Argitu gabeko galde iluna

Igande arratsalde apala zen, 1983ko agorrilaren 7a, Leongo (Landak) kanpalekuan. Iparretarrak (IK) erakundeko hiru edo lau militante eta bi jendarme parez pare kausitu ziren, Azkainen izan eraso bati buruzko ikerketa baten ariora. Lurrean etzateko manua eman zieten jendarmeek, baina beren burua entregatzeko asmorik ez zutela azalduz, uko egin zioten. Tentsio itogarria areagotuz zihoala, tiro hotsak izan ziren bi aldeen arteko azken trukaketak. Jendarme bat erori zen, hilotz, bertzea kolpaturik gelditu zen haren ondoan. Jendarmeen autoa hartu eta ihes egin zuten laster militanteek. Haietariko bat ez zen ordea autora sartu. Tiroketa momentuan oihanera sartu zen, ihesean, eta inoiz ez zen berriz agertu. Jean-Louis Larre zuen izena, hurbilekoek Popo deitzen zuten. 22 urte zituen Heletako (Nafarroa Beherea) abertzale gaztea.

Sei hilabeteren buruan, Poliziak Didier Lafitte IK-ko kidea tiroz hil eta zenbait egunetara eman zuen erakundeak Poporen desagerpenaren berri. «Didier Lafitteren hilketa izan eta gero argi genuen, Didier bigarrena zen, eta Popo ere garbitu zuen Poliziak. Susmoa bagenuen, baina ez genuen sinetsi nahi, sobera bortitza zen!», dio Ttotte Etxebestek, Leongo tiroketan egon ziren IK-ko kideetako batek.

Agorriletik martxora, ahal bezain diskretuki aritu ziren Larreren bila. «Klandestinitate neurri anitz gainditu genituen, militante batzuk erretzeko arriskuan ezarriz». Landetan, Nafarroan, Parisen, Irlandan... Baina, agorrilaren 7az geroz ez zen inor Poporekin gurutzatu edota solastatu.

Geroztik urteak pasatu dira, 30 urte guztira, eta 1983ko agorrilaren 7 hartan Larreri zer gertatu zitzaion inoiz ez da argitu. Etengabean, «non da Popo?» galdezka dabiltza hurbilekoak. Argitu gabeko galde beltza. Haserrea, indarrik gabe izatearen sentsazioa, ezinegona... Erantzun ezak sekulako pisua duela diote Larre ezagutu duten guztiek. «Anai-arreba andana bat galdu dugu borrokan, baina badakigu zer gertatu zaien, badakigu non diren... Poporentzat hori guztia ez dakigu. Poporekin dugun huts hori ezinbizia da, biziki gogorra da», Etxebesteren hitzetan. IK-koen arabera, jendarmeak dira desagertzearen arduradun. «Tiroketa bat izan balitz, jakinen zen. Beraz, ez zen tiroketa batean hil. Orduan, zer gertatu zen? Baliteke atxilotu izana. Orduan zergatik ez zuten erran? Garai hartan, ikusi behar da zer giro zen tiroketen ondotik. Jendarmeak errabiatuak ziren, ero batzuk bezala ibili ziren IK-ko militanteen ondotik. Orduan bat atzeman bazuten garai hartan, segur da entseatu zirela mintzaraztera, beste militanteak non ziren jakiteko. Segur da bortizki galdekatu zutela, eta galdeketa mementoan eskuetan hil zitzaien edo sobera kolpatu eta desagerrarazi zuten», Filipe Bidart IK-ko militantearenesplikazio hori irakur daiteke Eneko Bidegainek idatzi Iparretarrak, erakunde politiko armatu baten historia liburuan.

Tiroketa gertatu eta berehala Epervier plana indarrean ezarri zuten: Leongo kanpalekua eta inguruko oihana poliziaz josia zen. «Hiruzpalau oren bakarrik iraun zuen bilaketak. Zergatik hain labur? Harrigarria da. Garai hartan Argeles-Gazosten aste batez ibili ziren bilatzen mendian! [Gabi Mouesca eta Henri Peresen atxilotu zituzten, 1987. urtean]. Leonen badakite badela bat eta hiru oren bakarrik iraun du. Zergatik? Plana hain laster kendu bazuten, zerbait atzeman zutelako zen eta horko gai hori konpondu zutelako, horien maneran», azaldu du Etxebestek. Susmoa areagotzen duen beste elementu bat ere badute guztiek gogoan. Carbon-Blanco (Landak) herriko Germain eta Yvone Dumontek galdu zuten beren semearen berri urte horretako agorrilaren 23an. Tiroketa izan eta egun batzuk berantago, jendarmeek gorpu bat atzeman zuten Porgeko hondartzan, Leongo kanpalekutik 150 bat kilometrora. Gorpua dumontarrei erakutsi zieten, baina Yvonek ez zuen gorpu hartan bere semea ezagutu. Poliziaren presiopean, gorpua beren semearena zela izenpetu zuten. «Hilobian dagoen gorpua ez da gure semearena» irakur daiteke hilobian. «Gure semeak hamabost urte zituen. Gorpu hori mutiko heldu batena zen».

Hortzen eta odolaren azterketak ez ziren semearekin bateragarriak. Gainera, gorpu hark hilik lau egun baino gehiago zeramatzala ere diote. Begiak falta omen zituen eta gorputzeko bertze zati anitz arras andeatuak omen zituen. Hori plazaratu zuen Dumont andereak 2000. urtean buruturiko Leongo auzian. Gainera, haien semea beti bizi delako ustea azkartu zuten hainbat elementuk. Adibidez, 1988an, aldizkari pornografiko batean haren semearen argazkia ikusi omen zuten.

DNA probak egitea ukatu zitzaien behin eta berriz. «Ez badute ezer gordetzeko, zergatik errefusatzen zizkiguten?», dio Etxebestek haserre. 2003an, IK-ko militante batzuek gordeka Dumonten hilobia ireki zuten, eta gorpu haren hezur batzuk kendu. DNA azterketa eginarazi zuten laborategi batzuetan, baina DNA atera ahal izateko hezurrak andeatuegiak zirela ukan zuten erantzun gisa. Paraleloki, Bordeleko auzitegiak ere DNA azterketa eskatu zuen, hilobian ziren hezurretatik abiatuz. Azterketa haren arabera, aldiz, hilobiratutakoa Pascal Dumont zen. Emaitza horrekin ez dira fidatzen, ordea. «IK-ko militanteek zuten hilobi hura ireki, handik hezur batzuen hartzeko eta DNA azterketa egiteko. (...) Prokuradoreak zergatik erraten du deus ez zela desagertu? Zerbait gorde nahi zuen», dio militante batek Bidegainen liburuan. Polizia eta epaileak hastapenetik informazio faltsuak ematen dabiltzala dio Etxebestek: «Beti gezurretan dabiltza, giroa nahasteko eta beti bizirik dela sinetsarazteko. Intoxikazioa da».

Epaiketa, 2000. urtean

Hamazazpi urte berantago, 2000. urteko martxoaren 22an etorri zen Leongo aferari buruzko epaiketa. Filipe Bidart, Gabi Mouesca eta Ttotte Etxebeste epaitu zituzten, Parisen. Epaiketa atzo izan balitz bezala gogoan du Etxebestek. «Epaileak idazkariari galdetu zion Poporen bila joatea, kanpora atera eta goraki galdezka hasi zen «Larre jauna hor da?». Auzitegira sartu zen «Larre jaunak ez du erantzuten» erranez. «Ustelkerian ziren, biziki gogorra izan zen epaiketa hori». «Non da Popo?» galdera plazaratzeko baliatu zuten auzia auzipetuek. «Hartuko genuen kondenaz futitzen ginen, hori bigarren mailan pasatzen zen, Popori buruzko argitasuna egitea izan genuen helburu auzibide guztian», Etxebesteren hitzetan. Epaiketa hain berandu egiteagatik, Frantzia zigortu zuen Europako Giza Eskubideen Gorteak. Egia argitu gabe, Larreren aurkako auzibidea eten zuen Parisko Auzitegi Bereziak 2008ko abenduaren 8an.

Larreri gertatutakoa testuinguru orokorrago batean sartzen du Etxebestek: «80ko hamarkada garai beltza zen, bai Euskal Herrian, bai Korsikan, bai Kanakyn... Errepresioa gogortu zuen gobernuak, eta Popori gertatutakoa estrategia horretan kokatzen da». Hori azaltzerakoan, gogoan ditu 1983an Guy Orsoni korsikar abertzalea erail izana, GALen urte beltzak edota 1988an Kanakyko Ouvea leizean izan 19 independentistaren erailketa.