Osasuna eta hizkuntza

«Zer nahi duzu, mediku ona ala euskalduna?» Hori da zitalkeriaz askotan entzun behar izaten dugun galdera. Mediku euskaldunontzat bereziki iraingarria, mediku ona eta euskalduna era berean izatea kontrajarriak baitira esaldi honen arabera. Baina, batez ere, erabat faltsua, ezinezkoa delako mediku edo bestelako osasun langile ona izatea, laguntzen ari garen pertsona horren hizkuntzan egiten ez bada.

Osasuna eta hizkuntzaren gaia hizkuntza eskubideen ikuspegitik jorratu izan da ia beti. Arrazoiz, gainera, edozein pertsonak duelako administrazio publikoan berak nahi duen hizkuntzan jarduteko aukera, eta administrazioak eskubide hori betetzeko baliabideak jarri behar baititu. Baina osasunaz eta hizkuntzaz ari garenean, bada sarri landu ez den alderdi bat, niretzat aurrekoa bezain garrantzitsua, eta hau arretaren kalitatearena da. Frogatua dago ezinezkoa dela osasun zaintza egoki bat ematea pertsona horren hizkuntzan ez bada. Beste hizkuntza batean jardunarazteak diagnostikoak atzeratu edo okerrarazi ditzake, tratamendu desegokiak jartzera eraman, eta emandako arretaren kalitatea jaitsi. Beraz, eta gaur ari naizen ikuspegitik, gaitasun profesional egokia izatea da pertsona bati bere hizkuntzan arreta eskaintzea. Eta honen kontra joatea arretaren kalitatearen aurkakoa da; eta ezjakintasunaren, utzikeriaren eta segurtasunaren aurkakoa.

Geroz eta froga gehiago ditugu honen inguruan. Psikiatrian, adibidez, elkarrizketa da diagnostikorako tresna nagusi eta ia bakarra, eta pazienteak nahi ez duen hizkuntzan arituz gero, diagnostiko okerrak egiten dira. Neurologian, hizkuntzaren gaitzak edo afasiak aztertzeko ezinbestekoa da pertsona horren hizkuntzan aritzea; kale egingo dugu bestela. Logopedian, hizkuntzaren errehabilitazioa zeurea ez duzun hizkuntzan egiten bada, emaitzak askoz ere okerragoak dira. Eta berdin, nahiz ez hain nabarmen izan, osasungintzaren beste alorretan ere. Neure begiz eta belarriz jasoa da nola euskaraz ez zekien mediku batek afasia bat diagnostikatu zion gaztelaniaz ondo moldatzen ez zen pertsona bati, neuk zuzendu eta ahoa bete hortz geratu zen arte nirekin bizi-bizi hizketan entzutean, euskaraz noski. Neuk ikusia da nola eldarnioa zutela pentsatzen zuen euskaraz ez zekien erizain batek, gaztelaniaz erdipurdi moldatzen zen aitona bat gauez haserretu zelako. Eta horrelako asko, haserrez eta minez betetako zerrenda osatzeraino.

Hau ederki dakite munduko herrialde indartsuenek. Espainiar Estatuan, espezialista izateko BAME (gaztelaniaz MIR) azterketara aurkeztu nahi duen atzerritar batek gaztelaniazko C1 hizkuntza gaitasuna frogatu beharra dauka ezinbesteko baldintza moduan. Zer nahi duzu, gaztelaniaz dakien medikua, ala medikurik onena? Zergatik, modu logikoan gaztelaniarentzat onartzen dena, ez da beste hizkuntzentzat onartzen? Ameriketako Estatu Batuetan mediku lan egiteko, ingelesezko azterketa bat gainditu beharra dago, ezinbestean. Hauek ere, tontoak ez direnez, arazoaren jakitun direlako. 2009an, Madrilgo Mediku Elkargoak publikoki salatu zuen atzerritik etorritako medikuen %20k ez zekiela ondo gaztelaniaz, «ezinbestekoa den baldintza arreta lana egoki egiteko», euren hitzak testualki itzulita. Eta hemen, zergatik ez?

Ezinezkoa da Euskal Herrian osasun langile ona izatea euskaraz ez badakizu. Ez da hizkuntza eskubidea bakarrik, kalitatezko osasun arreta jasotzeko eskubidea ere bada. Bada garaia hau ozen esan dezagun. Eta honi kontra egiten diona, maltzur eta zitalaz gain, osasun kontuetan ezjakina ere bada, duen postua edozein delarik ere.