Euskara, immigrazioa, eskola, gizartea

Estatuz kanpotik etorritako etorkinen seme-alabak eskolan daude. Hemen jaio dira haietako asko eta lehen belaunaldi autoktonoa dira, eta are bigarrena. Langile zaurgarrienen seme-alabak dira eta hirietan bizi dira batez ere, baina baita herri ugaritan ere, eta D ereduan ikasten dute gehienetan, eskola publikoetan nagusiki. Haietako ugari arrazializatuak dira gizarte nagusiki zuri honetan, eta gehiengoarenak ez diren ezaugarri kultural eta erlijiosoak dituzte. Haien guraso batzuek euskara apur bat edo dezente badakite, eta haien guraso askok, berriz, ez dakite euskaraz edo oso gutxi dakite. Orain arte ikasle ez desiratuak izan dira ikastetxe askotan eta, beraz, ez dira bertan egon. Orain apur bat desiratuagoak dira, besteak beste ikasleak lehengai gero eta urriagoa direlako eta haien premia dago.

Ume horiek dira euskararen etorkizuna. Ez haiek soilik, ezta nagusiki ere, baina haiek ere bai. Izan ere, paisaia humanoa aldatzen ari da autoktonoen jaiotze kopurua gero eta txikiagoaren eta jatorri atzerritarreko seme-alaben presentziaren ondorioz. Etorkinen seme-alabek euskara behar dute, eta baita euskarak herritar horiek ere.

Une batean gure gizarteari garrantzitsua iruditu zitzaion ikasle horiek D ereduan egotea eta ez A ereduan (mende honen hasieran gertatzen zen bezala), eta hala da aspaldidanik. Berriz, gizarteari ez zitzaion garrantzitsua iruditu beste umeekin batera eskola guztiak partekatzea, kontrakoa baizik, egoera ikusita: jatorriaren araberako segregazioa da gure hezkuntza sistemaren lotsa handienetako bat. Aldi bereanparadoxikoki? ikasle horiek euskalduntzeko ezinbesteko ardura hartu zuten ikastetxeek prestigio soziala galdu dute, lehenengo mailako erronka edukatibo-sozial-linguistiko-kultural horri heltzeagatik hain zuzen.

Zertarako nahi zuen euskal gizarteak ume horiek euskara ikastea? Belarriprestak izateko? Noizbait haiek ere euskaraz bizitzea erabaki ahal izateko (familia autoktono ez euskaldunen seme-alabek bezala, eta familia euskaldunen seme-alabek bezala)? Bigarrena balitz, agian komeniko litzateke orain arte egindakoa aztertzea, eta etorkizunari begira alderdi batzuk birpentsatzea.

Familiarena ez den hizkuntza batean eta hegemonikoa ez den hizkuntza batean eskolatzen dira, gehienetan zonalde ez oso euskaldunetan. Eta euskaldunengandik eta autoktonoen seme-alabengandik aparte, kasu askotan. Familia ugarik, bestalde, nekez ordaindu ahal dituzte eskolaz kanpoko laguntza edo errefortzua, ezta doakoa ez den aisialdia ere. Euskara, ingeles edo mate partikularrak jasotzea edo kirol bat euskaraz praktikatzea, adibidez, ez dira ikasle guztien poltsikoentzako jarduerak (jakinda ere ez dela migratuen seme-alaba askoren kasua soilik). Ikasle arrazializatuek, bestalde, gizarte honetan bizi izandako diskriminazio egoerak kontatu ahal dituzte jada bosgarren eta seigarren mailan daudela —lehenagotik ez bada—.

Tira. Euskarak etorkinen seme-alabak behar baditu eta etorkinen seme-alabek euskara behar badute, baita eskolan ondo ibili ahal izateko ere, euskara ganoraz ikastea ezinbestekoa dute eta horretarako pentsatu beharko dugu zein neurri eta baliabide martxan jarri. Harreman terminoetan ere: gizartean jasotzen duten trataerak haiek eta haien gurasoek lotura izango du hein batean euskararekiko garatuko duten atxikimenduarekin. Horren harira, galdera inpertinente bat: nongoak dira etorkinen seme-alabak eta ume arrazializatuak? «Bertako moduan» tratatuak izatea ezinbestekoa da. Haien ongizatean eragingo du eta baita euskararen ikaskuntzan eta erabileran ere.

Esan ahal dugu hezkuntza komunitate ez gutxitan eta udal batzuetan zenbait praktika eder ari direla martxan jartzen, bidea hori dela erakusten dutenak. Ikus dezagun besteek zer egiten duten eta elkarrengandik ikas dezagun. Eta horretan inbertitu dezagun.

Noizean behin diskurtso irristagarri batzuk azaleratzen dira euskara eta etorkinak aurrez aurre kokatzen dituztenak, antagonismoan. Euskararen egungo egoerak erpin asko dauzka, eta immigrazioa haien artean beste bat da, arreta propioa behar duena, besteek bezala. Aipatutako diskurtsoek, baina, «etsai» bihurtu dezake konplize potentziala; gizartean indartzen badira, profezia bihurtu daitezke.

Esango nuke euskararen etorkizuna solidaritatearekin eta justiziarekin lotuta dagoela. Beste subalternotasunekiko sentiberatasunean egon daiteke egin beharreko bidearen gakoetako bat.