«Arduragabekeria instituzionaleko kasu bat da»

Farmakologiako irakasle emeritua da Joan-Ramon Laporte (Bartzelona, 1948) UAB Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan, eta Kataluniako Farmakologia Institutuko zuzendari ohia. Depakine hain kontrol gutxirekin nola errezetatu den ulertzen saiatzeko, egokiak dira haren hitzak.

Nola uler daiteke auzi hau?

Botikak osasun sistemetan errezetatzen dira; gehienetan, gainera, sistema publikoan. Baina ez ditu osasun sistemak arautzen; hori da industria farmazeutikoaren kapitalismoak arazoak saihesteko erabili dituen estrategietako bat. Garai batean, osasun ministerioei lotutako zuzendaritzen esku zegoen erregulazioa; 1980ko hamarraldiaren ostean, Reaganen eta Thatcherren aroen ondoren, aldaketa gauzatu zen: ordutik, botika agentzien esku dago arautzea. Ate birakariak badira hor: industrian aritu ondoren botikak arautzen ari diren pertsonak, edo alderantziz. Botiken agentzia horiek osasun sistematik aparteago daude, eta mintzaide bakarrenetarikoa industria farmazeutikoa izaten da sarri.

Horren erakusgarri da Depakinerekin gertatutakoa?

Gaiaren harira mobilizatzen hasi ziren taldeen presioaren harira, Europako Botiken Agentziak agiri bat egin zuen 2014an, adierazteko Depakine arriskutsua dela haurdun daudenentzat. Bai, egin zuten paper hori; baina andreak ez ziren enteratu, botika errezetatzen ari ziren medikuak ere ez ziren enteratu... Inor ere ez zen enteratu. Bi mundu aparteko direla dirudi; zeren eta ministerioetan, autonomia erkidegoetako departamentuetan, ez dago inor arduratzen denik erabaki horiek eragin bat izateaz jardun klinikoan. Era berean, ez dago erarik klinikan gertatzen dena botikak arautzen dituztenei lehenbailehen jakinarazi eta onbidean ipintzeko.

Komunikaziorako erarik ez da?

Bide horiek existitu behar dute, baina ez dira egunerokoak, ez dira jarraituak. Hori da arazoetako bat. Beste auzi bat ere bada: konpainia batek botika agentziei eskatzen dienean sendagai bat onartzeko, horren gaineko azterketa egiten dute, baina ez dute galdetzen botika hori beharrezkoa den. Galdera horren atzeko filosofia aintzat hartu izan balitz, Espainiako medikuek, adibidez, egun ez lituzkete izango 15.000-16.000 sendagai inguru errezetatzeko... Inork uste du mediku bat gai dela 15.000 botikarekin lotutako ezagutza kudeatzeko? Ni farmakologoa naiz, 50 urtetik gora daramatzat, eta 25-30 ezagutzen ditut ongi-ongi. Gehiago ezin da.

Beraz, Depakine errezetatzen aritu izan dira sendagileak arriskuaren berri izan gabe?

Ez zuten gertatzen ari zen guztiaren ezagutza egiatia. Gehienek bazekiten botika horrek malformazioak eragin zitzakeela, eta agian horietako batzuek bazekiten sendagai horrek, zehazki, epilepsiaren kontrako beste botika batzuk baino arrisku handiagoa zuela. Baina adimen atzeratasuna botika hartzen duten andrazkoen umeen %30ek izan dezaketela inortxok zekienik ez nuke esango. Auzi honek argi uzten du osasun sistemaren hoztasuna. Izan ere, hau eragotzi egin behar zen: eragotz zitekeen, gainera.

Hainbat herrialdetan, Depakine eskandalua izan da jada; arriskuei buruzko lan zientifikoak ere aspalditxokoak dira. Baina badirudi mediku askok ez zutela informaziorik. Ez sinistekoa da.

Guztiz ados. Deigarria da.Gainera, gaia mugitu dutenak ume horien familiak izan dira. Frantzian ere, adibidez, ez zuen bertako agentziak egin; familien presioaren ondorioz heldu zion auziari.

Nola eragotz zitekeen?

Prebentzioa ez zen zaila. Hara, egun errezetatzeko sistema elektronikoak daude. Medikuak eriaren istorio klinikoan jartzen du zer botika agintzen dion; ez zen batere kostatzen, eta egin da beste botika batzuekin, iragazki bat jartzea. Depakine haurrak izateko adinean dagoen andre bati errezetatzen bazaio, sistemak berak esan beharko luke hori ezin dela egin. Botika ematekotan, soilik eman beharko litzaioke andreak arriskuen berri izan ostean, eta baimen informatu bat izenpetuta. Oso erraza da medikuei iragazki bat ipintzea, eta haiek botika errezetatu aurretik bi aldiz pentsatzea. Ez dira ari hori egiten.

Osakidetzak, adibidez, udan jakinarazi zuen kontrolpean dituela Depakine hartzen ari diren 1.200 andre. Informazioa ematen ari dela ere esan du...

Baina kontua ez da andreei abisua ematea. Eragotzi egin behar da botika hori ematea. Abisatu egiten dituztela emakumeak? Paper bat ematen dietela? Denok dakigu mediku batek paziente bati irakurtzeko paper bat ematen dionean gehienetan pazienteek sinatu egiten dutela: fidatu egiten dira. Botika batzuk sailkatuta daude aparteko kontrol eta behaketa eskatzen duen zerrenda batean, arrisku oso handiak dituztelako; horiek emateko, pazienteak baimen bat sinatu behar du. Depakine ez dago kategoria horretan sartuta. Zergatik ez du erabaki hori botiken agentziak?

Zertan ari dira instituzioak?

Aukera bat da pentsatzea botika konpainiaren alde ari direla, auzibiderik balitz hura babesteko. Ministerioak argi badio arazo bat egon dela eta hemendik aurrera ezin zaiela eman Depakine umeak izateko adinean daudenei, horrek esan nahi du onartzen ari direla zerbait gertatu dela, eta Sanofi [Depakine egiten duen enpresa] egoera gaitzean jar dezaketela. Arduragabekeria kasu bat da; arduragabekeria instituzionaleko kasu bat. Portaera dolozkoa da, gainera: biktimak eragin ditu.

Biktima direla ere ezin dute frogatu, ordea. Osakidetza, adibidez, galdezka ari diren andreei esaten ari zaie beste hamaika zio egon daitezkeela haien seme-alaben arazoen atzean...

Har dezatela hori mediku baten iritzitzat. Ea zer dioen epaile batek. Mediku batek, bata zuria soinean daramalako, beti arrazoi al du? Bada, gertatu denak argi asko utzi du medikuek ez zekitela. Publikatuta zeuden botikaren arriskuak, baina haiek errezetatzen jarraitu dute. Jakina, nola nahi duzu mediku batek hori dena onartzea? Datuekin egin behar zaie aurre. Argiak dira: botika hartzen duten hamar emakumetik hiruk adimen atzeratasuna duten umeak dituzte; batek, malformaziodunak. Luzera gehiago jakingo da horri buruz. Benetako eskandalua izango da: talidomidarena baino askoz ere larriagoa.