Mao gehiago, eta Franklin gutxiago

Potentzia bakar bateko munduan dibisa nagusi bakarra egotea bezain logikoa da potentzia gehiagoko munduan nazioarteko dibisa bat baino gehiago egotea. Baina logikak ere hanka motzak ditu, eta, multipolartasun hedatzen ari den garai honetan,dolarra da oraindik nagusi nazioarteko merkataritza operazioetan eta estatuek beren burua babesteko dituzten erreserbetan. Nagusitasun hori oso pixkanaka baizik ez da higatzen ari, Txinaren pizkunde ekonomikoaren bidetik, AEBetako ekonomia pisu erlatiboa galtzen ari den heinean.

Berez, dolarraren erabateko nagusitasunarena ere erlatiboa da, azken 30 urteetan izan duelako nazioarteko operazio batzuetarako beste lehiakide bat, euroa. NDF Nazioarteko Diru Funtsaren arabera, 2022. urtearen amaieran dibisen erreserbaren %20,5 eurotan zeuden.

Baina euroa sortu aurretik ere txikitu zen dolarraren pisua: 1970eko hamarkadaren amaieran, dibisen erreserben %85 ziren dolarretan, eta mendea bukatu zenean, berriz, %70 inguru. Azken urteetan, haren pisua oso gutxika ari da apaltzen: NDF Nazioarteko Diru Funtsaren arabera, 2016 hasieran dolarretan zeuden dibisa erreserben %65,5, eta %58,3 ziren 2022aren amaieran; zazpi puntu galdu ditu azken zazpi urteetan.

Oraingoz leku mugatua dute beste dibisek, baina hor badira aldaketak: Japoniako yena (%5,5) eta libera esterlinari (%4,9) batu zaio Txinako dirua, yuan eta renminbi deitutakoa (%2,7). Datozen urteotan haren pisua handituko dela espero dute adituek, gero eta handiagoa baita Txinaren itzala nazioarteko ekonomian: 1987. urtean, munduko BPGaren %1,7 zuen Txinak, baina 2022aren amaieran jada %18ra iritsi zen. Aldi berean, AEBena txikitzen ari da: %40 zen 1960an, eta %25 inguruan dabil orain.

Yuanaren erabilerak gora egin arren, Aitor Aranburu ekonomistak ohartarazi du «pentsaezina» dela dolarrak epe laburrean nagusitasuna galtzea. Arrazoiak praktikoak dira; izan ere, dolarra ez da nagusi norbaitek dolarrak eta dibisa horretan aktiboak erostera behartzen duelako, baizik eta AEBek, ekonomiarik handiena ez ezik, «ekonomia ireki bat dutelako, eta libreki bihurgarri den dibisa bat». Baldintza horiei esker, haren zorraren merkatua handiena eta likidoena da. «Alegia, herrialde batentzat errazena da erreserbak AEBetako bonuetan edukitzea, dirutan erraz bihur baitaitezke, kostu txiki batekin».

Bada beste faktore bat ere: AEBetako bonuak arriskurik gabeko finantza aktibo kontsideratzen dira, Washingtonek bere zor guztiei erantzungo diela pentsatzen baita. Egia da, ordea, ziurtasun horri arrakala batzuk agertu zaizkiola orain: «Zorraren mugari buruzko debateak murriztu egiten du AEBen eta haren aktiboen gaineko konfiantza, eta epe luzean eragin negatiboa izan lezake haren nagusitasunean».

Dolarra arma gisa

Ukrainako gerrak pixka bat bizkortu du dolarraren higatze motela, ikusi baita AEBak prest daudela beren dirua arma gisa erabiltzeko. Horrela uler daiteke AEBek eta haren aliatuek —Europako Batasuna, Erresuma Batua eta Kanada— Errusiako banku zentralak atzerrian zituen erreserbak izoztu izana, Ukrainaren inbasioarengatik zigortzeko. Haiei ere gerta dakiekeela ulertu dute mundu zabaleko banku zentralek, eta horrek eraman ditu beste dibisa batzuk pilatzen hastera.

Dolarraren —eta neurri txikiagobatean euroaren— pisuaren beste arrazoia azpiegitura teknikoa da. Bankuen arteko nazioarteko ordainketak egiteko sistema nagusia Swift da, Belgikan egoitza duen konpainia bat. Handik kanporatu dituzte Errusiako bankuak. Arrautza guztiak saski berean jartzeak duen arriskuaren beste ohartarazpen bat.

Mendebaldeak Errusiari jarritako zigorrek beste ondorio bat ere izan dute: Errusiarekin merkataritza harremanak izan nahi dituzten herrialdeek ezin dituzte dolarrak eta euroak erabili beren erosketetarako, eta beste dirutan ari dira ordaintzen. Horrela, Bangladeshek yuanen bitartez ordaindu zion zentral nuklear bat Errusiari. Moskuk berak gasa errublotan ordaintzeko agindu zien EBko herrialdeei, eta hala egin ez zutenei iturria itxi zien.

Pekinen estrategia

Baina dolarra gutxiago erabiltzea, defentsa mugimendu baten ondorio ez ezik, Txinako Gobernuaren erabaki estrategiko baten ondorio ere bada. Xi Jinpingek pentsatu du ezen, AEBeekin lehiatu nahi badu nagusitasun ekonomikoa lortzeko, dolarrari ere erronka jo behar diola, eta aldi berean lortu yuanak balio handirik ez galtzea dolarraren aldean.

Energia merkatuetan hasi da Pekin, hidrokarburoen erosle handia delako eta horrek eragiteko indarra ematen diolako. Azken hilabeteetan presio egiten ari zaie Persiako golkoko ekoizleei, petrolioaren eta gasaren salerosketak Shanghaiko petrolio eta gas merkatuaren bitartez egiteko, eta yuanetan kobratzeko.

Emaitza batzuk izan ditu: teorian AEBen aliatua den arren, Saudi Arabiak bertan behera utzi du petrolioa salerosteko operazioak dolarretan egiteko ohitura, eta iragarri du Txinari yuanetan kobratuko dizkiola zenbait esportazio. Frantziako Total Energiesek ere yuanetan jaso du Txinako CNOOC konpainiari saldutako Arabiar Emirerri Batuetako hobietako gas natural likidotuaren ordaina.

Operazio horien eta beste batzuen ondorioa agerian da jada: yuanetan egiten diren nazioarteko salerosketak hirukoiztu egin dira 2019tik 2022ra. «Hazkunde tasa handia den arren, oinarria txikia denez, haren pisua oraindik txikia da», ohartarazi du Aranburuk. Zehazki, %7 direla kaleratu du Bloomberg-ek; dolarretan, berriz, %88 dira.

Yuanaren mugak

Mendebaldetik urruntzeko estrategia horren beste hanka bat CIPS da, Txinak garatu duen Swiften alternatiba. Errusiako bankuek ez ezik, Brasilgoek eta beste batzuek ere erabiltzen dute gaur egun.

Baina yuanak baditu muga batzuk nazioartean gehien erabiltzen den dibisa bilakatzeko, Aranburuk gogorarazi duenez. «Yuana ez da modu librean kotizatzen duen dibisa bat, eta, gainera, beste diruekiko bihurgarritasuna mugatua dauka. Txinako Gobernuak kontrolatu egiten du bere herritik ateratzen den kapitala eta sartzen dena, eta horrek mugatu egiten du atzerriko diruetara bihurtu daitekeen kopurua. Nahiago du bere diruaren egonkortasunari eutsi, merkatu ireki batek yuanaren kotizazioan eragin ditzakeen gorabeherak jasan baino», azaldu du ekonomistak. Eta horrek ondorio garbi bat duela gaineratu du: «Dibisaren nazioarteratzea bultzatzen ari da, baina kapitalen gaineko kontrolak aldatu arte, yuanak pisu mugatua izango du nazioarteko erreserbetan».

Saudi Arabiaren adibidea jarri du Aranburuk: «Zer egin behar dute 20.000 milioi dolarren balioa duten yuanekin, beren dirua [riyala] dolarrari lotuta baldin badago? Kopuru hori dolarretara pasatu beharra daukate goizago ala beranduago, eta ez da erraza, dauden mugekin».

Txina ez da bakarra

Txina ez da dolarraren pisua mugatzeko bidetik doan bakarra. «Gauero galdetzen diot neure buruari zergatik egin behar duten herrialde guztiek beren merkataritza dolarretan», esan zuen Luiz Inacio da Silva Lula-k apirilean, Txinan zebilela. Galdera hori beste askok egin diote beren buruari, eta beren diruei presentzia emateko urratsak egin dituzte. Esaterako, Indiak ordainketak errupietan egiteko tresna bat sortu du Arabiar Emirerri Batuekin.

Indonesiak iragarri du ahaleginak egingo dituela Hego Korearekiko eta Australiarekiko hartu-emanak bakoitzaren diruan egiteko, eta elkarren artean gauza bera egiten dute orain Singapurrek, Malaysiak eta Thailandiak.

Mugimendu horien eta iragarri diren besteen atzean, beste arrazoi bat ere ikusten da: AEBen eta Txinaren arteko norgehiagoka horretatik kanpo ateratzea. Herrialde gehienek ez dute esku hartu nahi gerra hotz berri horretan, eta batekin zein bestearekin harremanak izan nahi dituzte.

Beste arrazoi bat ere badago: dolarren eskari handiak diru hori indartu du, eta, noski, beste diruak ahuldu. Asian batez ere, arazoak sortu ditu dolarraren balioak: jakien prezioa igo egin da, kanpo zorraren ordainketak garestitu, eta pobrezia hedatu. Herrialde batek, Sri Lankak, dolarretan zituen zorrak pagatzeari utzi behar izan dio, ordaintzerik ez zuelako.