«Adostasun berriek ahalbidetu dute bake prozesua»

Kito. Hamar urteko bidearen ostean, Foro Sozial Iraunkorrakbere jarduera amaituko du martxoan, VI. Foro Sozialarekin. Urteotan herritarrek bakegintzaren alde egindako apustua goraipatu dute Teresa Toda (Porto Alegre, Brasil, 1950) eta Eneko Calle (Urduliz, Bizkaia, 1987) Foro Sozial iraunkorreko kideek. Garrantzia eman diote desberdinen artean hitz egiteko eta akordioak lortzeko izan duten gaitasunari.

Foro Sozialak 2013an egin zuen lehen topaketa, eta 2016tik iraunkor izaera du. Ibilbidearen zein balorazio egiten duzue?

ENEKO CALLE: Positiboa, harro egotekoa. Batetik, ibilbide kolektiboa izan da. Bestetik, lortu du bere baitan pentsaera, bizipen eta iritzi desberdinetako pertsonak eta entitateak biltzea. Harro egotekoa da ere 2013tik eratorritako hamabi gomendioetatik 11 beteta edo betetzear daudela, edo betetzeko baldintzak sortu direla.

TERESA TODA: Gure lan estiloa ere legatuaren parte da: beti akordioen bila joatea; batzen gaituenari garrantzi handia ematea. Beti azpimarratu dugu desberdinen arteko elkarrizketen balioa.

Bake prozesua «desblokeatzeko» jaio zen. Posible izan al da? Zergatik?

TODA: Helburua bete zen. Egon zen armagabetzea, lehenengo pausoa, eta, gero, ETAren desegitea, 2018an. Ikusten zen blokeoa zegoela, eta gizarte zibila inplikatu zen. Funtsezkoa izan da desblokeatze prozesurako.

CALLE: Konfiantza berriak eraikiz joan dira. Adostasun berriek ahalbidetu dute bake prozesua, eta oztopoak gainditzea.

Herritar desberdinen topaleku izan nahi zuen Foro Sozialak. Esan duzuenez, lortu duzue.

TODA: Bai. Barruan aniztasuna mantendu da, eta egindako harremanetan ere bai.

CALLE: Esango nuke Euskal Herrian ez dagoela beste plataformarik edo sarerik Foro Sozialak izan duen aniztasuna biltzen duena; horri balioa eman behar zaio, baita Foro Sozial Iraunkorraren izaerari ere: liberaturik gabekoa eta militantzia handikoa da. Borondatezkoa izan da lan guztia.

Zein zen Euskal Herriko egoera sozial eta politikoa 2013an? Nolakoa da egun?

TODA: 2013an, blokeoa. Oraindik bi urte soilik pasatuak ziren ETAk bere jarduera utzi zuenetik. Preso ohien adierazpen bat egon zen, arlo horretan eman diren pausoak marrazten zituena. Pentsatzen dut Foro Sozialaren sorrera mugarria izan zela garai hartan, erakusten zuelako bazegoela grina, beharra eta gogoa zerbait egiteko.

CALLE: Analisi hau ez da Foro Sozial Iraunkorrarena, nik Eneko moduan egingo dizut.

TODA: Bai, bai, gurea da.

CALLE: Garraztasun handiko egoera batetik gentozen, gaindituz joan garena. Aurrerapausorik handiena zen ETAk ekintza armatuari amaiera jarri ziola, ezker abertzalea pausoak ematen ari zela bakegintzaren alorrean, eta presoekiko auzian adierazpenak eginak ziren. Testuingurua normalizatzen ari zen, eta horrek lagundu zuen bakegintza agendetan ez geneukan entitate eta kolektibo askok bat egiten, testuinguru horri heltzeko.

Foro Sozialak hamabi gomendio eman zituen. Zein dira betetakoak, betetzear daudenak eta bete ez direnak?

CALLE: 11 beteta edo betetzeko bidean daude. Hamabigarrena? Desmilitarizazioa eta polizia eredu aldaketa. Ez dago agendan. Estatuaren biktimen diskriminazioan, berriz, aurrerapausoak eman behar dira. Presoen auzian, Foro Sozialaren balantzea hau da: nahiz eta salbuespen egoerari amaiera jarri behar zaion, haien egoerari konponbidea bilatzeko bide orria definituta dago.

TODA: Oztopo nagusia [Espainiako] Auzitegi Nazionalean dago, graduak onartzearekin ala ez. Presoen ibilbidean oztopo batzuk badaude, eta salbuespen egoera gainditu behar da; biktimen arloan, asimetria dago tratamenduan. Aurre egin behar zaio.

CALLE: Biktimen, presoen eta memoriaren arloan oraindik gauzak betetzeko badaude. Baldintzak sortuak dira falta diren auziei konponbidea bilatzeko: adostasun sindikalak eta politiko-instituzionalak daude, eta uste dut jendarteak ere jarraipena emango diola orain arte egindako lanari.

Eta erabat beteta daudenak?

CALLE: Garrantzitsuenetarikoa presoen sakabanaketari amaiera jarri zaiola. ETAren armagabetzea eta desegitea ere gauzatu da.

TODA: Eta alderdien elkarrizketak. Funtsezkoa ziren, jendartearen inplikazioa, elkarrizketak eta entzute prozesuak.

Esan duzue bat falta dela. Ez duzue modurik ikusten?

TODA: Ez. Momentu honetan, ez dago baldintzarik.

Eneko, zuk esandakoa da memoriaren arloan Foro Sozialak gehiegizko zuhurtziaz jokatu duela. Zergatik?

CALLE: Memoriaren gaia lantzeko zailenetakoa izan da. Saiakerak egin arren, zaila da irudikatzea memoria inklusiboa izatea: kontakizun guztiak kontatuak izan daitezkeela, baina iraganarekin kritikoak izanda.

Beste zailtasunik izan al duzue?

TODA: Bai. Armagabetze garaianLuhusokoa gertatu zen: atxiloketak. Bake Bidea zen, baina prozesu barnean sartzen dut.

CALLE: Asko. Madrilgo gobernuaren jarreraz aparte, egon dira telefono bidezko entzuteak eta akten eta bileren filtrazioak. Presioa ere handia izan da, eta juridikoki gogoratu behar dugu, esate baterako, Nazioarteko Egiaztatze Batzordea deitu zutela [Espainiako] Auzitegi Nazionalera deklaratzera ETAk lehenengo armagabetze txiki bat egin zuenean.

Urteotan nolako harremana izan duzue barneko eragileen artean? Eta erakundeekin?

TODA: Barruko harremanak nahiko onak izan dira.

CALLE: Sukalde lan handia egon da. Horri balioa eman behar zaio. Bilera asko egin dira; diskretuak. Entitateok jakin izan dugu momentu zailetan egiten uzten. Bagenekien pertsona batzuek zilegitasuna eta sinesgarritasuna zutela egiten ari ziren lana aurrera eramateko, eta momentu askotan ez genekien, informazio falta geneukan, baina bagenekien sukalde lan handia zegoela atzetik. Hasiera batean, jendarteko dinamika izanda, erakundeetatik ez geneukan zilegitasun handirik, baina gero lortu da.

TODA: Nafarroan izan da prozesu bat, bertako foroa; Foro Sozialaren aterkipean, beren bidea egin dute, eta harremanak oso onak izan dira. Jaurlaritzarekin, orokorrean, behin onartuta, ondo. Eta Espainiako Gobernuarekin, ez dakigu.

CALLE: Baina ona izango da, batez ere, azken urteetan. Erakundeekiko harremanean gure alde egon da Foro Soziala ez dela inoren alde agertu inoiz, saiatu da neutraltasun puntu horretan egoten.

Urteotako zein momentu on gogoratzen dituzue?

TODA: Dezente hunkitu ninduten Arnagakoak, ETAren desegitearen momentuak eta adierazpenak. Txarra: presoen arloan gurpila trabatzen zela eta geratzen zela ikustea.

CALLE: Momentu hunkigarria izan zen ETAren biktimekinantolatutako topaketa, Donostian.

TODA: Biktima desberdinekin izan ditugun harremanek pertsonalki ere aldatu gaituzte.

Foro Sozialaren agurreko ekitaldian, esan zenuten erronka berrietarako tresna berriak behar direla. Zein dira erronkak eta zein tresnak?

TODA: Gomendio batzuk betetzear daude biktimen arloan, memorian, biktimen arteko asimetria gainditzea... Foroan dauden entitate gehienek esan dute prest daudela jarraipena emateko, helburua betetzeko. Baina ja beraiek landu beharko dute.

CALLE: Ez dakigu zein formatutan: bakoitzak bere kabuz edo sortuko den beste zerbaiten bidez. Gizarte zibilak dauka giltza dauden korapiloak askatzen jarraitzeko, erakunde publikoekin, instituzioekin eta beste eragile batzuekin elkarlanean.

Martxoan amaituko duzue jarduna, VI. Foro Sozialarekin. Zein asmo duzue topaketarako?

TODA: Marrazteke dago, zehazteke, baina balantzea eragileekin konpartituko dugu, erronka berriak identifikatu, eta ikusiko dugu nola joaten garen garatzen.

CALLE: Foro Sozial Iraunkorraren azken agerpen publikoa izango da, martxoaren 17an eta 18an.