«Beste herrialde batzuek asko dute ikasteko euskal kasutik»

Foro Sozial Iraunkorrak argitaratutako txostenak DDR prozesuak —armagabetzea, desmobilizazioa eta gizarteratzea, ingelesezko sigletan— hartzen ditu irizpide gisa, eta horietan aditua da Veronique Dudouet (Caen, Frantzia, 1977). Urteak daramatza Euskal Herriko gatazkari gertutik erreparatzen, Berghof fundazioaren bidez.

Zein da ETAren armagabetzearen irakaspen nagusia?

Nabarmendu beharrekoa da gizarte zibilak betetako rola. Nazioarteko printzipioetako bat izan ohi da prozesuaren jabetza nazionala; herriak bereganatzea prozesua. Gobernuaren jabetza baino gehiago da hori, baina ohikoena da gobernuek hartzea DDR prozesuen ardura. Normalean, gizarte zibila gehiago da ikusle. Euskal kasuan, ordea, gizartea aktore izan zen.

Foro Sozial Iraunkorrak txostenean nabarmendu duenez, ez da ohikoa herritarrek parte hartzea armagabetze operazioetan.

Ohiko bidea da gizarte zibilaren zenbait ordezkarik parte hartzea egiaztatze prozesuetan. Hala gertatu zen, esaterako, Ipar Irlandan. Gizarte zibilaren beste parte hartze bide bat izan ohi da proposamenak bideratzea, hemen gertatu den bezala. Ohikoa ez bada ere, herrialde batzuetan ikusi dugu komunitateetako buruzagiek jasotzea armak, Darfurren kasu. Normalean, gizarte zibila bake prozesuen beste atal batzuetan da aktibo, baina armagabetzearen atal praktikoena oso esklusiboa izan ohi da; armadak eta erakunde armatuaren buruzagi militarrek parte hartzea da ohikoena.

Ez zen horrela gertatu ETAren armagabetzean.

Ez zen horrela gertatu, prozesuan parte hartu behar zuen alde nagusietako batek ez zuelako parte hartu nahi izan. Beraz, gizarte zibilak hartu zuen iniziatiba.

Horregatik esaten diote txostenean Espainiari «anti-eredu»?

Bai. Dena egin zuten prozesua gerta ez zedin gertatu behar zen bezala. Are gehiago, bultzatu beharrean, eragozten saiatu ziren. Txostenean aipatzen den esaldi bat iruditzen zait bereziki interesgarria: armagabetzea ez zela Espainiako Gobernuari esker gertatu, haren gogoz kontra baizik.

Gizarte zibilak parte hartzea «ezohikoa» zen arren, prozesua «segurua» izan zela azpimarratu du Foro Sozialak.

Gai izan ziren segurua izan zedin, pausoz pauso erantzukizunak urtuz. Luhusoko irakaspenen ondoren, ez zen gizarte zibila izan armen kokapenaren berri eman ziona Frantziako Poliziari; gizarte zibilaren eta Frantziako Estatuaren artean nazioarteko ikuskatzaileak eta bitartekariak izan ziren. Uste dut ahal zen modurik seguruenean egin zela.

Nola eraman daiteke bururaino DDR prozesu bat, alde bakarrekoa bada?

Ezohikoa da, baina izan dira adibideak. 1990eko hamarkadan, bake prozesu baten testuinguruan izan bazen ere, Kolonbiako M-19 gerrillak aldebakartasunez erabaki zuen armagabetzea, eta nazioarteko egiaztatzaileak gonbidatu zituzten prozesu horren lekuko izatera, estatua izan beharrean. Kasu horretan, ezezagunerako jauzi bat da, apustu bat. Ez dago bermerik.

Hitz egin daiteke DDR prozesu oso bati buruz, letra horietako bat betetzen ez den bitartean?

Ezetz esango nuke. Ez da beti orden horretan gertatzen beti; sarri, pixkanaka gertatu ohi da armagabetzea, beste gai batzuetako negoziazioan aurrera egin ahala... hala gertatu da kasu askotan. Baina ez, ezin da prozesu hori amaitutzat jo hiru ezaugarriak bete ezean.

Zein rol joka dezakete nazioarteko erakundeek euskal prozesuaren une honetan?

Horretan ere nahiko berezia da euskal prozesua, Espainiak gatazkaren aitortzarik ere egiten ez duelako. Hala egin izan balu, zilegitasun handiagoa izango lukete nazioarteko erakundeek, inbertsioak egin ahal izango lirateke... baina pentsaezina da hori. Foro Sozialak lan handia egin du ildo horretan, adituak ekarriz eta esperientzia ezberdinak kontatuz; ez esateko nola egin gauzak, baina bai irakaspenak ateratzeko.

Eta euskal gizarteak?

Desmobilizazioa ETAri dagokio, barne prozesu bat delako. Ondoren, ordea, gizarteratzean, asko egin dezake gizarte zibilak, prozesu hori modu inklusiboan egin daitekeelako; ez soilik erakunde armatuko militanteak bakearen eraikuntzan inplikatuz, baita berradiskidetzean parte hartuz ere. Nabarmenduko nuke gizarteratzea zentzu zabalean eman behar dela. Lantalde bat du Foro Sozialak presoen auzirako, aktore politikoen arteko elkarrizketak errazteko. Hortik aurki daitezke irtenbideak.

Zein ekarpen egin die euskal bake prozesuak nazioarteko irizpideei?

Uste dut beste herrialde batzuetan asko dutela ikasteko prozesu honetatik. Film bat egiten ari dira bakegileen inguruan, hizkuntza ugaritara itzuliko dute, eta espero dut nazioarteko erakundeek hori baliatu ahal izatea. Material hori guztia erabiltzea baliagarria izan daiteke beste testuinguru batzuetan. Gauzak oso modu ezberdinean egin daitezke. Euskal kasuaren berezitasun sinbolikoa da ETAk herritik hartu zituela armak eta hari itzuli dizkiola.

Esan daiteke sormena garrantzitsua izan dela?

Erabat. Aktoreek, bereziki Foro Sozialak eta bakegileek, etengabe erabaki dute ezerk ez ziela esperantza galduaraziko.

Prozesu politikoak direla aipatu izan duzu. Izaera politikoa ukatu izan diote ETAri.

Bake prozesurik ez egoteko arrazoi nagusia hori da; arerioaren motibazio politikoa ukatzen dela. Zure arerioa talde kriminal edo terroristatzat deskribatzen baduzu, zertarako eseri negoziazio mahaian? Normalean, negoziazioak hasten dira gobernu batek aitortzean beste aldeak helburu politikoak dituela.