dira. Planteamenduan dago arazoa, haren ustez: «Galdera ez da ea jendeak zergatik ez dituen haurrak izaten, baizik eta noiz erabakitzen duen izatea».
Motiboez aritzean, sarritan aipatu izan dira, Luxanek gogorarazi zuenez, emakumea lan merkatuan sartu izana, indibidualizazioa eta familia egiturak krisian daudelako argudioa. Alabaina, datuen argitan, arrazoi horiek ez dira «sostengatzen», Luxanek zehaztu zuenez. Aitzitik, egiturazkoagoak diren zenbait aldaketa egin beharra defendatu zuen. Horien bidez ugalkortasuna haz litekeela seguru esaterik ez badago ere, «jende gehiagok bizitza duina izateko aukera» irekiko luke, zehaztu zuenez: atzerritartasun legea deuseztatzeak, enpleguaren eta lanaren banaketa hobea egiteak, etxebizitza herritarren beharretara egokitzeak eta familiak «deszentratzeak», besteak beste.
Laguntzetatik zerbitzuetara
Felix Arrieta Deustuko Unibertsitateko Soziologia irakasleak prospekzio ariketa zaintzaren eremura biratu zuen, batez ere, Hego Euskal Herriko gizarte zerbitzuen sistema aztergai hartuta. Arrietak azaldu zuen administrazioak batez ere gizarte zerbitzuen bidez erantzun izan diola zaintzari, eta zerbitzu horiek «asistentzialismora» dedikatu izan direla, «beste zerbitzuen gabeziak estaltzera».
Oinarritzat Mediterraneoko ongizate estatuaren eredua hartu izanak eragina izan du horretan, haren esanetan: «Familiak zaintzen duen eremuetan erabaki da ez dela zaintza gehiago behar». Hala, laguntza bidez gabeziak estaltzeko joera dagoela azaldu zuen, zerbitzuak indartuta arazoari errotik heldu beharrean.
Zaintza sistema nola egituratu beharko litzatekeen pista batzuk ere eman zituen Arrietak: gobernantza eredua aldatu, behetik gorako egitasmoak zaintza sisteman integratu, «arreta eredua» birpentsatu eta komunitatearen parte hartzea sustatu, besteak beste.
