6.2 artikulua: «berme» guztiz

Espainiako Auzitegi Konstituzionalak, EAEko Auzitegi Nagusiak egindako itaun bati erantzunez, lehengo astean eman zuen ebazpena: ezeztatu egin du EAEko udal legearen 6.2 artikulua. Euskaraz jarduteko era ematen die udalei artikulu horrek, barne funtzionamendurako agiriak-eta euskara hutsean egitekoa. Urteak daramatzate hainbat udalek lege esparru horren abaroan funtzionatzen, inolako gorabeherarik ez du eragin, eta kezka handia piztu du orain Konstituzionalaren epaiak. UEMA udalerri euskaldunen mankomunitateko udalak aitzindari dira euskaraz funtzionatzeko ahaleginetan; urteak daramatzate horretarako urratsak egiten, eta bertako hautetsiek argi dute: artikuluak «berme» guztiekin ahalbidetzen du euskaraz funtzionatzea, inoren hizkuntza eskubideak urratu gabe.

Auziaren muina ulertze aldera, komeni da ezeztatu den artikuluak zer esaten duen ondo azaltzea. Udal legearen zati horren pasarte esanguratsuenak, horra. Ahalmen bat baimentzen du aurrena: «Toki erakundeetako organoen deialdiak, gai zerrendak, mozioak, boto partikularrak, erabaki proposamenak, informazio batzordeen irizpenak, erabakiak eta aktak euskaraz idatzi ahal izango dira». Ahalmen hori gauzatu ahal izateko, baldintza bat ezartzen du gero: «Ahalmen hori baliatu ahal izango da aipatu berri diren kasuetan, baldin eta, toki-erakundearen barruan, euskaraz ez dakiela behar bezala alegatzen duen ezein kideren eskubideak urratzen ez badira».

UEMAn 101 udalerri batzen dira gaur egun, Hego Euskal Herri osokoak. Konstituzionalaren epaiaren berri izan eta berehala, joan den astean, agerraldi jendetsu bat egin zuten Usurbilen (Gipuzkoa), eta euskaraz funtzionatzen jarraitzeko asmoa azaldu zuten udaletako hautetsiek, artikuluaren kontrako ebazpena «interpretazio erabat trakestu baten» emaitza dela salatuta. Mezu argia ozendu zuten: euskara hutsean jarduteko urratsak eginda ere, bermatzen dira hizkuntza eskubideak: denenak. «Hizkuntza eskubideak UEMAko udaletan errespetatzen dira gehien».

Babesa

Euskaraz funtzionatzeko ahaleginak udal legea baino lehenagokoak dira, baina Espainiako agintarien partetik arazoak eta trabak izan dituzte usu. EAErako Espainiako Gobernuko ordezkari Carlos Urkijok, esaterako, 2012-2016 urteen artean auzibide ugari abiatu zituen euskarazko aktak egiten zituzten udalen aurka, eta2016an Eusko Legebiltzarrean udal legea onartu zenetik horrek emandako «babes juridikoa» sentitu dutela esaten dute UEMAko udal ordezkariek. Euskara zinegotzia da Zarautzen Irune Urbieta, EAJko ordezkaria.«Udalak, 2016a baino lehen ere, euskaraz funtzionatzen zuen. Udalerri euskalduna da gurea, eta herriko errealitate soziolinguistikoa islatzen du gure udalaren jardunak. Hartutako bide horren errekonozimendua ere bada 2016ko legea», esplikatu du. Argi du lege esparru egokia ematen duela. «Jarduteko modu honekin, guztion hizkuntza eskubideak bermatzen ditugu».

Izaro Elorza Oñatiko alkatea da, EH Bildukoa, eta berretsi du euskara hutsean funtzionatzeko irizpideak muga bat duela, argia:«Udalari euskara hutsean aritzeko aukera ematen dio, betiere ordezkari denek ulertzen badute euskara. Gainerakoan, baten batek erdaraz aritu behar badu ez duelako ulertzen, bitartekoak jartzen ditugu haren eskubideak bermatze aldera». Eta adibide zehatz bat jarri du. Oñatiko Udalean urteak daramatzate euskarazko aktak egiten, baina oraintxe eratu duten udalbatzarrean euskaraz moldatzen ez den zinegotzi bat dute, eta itzulpenaren bidea erabiliko dute hark agiriak uler ditzan. «Haren hizkuntza eskubideak bermatze aldera, zelan ez, itzulpen lanak egingo dira: hori bermatuta dago». Ezin da bestela jokatu: «Norbaitek euskara ulertzen ez badu, bermatu egin behar da gaztelaniazko itzulpena». Arkaitz Goikoetxea Munitibarkoalkatea da (Bizkaia), EH Bildukoa. Udal legearen «txapel juridikoak» emandako babesa nabarmendu du hark ere. Eta bat dator: «arazorik» gabe jardun dute haren abaroan.

Aurrera begirakoak

Goikoetxea kezkatuta dago sententziaren ondorioekin. «Kezka nagusia zera da: epai horren arabera, orain arteko funtzionatzeko era ez da sartzen konstituzioan». Elorzaren hitzetan ere, ezin ukatuzkoa da kezka: «Berriz ere epaitegietan hasiko ote garen». Baina ez atzera egiteko adinakoa: «Gure eskubideak defendatu behar ditugu, eta udalari dagokio herritarren eskubideak defendatzea eta pausoak ematea euskararen normalizazioan: guk hori oso argi daukagu, eta bitartekoak jarri behar ditugu urratsak egiteko». Bat dator Urbieta ere: udalek «ardura handia» daukate euskararen aurrerabideetan, «eta horretan eredugarri jokatu behar dute». Horrek daramatza Usurbilen azaldu zuten asmoa berrestera: «Euskaraz jarraituko dugu lanean».