Gabonak ate joka dira, eta Euskal Herrian eutsi egiten zaio familiak mahai baten bueltan elkartzeko tradizioari. Hala ere, batzuentzat gozamena den hori bera amesgaizto bihur daiteke otorduak prestatzeko ardura hartzen dutenentzat. Emakumeen bizkar egon ohi da janaria pentsatu, erosi eta kozinatzeko lana. Baina aire berriak nabari dira, eta mantala jantzita jo eta su aritzen diren ama, izeko eta amama horiek gero eta urriagoak dira. Etxe askotan, gainera, ez dago boluntariorik usadio horren zama hartzeko. Hori dela eta, apurka-apurka zabaltzen ari da jatetxeetara eta catering zerbitzuetara jotzeko edo sukaldaria bera etxera eramateko ohitura.
Iker Markinez Beasaingo (Gipuzkoa) Kaxola catering zerbitzuaren arduraduna da. Gustura dago ohitura berri horiekin. «Ongi datozkie gurearen pareko negozioei». Markinezek argi ikusten du aldaketa: «Ez dugu hartu nahi gure amonek izan duten ardura». Haren ustez, «etxera iritsi, eta dena prest egotea nahi dugu».
Are, Markinezen iritziz, posible da txikitako oroitzapenei eustea sukaldean orduak eta orduak eman gabe. «Gabonak ez dira opariak bakarrik, gure txikitako elkartze haiekiko lotura ere badira, eta sukaldea lagungarria zaigu horri eusteko». Haren aburuz, «karduak, betiko arrain zopa, baserriko esnearekin egindako kroketak, orburu freskoak, babarrunak, torradak... jaten ditugunean, Gabonetako sentsazio horiek etortzen zaizkigu, eta nola edo hala heldu nahi diogu horri».
Bi zerbitzu mota eskaintzen dituzte Kaxolan. «Karta erabiltzen da gehien, baina proposamenak ere onartzen ditugu. Ez denak: azpizuna plantxan, esaterako, ez dugu egiten. Berotu daitezkeen errezetak egiten ditugu, bestela ezin baitugu bermatu mahaira behar bezala iritsiko direnik». Orain dela gutxi arte, sarrerako platerak bakarrik eskaintzen zituzten, baina orain bigarren platerak ere badituzte: txipiroiak, masailak...
Enkargu gehienak abenduaren 24rako eta 31rako izaten dituzte; Urtezahar gauerako, bereziki. «Landetxe batera edo oporretako etxeetara joaten den jendeak gure janaria eramaten du askotan, han sukaldean aritu behar ez izateko».
Bezeroei gomendatzen diete janaria bizpahiru egun lehenago hartzea, «ilaran» zain egon behar ez izateko. Arreta handia jartzen dute bezeroei plater horiekin zer egin azaltzen. Nola berotzen den, noiz komeni den mahaira ateratzea... «Lan handia dago atzetik, eta dena ondo ateratzea nahi izaten dugu, bezeroak eta gonbidatuak gure janariarekin gustura geratzea», azaldu du Kaxolako arduradunak.
Begetarianoentzat ere, cateringa aukeran
Sustraiak-ek eramateko janari begetarianoa eskaintzen du Bilboko Santutxu auzoan. Duela hamar urte sortu zen proiektua, gizarteratze prozesuan dauden emakumeei laneratzen laguntzeko. Orain, bost emakume ari dira lanean, eta Garbiñe Arroyuelo da bazkideetako bat. Gabonetarako karta berezia eskaintzen dute. «Abenduaren 24a eta 25a dira egun nagusiak», dioenez.
Menu osoak eskaintzen dituzte: mokaduak, plater nagusiak eta azkenburukoak. «Onddoekin egindako lasagna da arrakastatsuena. Pasta xaflak Txaramela emakumeen kooperatibatik ekartzen ditugu. Pasta freskoa da, arrautzarik gabea, eta beraz, beganoa», argitu du Sustraiak-eko kideak. «Gure jakien artean, kalabaza da izarra. Kiloak eta kiloak ekartzen ditugu. Lasagnak egiteko, erregosiak, pateak, bizkotxoak...».
Sasoiko eta gertuko produktuak erabiltzen dituzte. «Hurrengo asterako izango dituzten produktuen zerrenda bidaltzen digute ekoizleek, eta guk horren arabera prestatzen dugu menua», jakinarazi du Arroyuelok. Apustu horrek lana zailtzen die: «Bururatzen zaizkigun errezeta batzuk ezin ditugu egin, produktu batzuk ez baitira garaikoak; baina hori da gure filosofia». Gainera, «euri jasaren bat edo giro eguzkitsuegia izaten bada, ortuari horiek ez zaizkigu iristen batzuetan...». Gabonetan ere egiteko modu horri eusten diote, eta neguko elikagaiak erabili: txanpiñoiak, kalabaza, laranjak, aza... Dena dela, errezeta bereziagoak egiten dituzte egun hauetarako.
Bezeroak ere aldatzen dira. Garbiñe Arroyuelok azaldu duenez, «urte osoko bezeroez gain, Gabonetan amak eta amamak etortzen zaizkigu, arduratuta, familian barazkijaleren bat daukatelako eta ez dakitelako zer prestatu». Dendan prestatutako menu osoarekin poz-pozik joaten direla dio Arroyuelok, «badakitelako arrakasta izango dutela». Halaber, ohiko bezeroak dira lagunarteko bazkariak antolatzen dituztenak edota, familiari lana errazteko, beren janaria eramatea nahiago duten beganoak.
Hala ere, Arroyuelok jakinarazi du Sustraiak proiektuaren azken Gabonak izango direla. «Gure filosofiarekin oso zaila da negozioa aurrera ateratzea. Bertoko ekoizleekin lan egiten dugu; tuperrak, adibidez, kartoi bereziarekin eginda daude, ingurumenari hainbesteko kalterik ez egiteko... eta hori ez da debalde». Penaz kontatu du: «Bezero batzuek esaten digute: 'Ze garestia den!' Baina printzipio horiei eutsi nahi badiegu, prezioa ezin da supermerkatuetakoa izan. Ezin gara horrekin lehiatu».
Chefa etxera
Jatetxean bezala jan nahi izatekotan, baina etxeko epelari uko egin gabe, sukaldaria etxera eraman daiteke. Take a Chef plataforma mundu osoan zabalduta dago, eta Euskal Herrian ere eskaintzen du zerbitzua. Galder Kabiketa arrasatearra da sortzailea eta zuzendaria: «Ehundik gora herrialdetan ematen dugu zerbitzua; Euskal Herrira duela hamar bat urte iritsi zen». Enpresetako ospakizunetan, urteurrenetan eta urtebetetzeetan erabili ohi da zerbitzu hori eta, apurka-apurka, «Euskal Herriko etxeetako sukaldeetara sartzen ari da Gabonetan ere», dio Kabiketak.
Zerbitzu osoa eskaintzen dute. Sukaldariak erosketak egiten ditu, eta otordua baino pare bat ordu lehenago joaten da bezeroaren etxera. Han janaria prestatu, zerbitzatu, eta otordua amaitzean dena jasotzen du. Kabiketaren esanetan, «Gabonetako poteoa azkenen ordura arte luza dezakegu eta, horrela, bai gonbidatuek eta bai antolatzaileek goza dezakete ospakizunetan».
Take a Chef negozioaren parterik handiena Ameriketako Estatu Batuetan, Australian eta Britainia Handian dagoela azaldu du Kabiketak. «Etxebizitzen egiturarengatik eta hango ohiturengatik, han dauka indarra». Euskal Herrian duela hamar bat urte baziren pare bat sukaldari Bilbon, baten bat Donostian, eta batez ere elkarte gastronomikoetan aritu izan dira, plataformaren sortzaileak argitu duenez. «Gaur egun, 140 sukaldari dauzkagu Euskal Herrian, eta batzuk jo eta su ari dira lanean».
Menua ez da itxia. Bezeroari hiru sukaldari proposatzen zaizkio: bakoitzak menu bat aurkezten du, eta bezeroak aukeratzen du zein gustatzen zaion gehien. Plataforman, pertsona kopurua zehazten da, zer janari mota nahi den, eta, horren arabera, «sukaldariak proposamen bat egiten dizu, eta ados jartzean bukatzen da zure lana».
Euskal Herriko bezeroei dagokienez, batzuk bertakoak direla azaldu du Kabiketak: «Hemengo familia batzuek landetxeetan igarotzen dituzte Gabonak, eta pentsa zer den etxetik kanpo hamasei pertsonarentzako afaria prestatzea! Horregatik, batzuek sukaldaria kontratatzen dute, eta hark prestatzen die dena».
Hemengoak ez ezik, Euskal Herrira oporretan datozen bezeroak ere badituzte. «Donostian, Hondarribian... etxe handi bat alokatzen duten familiak edo lagun taldeak ditugu, eta horiek nahi izaten dute euskal sukaldari batek bertoko janaria prestatzea».
Hiru prezio daude aukeran, eta sukaldari multzo bat eskaintzen dute tarte bakoitzean. Horietako bakoitzak menu jakin batzuk ditu, eta elikagai garestiagoak edo merkeagoak. Zenbat eta mahai lagun gehiago izan, orduan eta merkeagoa da proportzioan; izan ere, otordua lau lagunentzat izan edo hamar lagunentzat izan, sukaldariak denbora bertsua pasatu behar su sukaldean. «Sei edo zortzi pertsona baino gehiago izanez gero, menuaren prezioa jatetxe batekoaren parekoa da». Euskal Herriko bezeroek, batez beste, 75 eta 90 euro artean ordaintzen dute pertsonako. Donostian 90 euro, Baionan 85, Iruñean 83, eta Bilbon eta Gasteizen 75.
