«Bada euskara bidegurutzetik ateratzeko garaia»

Duela astebete agerraldia egin zuen Euskal Herrian Euskaraz-ek (EHE) Usurbilen (Gipuzkoa), taldearen oinarri berriak aurkezteko. 1979ko sorrera agiria hartu, eta eguneratu egin dute hausnarketa prozesu baten ondoren, eta berritasunen artean aldarrikapen bat nabarmendu da: aurrerantzean Euskal Herriaren independentzia eskatuko du taldeak. Ikuspegi intersekzionala ere txertatu dute oinarrietan, eta gainerako zapalketekin elkartasunez jardungo dute. Urko Aierbe (Donostia, 1974) kideak, eta Kontxi Erro (Lesaka, Nafarroa, 1951) taldearen sortzaileetakoak, oinarri berri horien azalpenak eman dituzte.

Euskal Herriaren independentzia aldarrikatuko duzuela aurrerantzean. Zergatik?

URKO AIERBE: 1979ko agiriak hurrengo lau hamarkadetarako ibilbidea eta oinarri ideologikoa finkatu zituen. Gehiengoa baliagarria izanik, mantendu egin dugu, eta helburua bera da: Euskal Herri euskalduna lortzea. Egin duguna izan da momentu honetan ikusten ditugun bestelako ardatzak gehitu, eta hor oihartzuna independentziak hartu du. Zergatia oso sinplea da: frantziar eta espainiar estatuek Euskal Herriarekin eta euskararekin duten jarreran ikusten dugu ezinezkoa egiten dutela amesten dugun Euskal Herri euskalduna. Frantziar eta espainiar estatuen mendean ezinezkoa izango da euskaraz normaltasunez aritzea, eta horregatik da beharrezkoa independentzia. Ez da nahikoa, baina bai ezinbestekoa.

Zer aldatuko luke estatua izateak? Eztabaida horretan maiz aipatu izan da Irlandaren adibidea: gaelikoa ofiziala den arren, gero eta ahulago dago.

U.A.: Konponbide bakarra ez da izango, baina konbentzituta gaude ezinbestekoa dela. Independentziak esan nahi du mendekoak garela orain, eta, hizkuntzari dagokionez, ez garela gai nahi dugun hizkuntza politika aurrera eramateko. Beti dago muga bat estatuen aldetik, eta euren hizkuntzak inposatzen dizkigute. Guk dioguna da estatuek jarrera inposatzaile eta linguizida dutela, eta eurenak ez diren hizkuntzak desagerraraztea nahi dutela. Horregatik uste dugu badela garaia jauzia emateko.

Zergatik orain? Hastapen horietan ez zen beharrezkoa ikusten?

KONTXI ERRO: Kontuan izan behar da diktadura batetik heldu ginela, eta handik ateratzea bakarrik arnasgunea izan zen. Orduan ez genuen ikusten independentziaren premia hori, uste baikenuen emango ziren pausoak nahikoak izango zirela.

Eta orain bada momentua?

K.E.: Nik uste aspaldi zela. Burujabe izateak ematen dizu aukera gauzak zuk herri bezala gobernatzeko. Hori inportantea da. Hizkuntzari dagokionez, zein politika ezarri aukeratzeko bidea ematen du. Ezagutu dudan mundua irakaskuntzarena izan da, eta Madrilen mende dago. Independentzia baduzu, hezkuntza eta hizkuntza planifikatu ditzakezu.

U.A.: Euskalgintza azken hamarkadan ideia batean ados jarri da: orain arteko bideak goia jo duela, ez dela nahikoa, eta beharrezkoa dela jauzia ematea. EHEtik planteatzen dugu eman beharreko jauzia hau dela. Independentziarenak hartu du indar handia, baina badaude beste batzuk garrantzitsuak direnak ere.

Beste borrokekin elkarlana sustatzea, esaterako. Zein izango dira ekintza horiek?

U.A.: Ikuspegi intersekzionaletik EHE beti izan da solidarioa gainerako borroka eta herrialdeekin, eta orain arte ez du esplizituki jaso. Gu zapalduak gara, baina kontzienteak gara ez garela bakarrak. Solidarioak gara munduan dauden gainerako hizkuntza gutxituekin ere. Euskaldunok pairatzen dugun zapalkuntza ez da salbuespena, araua baizik.

K.E.: Hizkuntza gutxituak desagertzen diren neurrian, aberastasuna galtzen dugu. Ez badugu hizkuntza gutxituekiko begirunea zaintzen, hizkuntza nagusiak geratuko dira bakarrik, eta izugarrizko galera da. Horrekin batera desagertzen da kultura bat, mundua ikusteko modu bat, filosofia... Hizkuntza bakoitzak gauza inplizitu asko badaramatza, ez bakarrik zer esaten den, baizik eta transmititzeko modua.

Oinarrietan irizpideok sartzeak nola eragingo du ekintzetan?

U.A.: Adierazpenean diogu aktibismoa eta desobedientzia izango dituela oinarri. Euskaldunen buruan kokatu behar da euskaraz bizitzea jarrera desobedientea dela. Estatuaren jarduera guztiak horren aurka doaz, eta, horregatik, EHEk jarraituko du kalera ateratzen. Egia da azken urteetan apaltze handia egon dela euskararen aldeko borrokan, ez EHEn bakarrik. Gehiago kostatzen da, baina ezinbestekoa da normalizazioan jauzia emateko.

Zergatik apaldu da, zuen ustez?

K.E.: Belaunaldi gazteak sasi demokrazia honetan sortu dira, eta gauza batzuk lortuta daude: euskaraz ikastea, prentsa, kultura zirkuitu txiki bat badago... Badirudi gauzak per se eginak daudela. Agian, hor galdu da aktibazioa, edo ez dugu jakin transmititzen hizkuntzak erabiltzeko direla. Hizkuntza bat hiztunik gabe ez dela deus, eta hiztunak hizkuntza gabe ere ez. Bikotasun horrek egiten gaituela euskaldun. Horrez gain, agintzen duten erakundeek ere ez dute asko egin, ikusi bestela parlamentuetan zenbat egiten den euskaraz, udaletxeetan...

Azken boladan maiz esaten da euskara bidegurutzean dagoela, eta hortik irteteko hizkuntza politika berriak behar direla diozue. Zeintzuk?

U.A.: Bada euskara bidegurutze horretatik ateratzeko garaia. Administrazioek ez dituzte hartu euskararen berreskurapenerako politika egokiak, eta bada garaia bestelako hizkuntza politikak aplikatzeko. Ezagutzaren unibertsalizazioan, esaterako. Derrigorrezko hezkuntzatik urtero milaka ikasle ateratzen dira euskararen ezagutzarik izan gabe, eta guk diogu eskolak ikasle denak euskaldundu behar dituela. Horrez gain, hizkuntzaren normalizazioa ulertzen da erabilerari lotuta, baina beharrezkoa da euskara lehentasunezkoa izatea eremu geografiko eta funtzional guztietan. Euskara erdigunea izatea.

Hizkuntza politiketan euskara erdigunean jartzeko eskaera egin duzue. Horretarako borondaterik ikusten al duzue euskal erakundeetan?

K.E.: Nik ikusten dut lan eskaintza publikoetan euskara zenbat puntuatzen den. Jartzen baduzu euskararen derrigorrezkotasuna, seguru badagoela norbait konstituzioaren aurkakoa dela esan eta helegitea jartzen duena. Konstituzio horren mendeko garen heinean, euskara lehenestea konstituzioaren aurkakoa izango da. Independentziaren aldarria hortik egitea ere inportantea da.

U.A.: Katalunia adibidetzat jarriz, hango alderdi gehienek oso argi izan dute katalana euren hizkuntza dela, eta hori erdigunean jarri behar dela. Euren eskumenean zegoen guztia egin dute, eta aurrerapen izugarria egin du katalanak, baina badago kristalezko sabai bat estatuak ezartzen duena, eta iritsi dira momentu batera non galera bat izaten ari diren. Orain gutxi erabilera datuak eman zituzten, eta izugarri jaitsi da, eta kezkaren aurrean esaten dute ezin dutela estatu honen mendean katalana normalizatu. Guk planteatzen dugun jauzia katalan hizkuntzaren aldeko mugimenduak eman zuen duela urte batzuk. Espero dugu euskalgintzak bere egitea hemendik urte batzuetara.

Euskalgintzaren joera bada, ordea, politikoki ez lerratzea. Bere egingo luketela uste duzue?

U.A.: Ez dago beste biderik.

Proposamen hori egin duzue independentziaren eztabaida eta euskararen aldeko mugimendua ahul dauden garai batean.

U.A.: Astindu bat eman nahi diogu euskalgintzari, eta euskararen aldeko borrokari. Orain arteko bideak ez du gehiagorako ematen, eta ortzimugan dauden mehatxuak okerragoak dira. Mundua asko ari da aldatzen, eta pertsonen arteko harremanen nolakotasuna ere ez da berdina. Edo neurriak hartzen ditugu, edo euskara galbidean jarriko da. Astinaldi gisa planteatzen dugu.

K.E.: Teknologia berriek ikaragarri aldatu dute dena, eta hor erabiltzen den hizkuntza ez da euskara. Abiada handian doa dena, eta ez baditugu neurriak hartzen, zaila izango da bizirik irautea. Horren aitzinean, kolpe bat eman behar da, eta burutik kendu lortua dagoenak betirako iraungo duela. Egunero borrokatu behar da, eta horretarako abagunea emango luke independentziak.

2017an egindako txosten batean aipatzen zenuten EHE krisian zegoela. Lau urte igaro dira orduz geroztik. Nola dago taldea?

U.A.: Krisitik ateratzeko ipar batekin. Prozesu honetan oinarri ideologikoa berritzeaz gain, gure antolaketa eta funtzionamendu eredua egokitu dugu. Orduko hura izan zen ohiko gogoeta bat, aurreko lau hamarkadetan egindako estilokoa, eta oraingoan baloratu dugu ez zela nahikoa; gogoetak ez ziela erantzuten zeuden beharrei. EHEk eraberritze oso bat behar zuela, goitik behera, eta sorrera agiri hori izan da abiapuntua.

Txosten horretan ere esan zenuten erakundeekiko harremana hobetu beharra zegoela. Orduz geroztik euskalgintzak harremana hobetu du Jaurlaritzarekin, eta bi Euskaraldi egin dira. Horixe eskatzen zenuten?

U.A.: Guk beste gobernantza eredu bat eskatzen dugu. Dokumentu horretan hizkuntza politika egokiak eskatzen genituen, baina baita euskalgintza aintzat hartzea ere; eta ez onarpen sinboliko bat, parekidetasunean oinarritutako harremana baizik. Elkarlana ezin da izan nik dirua jarri eta nik nahi dudana egitea zuk. Euskalgintza onartu behar da subjektu politiko gisa, herri ordezkaritza duen subjektu gisa; eta elkarlan eredu horretatik politika komunak diseinatu.

Euskalgintza ez da subjektutzat hartzen oraindik?

U.A.: Aldaketa sumatu dugu garai gatazkatsu batzuekin alderatuta. Ez zen zaila, egia esan. Kriminalizatu zuten Euskaldunon Egunkaria, AEK, edo herri mugimendua zen edozer. Ez dago jarrera hori, baina lehen aipatutako harreman eredu hori behar dugu.

K.E.: Gobernantza eredu hori aldatzea kostako zaie, hori baita gehiengoa lortzearen arriskuetako bat, ez zaudela behartua adostasunak egitera.

U.A.: Instituzioek bakarrik ezin dute euskara normalizatu, eta hori ikusi da Irlandako ereduan: independentzia lortu zuten, baina herri aktibazio gabe begira zer gertatu zen. Horretaz aparte, herri ekimenak bakarrik ere ezin du dena egin. Horregatik behar dira eraiki adostasun soziopolitikoak, euskararen normalizazioaren alde gaudenon artean gutxienekoetan ados jartzeko. Kontseilua ari da lan hori egiten, eta guk bat egiten dugu horrekin. Gure ustez, hori izango da bidegurutzetik ateratzeko gakoetako bat. Adostasun horiek praktikara eramanda.

Pandemiak euskarari ere eragin dio. Eusko Jaurlaritzak onartu du ez zuela behar bezalako lanketarik egin. Orduz geroztik jarrera aldaketarik sumatu duzue?

U.A.: Oraingoz ez, baina EHEk jarraituko du aldarrikapena egiten. Duela bizpahiru aste Jaurlaritzako sailburuorde batek prentsaurreko batean esan zuen lehenik euskaraz egingo zuela, gainetik kenduko zuela betebeharra, eta ostera hasiko zuela prentsaurrekoa. Jarrera hori iraingarria da.

EHE taldeari ere eragin dio pandemiak. Txosnak ezin izan dituzuenez jarri, ekarpenak eskatu behar izan dituzue, eta bazkidetza kanpaina abiatu.

UA: Ikusi dugu bizitza militantean gazteek ezberdin parte hartzen dutela, baina badago gauza bat funtsezkoa: euskaltzaleak direla. Euskararen aldekotasuna mantentzen dute, eta horregatik badago konfiantza hurrengo belaunaldiek euskarari eutsiko diotela. Arrazoi batzuengatik ez dute beharrik borroka hori egiteko, baina mehatxuak datozen heinean aurrera egingo dute.

K.E.: Gazte euskaltzale talde handia daukagu, eta bere momentuan gauzak aldarrikatuko dituzte. Gaztea etorkizuna da, eta nik haiengan konfiantza daukat. Denetarik dago, baina beti egon da denetariko jendea. Dena den, euskaldun sentitzen direnek ikusten badute egoera okerragotzen ari dela, aurrerapausoa emango dute. Eurena sentitzen dutelako. Gazteek behar dute gure aitortza, errespetua, eta aintzat hartzea. Edozein plangintza egiten denean, ezinbestekoa da euren ikuspegia kontuan hartzea.