«Lagun eta burkide maitatua, zeuri idazten dizut Eusko Jaurlaritza osoaren ordezkari gisa, Gasteizko espetxean exekutatua izatear nagoelarik [...]. Esaiozu gure herriari Jaurlaritzako sailburu bat ausarki hilko dela, eta gustura emango duela bizitza haren askatasunaren alde». Alfredo Espinosa Oriberen hitzak dira (Bilbo 1903 – Gasteiz, 1937), faxistek fusilatu baino bi ordu lehenago idatziak Jose Antonio Agirre lehendakariari bidalitako gutun batean. Agirrek berak jende aurrean irakurri zuen gutuna 1956an, Parisen egindako Euskal Kongresuan; berdin egin zuen Juan Jose Ibarretxek 2006an, lehenengo Jaurlaritzaren 70. urteurrenaren ekitaldian, eta gaur ere gauza bera egin du Imanol Pradales lehendakariak, Espinosaren aldeko omenaldian.
Izan ere, Eusko Jaurlaritzak aintzatespen ekitaldi bat egin du Eusko Jaurlaritzaren lehen Osasun sailburu izan zena gogoratzeko, eta frankismoaren biktimatzat aitortu du Espinosa. Ez hura bakarrik: haren emazte Francisca Gomez, eta Alfredo eta Maria Victoria seme-alabak ere aitortu dituzte frankismoaren biktimatzat. Ekitaldi xumea izan da, baina hunkigarria eta sinbolismoz beterikoa.
Esangura horietako batez ohartarazi du Pradalesek bere hitzaldian: ekitaldia Bilboko Carlton hotelean egin dute, hots, gerra garaian eta Bilbo faxisten eskuetan erori arte Jaurlaritzaren egoitza izandako eraikinean: «Gure historiaren oihartzuna entzuten da hemen. Eraikin honen sotoan elkartzen ziren Agirre lehendakaria eta Jaurlaritzako sailburuak; horien artean, Alfredo Espinosa Oribe».
Bideo baten bidez azaldu dituzte Espinosaren ibilbidearen nondik norakoak. Medikua zen, eta Union Republicana alderdiko kidea. Lehenengo Jaurlaritza eratu zenean, Osasun sailburu izendatu zuten. Ardura horretan, Euskal Gurutze Gorria sortu zuen, tuberkulosiaren eta beste gaixotasun batzuen kontrako neurriak hartu zituen, eta, batez ere, «gerra humanizatzeko» lan handia egin zuen; adibidez, gerra presoen eskubideen defentsan.
«Espinosa kemenaren, ausardiaren, duintasunaren eta konpromisoaren adibide izan zen egoera dramatikoetan»
IMANOL PRADALESEusko Jaurlaritzako lehendakaria
1937ko ekainean Ipar Euskal Herrira bidaiatu zuen, Gorlizko erietxean zeuden 160 haurren lekualdatzea gainbegiratzeko. Han jakin zuen Bilbo faxisten eskuetan eroria zela. Jaurlaritzako gainerako kideekin elkartzen ahalegindu zen, baina, traizio baten ondorioz, Tolosatik (Okzitania) Asturiasera (Espainia) eraman behar zuen hegazkina Zarauzko hondartzan (Gipuzkoa) lurreratu zen. Han, soldadu frankistak zituen zain. Atxilo hartu, eta Gasteizko espetxera eraman zuten. Ekainaren 26an fusilatu zuten, Jose Agirre Urrestarazu komandantearekin batera.
«Espinosak oso goian jarri zigun langa», azaldu du Pradalesek. «Kemenaren, ausardiaren, duintasunaren, konpromisoaren eta betebeharraren zentzuaren adibide izan zen egoera dramatikoetan». Nabarmendu du Espinosak «ahulenen alde» jardun zuela, aurkari politikoen eskubideak defendatu zituela, eta jokabide hori eredugarritzat jo du gaur egungo egoeran ere: «Pertsonak eta haren duintasunak, beste ezeren gainetik, indar berrituaz interpelatzen gaituzte gaur gure aurrean dauden bloke, populismo eta autoritarismo berrien aurrean».
Gerra eta gerraostea
Espinosaren senitartekoak ekitaldian egon dira, eta, guztien izenean, haren seme Alfredo Espinosa Gomezek hartu du hitza. Esan duenez, ez du gerraren akordu handirik, orduan 2 urteko umea baitzen: «Gerraostea, ordea, osorik irentsi nuen, eta ondo dakit zer den hori: elbarriak, pobrezia, askatasun falta eta, hitz batean, horrorea».
Espinosa Gomezek ere hizpidera ekarri ditu gaur egun mundu osoan hedatzen diren «gerra hotsak», eta mezua bidali die politikariei, «batez ere aurkariaren ideiak errespetatu ez eta iraina eta deskalifikazioa erabiltzen dituztenei: gizarteak jakin du aurrera egiten gorrotorik gabe; ez diezagutela orain gorroto hori kutsatu».
«Gerraostea osorik irentsi nuen, eta ondo dakit zer den hori: elbarriak, pobrezia, askatasun falta eta, hitz batean, horrorea»
ALFREDO ESPINOSA GOMEZAlfredo Espinosaren semea
Justizia eta Giza Eskubideetako sailburu Maria Jesus San Josek Espinosaren «errepublikanismo zibikoaren balioak» goretsi ditu, «gorrotoaren, bazterkeriaren eta xenofobiaren itzalek Europa zeharkatzen duten honetan». Halaber, gogorarazi du Espinosa koalizio gobernu bateko kidea izan zela: «Haren irudian islaturik ikusten dut hainbat urte geroago eraikitzea lortu dugun Euskadi askotariko eta irekiaren ametsa».
San Josek nabarmendu du Espinosarekin batera haren emazte Francisca Gomez eta bi seme-alabak ere aitortu dituztela frankismoaren biktima gisa: «Horrekin, isiltasunetik atera nahi ditugu denbora luzeegian ikusezin bihurtu diren hainbat eta hainbat emakumeren oinazezko eta sufrimenduzko bizitzak».
Ekitaldian, aitortzaren berri ematen duen plaka bat eman diote Alfredo Espinosa Gomezi, eta bi dantzarik ohorezko aurreskua dantzatu diete senitartekoei.
Erreparaziorako urratsak
Euskal Herriko Giza Eskubideen Behatokiak azaroan proposatu zuen Espinosa aitortzeko ekitaldi instituzional bat egitea, eta horren buru izateko eskatu zion Pradales lehendakariari. GEBehatokiko kide Iratxe Urizar eta Agus Hernan Carlton hoteleko ekitaldian egon dira, eta, ohar baten bidez, Pradalesi eskerrak eman eta haren jarrera zoriondu du Behatokiak: «Egia eta erreparazioa lortzeko urratsak egiten ari dira erakundeetan, eta horiek lehendik zegoen egia soziala eta aitorpen soziala berresten dute».
Giza Eskubideen Behatokiaren iritziz, frankismoaren biktimen familiek «isiltasunean eta beldurrak ezarritako ostrazismoan» bizi izan dute euren mina urte askoan: «Bada garaia euren duintasuna berreskura dezaten; gure ustez, instituzioek gidatu behar dituzte lapurtutako justizia berreskuratzeko prozesu horiek». Gertaera horiek gizarteratzeko beharra ere nabarmendu du.
GEBehatokiak gogorarazi du Gasteizko eta Bilboko udalei ere proposamenak egin dizkiela Espinosa aintzatesteko. Adierazi duenez, bi udalek ontzat hartu dituzte Behatokiaren iradokizunak, eta lanean ari dira horiek gauzatu ahal izateko.
